Celiakia – co to za choroba? Objawy i możliwości leczenia
Udostępnij na:
Celiakia to nietolerancja glutenu. Nierzadko mylona jest z alergią na gluten lub uważana za chorobę typową dla wieku dziecięcego. To najczęściej spotykane mity na temat celiakii. W rzeczywistości może się ona rozwinąć u ludzi w każdym wieku.
Spis treści
Z celiakią zmaga się przynajmniej 1% światowej populacji, a częstość jej występowania rośnie. Sprawdź, jakie objawy towarzyszą tej chorobie oraz w jaki sposób jest ona leczona. Dowiedz się, jakich składników pokarmowych muszą unikać osoby z celiakią i jak długo powinny znajdować się na specjalnej diecie.
Celiakia – co to za choroba? Przyczyny celiakii
Celiakia, zwana również chorobą trzewną, to schorzenie autoimmunologiczne (wywołane niewłaściwym działaniem układu odpornościowego przeciwko własnym tkankom), które rozwinąć się może u osób genetycznie predysponowanych. Typowe jest dla niej nietolerowanie glutenu, czyli białka znajdującego się w zbożach (m.in. w pszenicy, życie, jęczmieniu). Spożycie glutenu skutkuje zanikiem kosmków jelita cienkiego, czyli wypustek wyścielającej jelito błony śluzowej, odpowiedzialnych za wchłanianie składników odżywczych, co zaburza ten proces. W konsekwencji może dojść do niedoboru składników odżywczych czy niedożywienia.
Celiakia może się rozwinąć u ludzi w każdym wieku. Najczęściej jednak stwierdza się ją u osób w wieku 30–50 lat. Nawet dwa razy częściej dotyczy ona kobiet niż mężczyzn. Czynnikiem wyzwalającym rozwój celiakii okazują się m.in.: niektóre leki, zabiegi operacyjne, zakażenie żołądkowo-jelitowe, choroby autoimmunologiczne (np. cukrzyca typu pierwszego, choroby tarczycy). Celiakia częściej obserwowana jest u osób z zespołem Downa, zespołem Williamsa, zespołem Turnera, nefropatią IgA, u krewnych pierwszego stopnia chorych na celiakię.
Najczęstsze objawy celiakii
Wyróżnione zostały takie postacie celiakii:
- jawna (pełnoobjawowa, klasyczna, aktywna) – stanowi około 30% przypadków; towarzyszą jej objawy, takie jak: ból i wzdęcie brzucha, zmniejszenie masy ciała, przewlekła biegunka, powiększenie obwodu brzucha, zmiana usposobienia (nadpobudliwość lub męczliwość, apatia), hipoplazja szkliwa, zaburzenia rozwoju u dzieci – zahamowanie przyrostu masy ciała, niedokrwistość (anemia), osteoporoza (choroba prowadząca do zaniku tkanki kostnej), uczucie stałego zmęczenia; u chorych zaobserwować można podwyższony poziom cholesterolu, niedobory witamin i składników mineralnych;
- niema (ubogoobjawowa) – typowe jest dla niej występowanie niespecyficznych, pozajelitowych objawów, takich jak: niedokrwistość, hipokalcemia (niedobór wapnia) ze wczesną osteoporozą, nietolerancja laktozy lub sacharozy, niedobór wzrostu i masy ciała; zazwyczaj ta postać celiakii występuje u krewnych pierwszego stopnia chorych na chorobę trzewną, diabetyków, pacjentów z chorobami autoimmunologicznymi; może rozwijać się skrycie przez wiele lat;
- nietypowa – towarzyszą jej przeważnie objawy świadczące o zaburzeniach wchłaniania jelitowego;
- utajona (latentna, późno ujawniająca się) – we krwi niekiedy obecne są przeciwciała, nie ma zmian jelitowych i objawów choroby; z czasem postać ta może się przemienić w celiakię ubogoobjawową lub aktywną.
Do jakiego lekarza należy się zgłosić z objawami?
W przypadku wystąpienia objawów celiakii należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu- internisty lub lekarza rodzinnego. Na podstawie objawów i badania fizykalnego wykluczy on inne przyczyny dolegliwości oraz zleci odpowiednie badania dodatkowe. Po rozpoznaniu celiakii pacjent powinien pozostać pod opieką gastroenterologa – specjalisty zajmującego się diagnostyką i leczeniem chorób przewodu pokarmowego. Ułożenie odpowiedniej diety, która zapewni choremu wszystkie składniki odżywcze, może wymagać konsultacji dietetyka.
Pacjent nie powinien samodzielnie rozpoczynać stosowania diety bezglutenowej przed postawieniem rozpoznania przez lekarza. Może to zaburzać wyniki badań i utrudniać diagnostykę.
Jak lekarz stawia diagnozę?
W celu diagnostyki celiakii wykorzystuje się odpowiednie badania laboratoryjne wykrywające białka odpornościowe tzw. immunoglobuliny (inaczej nazywane przeciwciałami). Specyficzne dla celiakii są przeciwciała przeciwko: endomysium mięśni gładkich (przeciwciała endomyzjalne EmA), transglutanimazie tkankowej 2 (tTG) oraz deamidowanym peptydom gliadyny (DGP). Jeśli badania wykażą obecność przeciwciał, wskazane jest pobranie wycinka (tzw. biopsji) z błony śluzowej jelita cienkiego podczas gastroskopii (badania za pomocą specjalnego wziernika wkładanego przez jamę ustną, które pozwala na pobranie fragmentu jelita specjalnymi kleszczykami). Podczas gastroskopii specjalista ocenia też wygląd błony śluzowej jelita i charakterystyczny dla celiakii zanik kosmków jelitowych (wygładzenie jelita).
W razie wątpliwości podczas stawiania diagnozy może zostać wykonane również badanie genetyczne oceniające geny HLA-DQ2 i HLA-DQ8. Ich obecność ocenia jedynie predyspozycję do celiakii i nie jest zawsze związane z jej wystąpieniem.
Jakie są sposoby leczenia celiakii?
Leczenie celiakii polega na stosowaniu przez całe życie diety bezglutenowej. Polega ona na całkowitej i nieprzerwanej eliminacji z pożywienia zbóż zawierających gluten. Bezpieczna zawartość glutenu w diecie wynosi poniżej 35 mg/dobę. Kontrolować należy również poziom składników mineralnych i witamin. Istnieje ryzyko niedoboru witaminy z grupy B, K, D, cynku, magnezu, wapnia, żelaza. Wówczas składniki te wymagają uzupełnienia.
Nietolerancja glutenu wymaga wykluczenia z jadłospisu produktów, takich jak:
- wędliny podrobowe (np. pasztetowa, pasztet, kaszanka, salceson), zawierające dodatki glutenowe, potrawy panierowane (np. paluszki rybne), kotlety mielone, pulpety;
- napoje i desery z dodatkiem słodu jęczmiennego, płatków zbożowych, mąki pszennej, skrobi pszennej i innych dodatków zawierających gluten;
- olej z kiełków pszenicy;
- desery i słodycze z mąk przeciwwskazanych bądź z dodatkiem zwykłego proszku do pieczenia (np. biszkopty, sucharki, herbatniki, wafle, paluszki, drożdżówki);
- kawa zbożowa, kakao owsiane, piwo, napoje alkoholowe ze zbóż przeciwwskazanych, napoje słodzone słodem jęczmiennym;
- warzywa panierowane i smażone, w sosach, w puszce, zawierające gluten.
Produkty dozwolone w celiakii to m.in.:
- mięso, ryby, świeże i nieprzetworzone jaja, wędliny i konserwy, oznaczone jako bezglutenowe;
- mleko (świeże, UHT, zagęszczone, w proszku), jogurt naturalny, kefir, maślanka, ser biały i żółty;
- masło, oleje roślinne, oliwa z oliwek, smalec, margaryna;
- syrop klonowy, melasa, landrynki, cukier, miód, dżem, lizaki, budynie i kisiele zagęszczane mąkami dozwolonymi, ciasta upieczone z produktów dozwolonych, oznaczone jako bezglutenowe;
- woda mineralna, herbata, kawa naturalna, soki owocowe i warzywne bez dodatków, napary ziołowe, kompoty, czyste alkohole, wino i piwo bezglutenowe, kakao;
- warzywa świeże, mrożone, konserwowane (bez dodatków).
Powikłania celiakii
Nieleczona celiakia powoduje stały stan zapalny w organizmie i może doprowadzić do wielu poważnych, ogólnoustrojowych chorób, łącznie z nowotworami układu pokarmowego (gardła, przełyku, jelita cienkiego) oraz chłoniakami (złośliwymi nowotworami układu chłonnego). W wyniku towarzyszących jej zaburzeń wchłaniania rozwinąć się mogą zmiany kostne, w tym: osteoporoza, zaburzenia płodności, anemia z niedoboru żelaza, zaburzenia neurologiczne (ataksja, neuropatia obwodowa, epilepsja), zaburzenia psychiczne (depresja, stany lękowe). Dlatego też chorzy na celiakię powinni regularnie wykonywać kontrolne badania krwi określające niedobory ważnych składników odżywczych i pod nadzorem lekarza stosować ich suplementację.
Udostępnij na:
Zobacz także
Zespół Ehlersa-Danlosa – jak go rozpoznać, diagnozować i leczyć?
Zespół Ehlersa-Danlosa (EDS) to złożona grupa dziedzicznych zaburzeń tkanki łącznej, które wynikają z defektów w strukturze i funkcjonowaniu kolagenu. Ta rzadka choroba – po raz pierwszy opisana w XIX wieku – charakteryzuje się szerokim spektrum objawów, od nadmiernej elastyczności skóry po komplikacje naczyniowe zagrażające życiu. Sprawdź, jak ją rozpoznać, diagnozować i leczyć!
Jakie są przyczyny suchości w nosie? Jak jej przeciwdziałać?
Niezależnie od pory roku uczucie suchości w nosie to uciążliwy problem, który nie tylko powoduje dyskomfort, lecz także może prowadzić do poważniejszych komplikacji zdrowotnych. Choć zazwyczaj sucha śluzówka nosa nie jest powodem do niepokoju, w niektórych przypadkach może być oznaką poważniejszej choroby. Sprawdź, jakie są potencjalne przyczyny „suchego nosa” i dowiedz się, jak przeciwdziałać temu kłopotliwemu symptomowi.
Co oznaczają przebarwienia na paznokciach?
Zadbane paznokcie to nie tylko kwestia estetyki, ale przede wszystkim cenna informacja o stanie zdrowia. Jednak wraz z wiekiem – a także pod wpływem różnorodnych czynników – ich wygląd może ulec niekorzystnym zmianom. Jednym z najczęstszych problemów są przebarwienia płytki paznokciowej. Sprawdź, o czym może świadczyć ten objaw i kiedy należy udać się do specjalisty.
