Otyłość u dzieci i młodzieży – problem XXI wieku
Otyłość u dzieci w przeważającej większości wypadków wynika z niezdrowego stylu życia, a zwłaszcza z małej aktywności fizycznej i złej diety. Podstawowym narzędziem do oceny otyłości u dzieci jest wskaźnik BMI (ang. Body Mass Index), którego wartość do 18 roku życia jest odnoszona do norm na siatkach centylowych. O nadwadze mówi się wówczas, gdy wartość BMI wynosi 90–97 centyla, a o otyłość dziecięcej, gdy BMI przekracza 97 centyla dla wieku i płci.
Spis treści
W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat obserwuje się gwałtowny wzrost otyłości u dzieci. Epidemia otyłości dziecięcej stała się jednym z głównych wyzwań zdrowia publicznego. W miarę nasilania się problemu nadmiernej masy ciała pojawiają się patologie i powikłania otyłości dotyczące wszystkich układów organizmu. Sprawdź, czym grozi otyłość dziecięca i w jaki sposób można z nią walczyć.
Czym jest otyłość i co ją powoduje?
Otyłość to ogólnoustrojowa choroba przewlekła, która wynika z zaburzenia równowagi między poborem a wydatkowaniem energii, w którego konsekwencji dochodzi do patologicznego wzrostu ilości tkanki tłuszczowej w organizmie.
Za powstawanie otyłości u dzieci i młodzieży odpowiada kilka przyczyn. W 60–70% za nadmierną masę ciała odpowiadają czynniki środowiskowe i behawioralne. Wśród nich wymienia się przede wszystkim: nieprawidłową dietę, niską aktywność fizyczną, siedzący tryb życia, niewystarczającą ilość snu. W 30–40% przypadków stwierdza się udział czynników genetycznych. Opisano ponad 400 genów, które przyczyniają się do rodzinnego występowania otyłości.
Jedzenie bywa dla dzieci i młodzieży formą ucieczki od stresu, wywołanego np. rozwodem rodziców, niepowodzeniami szkolne, nieprawidłowymi relacjami rodzinnymi, wygórowanymi wymaganiami. Do rozwoju otyłości predysponowane są dzieci z rodzin, których członkowie mają nadmiar masy ciała i nieprawidłowo się odżywiają. Mówi się nie tylko o pierwotnej otyłości dziecięcej, ale też o otyłości wtórnej, która jest wynikiem schorzeń, np. endokrynologicznych, wad genetycznych, prowadzonego leczenia np. stosowania sterydoterapii w przebiegu innych chorób.
Czym grozi otyłości u dzieci i młodzieży?
Nadmierna masa ciała to jeden z głównych czynników predysponujących do powstania licznych chorób przewlekłych. Otyłość wiąże się z dużym ryzykiem wystąpienia zaburzeń funkcjonowania układu krążenia, które w wieku dorosłym mogą prowadzić do udarów, miażdżycy naczyń, choroby niedokrwiennej serca, nadciśnienia tętniczego krwi, oraz zaburzeń układu oddechowego – duszności, spadku tolerancji na wysiłek fizyczny, astmy (ma przebieg cięższy niż u dzieci o prawidłowej masie ciała), zespołu nocnego bezdechu.
Otyłość przyczynia się do rozwoju zaburzeń metabolicznych, takich jak hiperinsulinemia (nadmiar insuliny we krwi), insulinooporność (oporność tkanek na działanie insuliny), hiperglikemia (podwyższony poziom glukozy we krwi), hiperlipidemia (zwiększone stężenie frakcji cholesterolu i trójglicerydów we krwi). To jeden z głównych czynników sprawczych cukrzycy typu 2. Podnosi ryzyko problemów endokrynologicznych, takich jak nadmiar androgenów, przedwczesne dojrzewanie u dziewczynek (wcześniej pojawia się pierwsza miesiączka, rozwój piersi) czy zespół policystycznych jajników. U chłopców może pojawić się steatomastia, czyli odkładanie tkanki tłuszczowej w okolicy piersiowej.
Otyłość u dzieci grozi zaburzeniami ze strony układu pokarmowego, w tym rozwojem przewlekłych zaparć, choroby refluksowej, stłuszczenia wątroby. Wymieniana jest również w etiologii niektórych chorób nowotworowych, w tym m.in. raka piersi, pęcherzyka żółciowego, jelita grubego, nerki. Nadmierna masa ciała stanowi duże obciążenie dla intensywnie zmieniającego się w okresie dzieciństwa i dojrzewania układu ruchu. Jej występowanie może predysponować do zaburzeń postawy, koślawości kolan, płaskostopia, bólów mięśniowych. Otyłość u dzieci znacznie obniża jakość życia i skraca jego długość.
Psychiczne konsekwencje otyłości u dzieci
Poruszając problematykę otyłości u dzieci i młodzieży, nie można pominąć psychicznych konsekwencji jej występowania. Młodzi z nadmierną masą ciała narażeni są na rozwój depresji, lęków społecznych, niższą ocenę społeczną i brak akceptacji swojego wyglądu. Nierzadko obserwuje się u nich psychologiczne mechanizmy wynagradzania jedzeniem niskiej samooceny czy samotności, co tylko nasila problem otyłości. Otyłość i pojawiające się przez nią niezadowolenie z wyglądu może powodować izolację socjalną i tym samym wykluczenie społeczne. Dzieci otyłe są dyskryminowane przez rówieśników. Trzeba też zwrócić uwagę na gorsze wyniki w nauce.
Jak wygląda leczenie otyłości?
U dziecka ze wskaźnikiem BMI wynoszącym więcej niż 97 centyla dla wieku i płci konieczne jest podjęcie wielokierunkowych działań ukierunkowanych na modyfikację stylu życia i leczenie konsekwencji otyłości. Otyłość u dziecka to wyzwanie dla całej rodziny, dlatego też zmiany niezdrowych nawyków powinni wprowadzać wszyscy członkowie rodziny.
Na etapie wzrostu i dojrzewania bardzo ważne jest wprowadzenie diety zbilansowanej, która dostarcza organizmowi odpowiednie ilości składników odżywczych w prawidłowych proporcjach. Konieczne jest zmodyfikowanie nieprawidłowych nawyków żywieniowych – ograniczenie cukrów prostych i tłuszczów, a zwiększenie udziału warzyw i owoców, ryb, kasz. Należy wyeliminować z jadłospisu produkty typu fast food, żywność przetworzoną i gazowane słodkie napoje. Dziecko powinno się posilać regularnie, nie może zapominać o zdrowym śniadaniu, które da energię na początek dnia.
Kolejnym elementem leczenia otyłości dziecięcej jest wzrost aktywności fizycznej, ograniczenie czasu spędzanego biernie (np. przed komputerem czy telefonem). Dzieciom i młodzieży w wieku szkolnym zaleca się co najmniej 60 minut ruchu dziennie. Konieczna jest edukacja zdrowotna i prowadzenie samokontroli, np. w postaci dzienniczka żywieniowego. Wskazane jest, aby spadek masy ciała przebiegał stopniowo i regularnie. Wówczas osiągnięte rezultaty łatwiej jest utrwalać w następnych latach. Leczenie farmakologiczne i chirurgiczne podejmowane jest w ciężkich przypadkach.
Jak wygląda profilaktyka otyłości u dzieci i młodzieży?
Profilaktyka otyłości jest bardzo złożona. Najważniejsze jej elementy to:
- aktywność fizyczna – minimum godzina dziennie, zgodnie z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia,
- dbanie o odpowiednią długość i jakość snu (przedszkolak powinien przesypiać 10–13 godzin, dziecko w wieku szkolnym 9–11 godzin, a nastolatek 8–10 godzin na dobę),
- prowadzenie diety urozmaiconej i zbilansowanej, bogatej w produkty o dużej zawartości błonnika, kwasy omega-3, witaminy i składniki mineralne, dostosowanej do wieku i zapotrzebowania energetycznego,
- unikanie słodyczy, przekąsek, słodkich napojów oraz żywności przetworzonej,
- ograniczenie stresu.
Do jakiego specjalisty się zgłosić?
W przypadku stwierdzenia u dziecka nadmiernej masy ciała należy zgłosić się na konsultację do pediatry. Problem otyłości u dziecka może wymagać działań zespołu specjalistów, w składzie którego znajdą się poza lekarzem pediatrą: dietetyk, trener personalny, endokrynolog, psycholog i rehabilitant.
Udostępnij:
Zobacz także
Otyłość brzuszna (trzewna) – jak z nią walczyć?
Od 1990 roku odnotowano ponad dwukrotny wzrost występowania otyłości u dorosłych, a w 2022 roku 890 mln ludzi na całym świecie chorowało na otyłość. Te liczby przerażają? Nic dziwnego. Otyłość to nie tylko kwestia wyglądu, który rzecz jasna jest kwestią względną – to przede wszystkim choroba, która niesie za sobą mnóstwo zagrożeń zdrowotnych.
Szczególnie niebezpieczna jest otyłość brzuszna. Dlaczego i jak z nią walczyć? Wyjaśniamy.
Wskaźnik WHR i WHtR – co to jest, jak się mierzy, interpretacja wyników
Otyłość niesie za sobą wiele powikłań i obecnie jest uważana za chorobę cywilizacyjną stanowiącą globalny problem zdrowotny. Mówimy o niej, gdy BMI przekracza 30 kg/mkw, ale to nie jedyny wskaźnik zdrowia związany z masą ciała. Używa się jeszcze wskaźnika WHR, który przez wielu uznawany jest za cenniejszy, ponieważ dostarcza informacji o rozmieszczeniu tkanki tłuszczowej, co ma związek ryzykiem wystąpienia różnego rodzaju chorób. Czym właściwie jest WHR i WHtR? Jak je obliczyć? I wreszcie: czy naprawdę są lepsze niż BMI?
Czym jest wskaźnik BMI? Jak interpretować wyniki?
W ciągu ostatnich lat w polskim społeczeństwie – i nie tylko – wzrósł problem nadwagi i otyłości. Szacuje się, że w naszym kraju na otyłość cierpi ok. 9 mln osób. Statystyki na ten temat bazują na międzynarodowej skali BMI (ang. Body Mass Index), która pozwala oszacować, czy aktualna waga jest prawidłowa, zbyt wysoka lub za niska. Sprawdź, czym jest ten wskaźnik, jak dokonywać obliczeń i interpretować wyniki.
