Otyłość brzuszna (trzewna) – jak z nią walczyć?

Otyłość trzewna – co to jest?

Otyłość to choroba, którą stwierdza się, jeśli BMI wynosi ponad 30 kg/mkw. Za jej przyczynę uważa się nadmierną podaż kalorii, tzn. sytuację, w której do organizmu dostarczamy więcej, niż jesteśmy w stanie zużyć.

Z kolei otyłość trzewna to odmiana choroby, polegająca na odkładaniu się nadmiernej tkanki tłuszczowej w okolicach jamy brzusznej, dookoła narządów wewnętrznych. Termin ten może ukrywać się również pod innymi nazwami – otyłość brzucha bywa nazywana otyłością centralną, trzewną, androidalną, wisceralną, bardziej potocznie – otyłością typu męskiego lub typu jabłko czy żartobliwie – mięśniem piwnym. Nie ma tu jednak miejsca na żarty – otyłość brzuszna niesie za sobą poważne zagrożenia, ponieważ jest czynnikiem predysponującym do wielu chorób. Fakt ten wynika z tego, że właściwości metaboliczne trzewnej tkanki tłuszczowej różnią się od tkanki podskórnej. Tłuszcz trzewny jest bardziej aktywny metabolicznie i uwalnia więcej wolnych kwasów tłuszczowych, które będą pełnić kluczową rolę w rozwoju chorób.

Otyłość brzuszna u kobiet vs. u mężczyzn

Rozmieszczenie tkanki tłuszczowej różni się u kobiet i mężczyzn. Nazwa „otyłość typu męskiego” wzięła się stąd, że ten sposób rozmieszczenia tłuszczu występuje u panów częściej. U kobiet tłuszcz odkłada się głównie w okolicach bioder, pośladków i ud, za co odpowiadają żeńskie hormony płciowe – estrogeny. Ta różnica zanika po menopauzie, bo to wtedy obniża się poziom estrogenów. Za odmienności w lokalizacji tkanki tłuszczowej u mężczyzn i kobiet mogą odpowiadać także różnice w rozmieszczeniu enzymów wpływających na jej metabolizm.

Przyczyny otyłości brzusznej

Istnieje wiele stanów, które mogą przyczynić się do rozwoju otyłości brzusznej. Nierzadko bywa tak, że składa się na nią kilka czynników np.:

• nieodpowiednia dieta – zbyt duża ilość spożywanego jedzenia skutkująca dodatnim bilansem kalorycznym jest podstawową przyczyną rozwoju otyłości,
• brak aktywności fizycznej – siedzący tryb życia, autobus lub samochód zamiast spaceru albo roweru sprawiają, że trudno pozbyć się nadmiaru kalorii,
• stres – kostka czekolady albo mała paczka chipsów „dla rozładowania napięcia” nikomu nie zaszkodziła, ale jedzone regularnie stają się niezdrowym nawykiem. Ponadto przewlekłe napięcie wiąże się z wydzielaniem hormonu stresu – kortyzolu, który wpływa na redystrybucję tkanki tłuszczowej do jamy brzusznej,
• zaburzenia hormonalne – wspomniany już kortyzol może być podwyższony także w zespole Cushinga – osoby dotknięte tym schorzeniem mają większy brzuch i chude ręce oraz nogi. Typ ich sylwetki porównuje się do „kasztanowego ludzika”,
• czynniki genetyczne – można odziedziczyć skłonności genetyczne do otyłości brzusznej, która rozwinie się szybciej u osób z predyspozycjami genetycznymi niż u tych pozbawionych tego obciążenia.

Zobacz także: Jakie są przyczyny otyłości? Poznaj jej powikłania i możliwości leczenia

Zagrożenia związane z otyłością wisceralną

Do chorób powodowanych przez otyłość wisceralną zaliczyć można m.in.:

• choroby sercowo-naczyniowe – wolne kwasy tłuszczowe (WKT) uwalniane w dużych ilościach przez tłuszcz trzewny aktywując układ odpornościowy, sprzyjają rozwojowi procesu zapalnego i miażdżycy. Światło naczyń dotkniętych miażdżycą jest zwężone, a powikłaniem tego stanu może być zawał serca albo udar mózgu,
• nadciśnienie – w otyłości obserwuje się zwiększony poziom glikokortykosteroidów, które przyczyniają się do zwiększonego wytwarzania angiotensynogenu – prekursora angiotensyny. Zbyt duża aktywność układu renina-angiotensyna-aldosteron jest jedną z przyczyn nadciśnienia tętniczego,
• cukrzyca typu 2 – WKT trafiają do krążenia i są składowane m.in. w mięśniach szkieletowych, gdzie zaburzają działanie insuliny, powodując insulinooporność. To stan, gdy komórki organizmu nie reagują na insulinę, czyli hormon obniżający poziom cukru, a to może prowadzić do rozwoju zespołu metabolicznego i cukrzycy typu 2,
• nowotwory – przede wszystkim jelita grubego, pęcherzyka żółciowego, endometrium, nerek, trzustki, piersi, przełyku, żołądka, płuc, prostaty – w ich rozwoju znaczenie odgrywa insulinooporność i cukrzyca typu 2, oraz wydzielanie przez tkankę tłuszczową substancji sprzyjających różnicowaniu i wzrostowi komórek nowotworowych,
• choroby wątroby – wolne kwasy tłuszczowe z tkanki tłuszczowej trzewnej trafiają też bezpośrednio do krążenia wątrobowego, co powoduje rozwój niealkoholowego stłuszczenia wątroby,
• otyłość brzuszna u kobiet może być też powodem problemów z płodnością, poronień i zaburzeń miesiączkowania,
• problemy z potencją – otyłość brzuszna u mężczyzn może powodować zaburzenia hormonalne prowadzące do obniżenia poziomu testosteronu.

Otyłość brzuszna – objawy. Jak ją rozpoznać?

Typowym objawem otyłości centralnej jest „oponka” na brzuchu, czyli duży obwód talii. Jednak co znaczy duży? U kobiet tą dolną granicą jest 80 cm, u mężczyzn 94 cm (mierzone w połowie odległości między dolnym brzegiem łuku żebrowego i górnym grzebieniem kości biodrowej). Do oceny rozłożenia tłuszczu w organizmie można też posłużyć się wskaźnikiem WHR, który pokazuje stosunek obwodu talii do obwodu bioder. Obliczamy go, dzieląc obwód talii przez obwód bioder, pamiętając, aby oba obwody były w tej samej jednostce. Za prawidłowy wynik u kobiet uważa się WHR poniżej 0,8, a u mężczyzn poniżej 1. Warto zaznaczyć, że nawet wtedy gdy BMI danego pacjenta jest w normie, nie można wykluczyć występowania otyłości brzusznej.

Zobacz także: Wskaźnik WHR i WHtR – co to jest, jak się mierzy, interpretacja wyników

Otyłość brzuszna – jak się pozbyć problemu?

W leczeniu otyłości trzewnej najważniejsze jest kompleksowe podejście do problemu. Najlepsze skutki przyniesie dieta połączona z aktywnością fizyczną i idąca za tym zmiana stylu życia. Siłownia, basen, a może bieganie? Najważniejsze jest, by znaleźć taki rodzaj aktywności fizycznej, który będzie sprawiać przyjemność.

W niektórych przypadkach w walce z otyłością brzuszną niezbędna może okazać się farmakologia lub w ostateczności operacja bariatryczna. Zawsze warto zasięgnąć porady specjalisty dietetyka, który pomoże ułożyć spersonalizowaną dietę, lekarza zajmującego się farmakologicznym leczeniem otyłości czy lekarza bariatry.

Otyłość brzuszna dieta, czyli co jeść, a czego nie?

Zastanawiasz się co jeść, a czego nie jeść przy otyłości brzusznej? Żeby pozbyć się zbędnych kilogramów, trzeba przestrzegać kilku podstawowych zasad:

• określ swoje dzienne zapotrzebowanie kaloryczne, uwzględniając deficyt kaloryczny wynoszący 500-800 kcal i aktywność fizyczną,
• jedz 4-5 niedużych posiłków w ciągu dnia,
• wyeliminuj lub ogranicz do minimum cukry proste i produkty wysokoprzetworzone, fast foody, słone przekąski,
• pamiętaj o dostarczaniu wszystkich niezbędnych składników odżywczych:
  • białka (m.in. jaja, nabiał, rośliny strączkowe),
  • węglowodanów (różnego rodzaju kasze, płatki i otręby owsiane, pieczywo i makaron pełnoziarnisty),
  • tłuszczów (najlepiej nienasyconych – awokado, orzechy, ryby),
• komponuj posiłki ze składników, które lubisz, a zmiany wprowadzaj małymi krokami,
• pamiętaj o pięciu porcjach warzyw i owoców, jednak przy tych drugich trzeba uważać – zawierają dużo cukrów prostych, a niektóre z nich są kaloryczne,
• nie musisz całkowicie rezygnować z „niezdrowych” przekąsek – nic się nie stanie, jeśli raz w tygodniu zjesz ulubiony batonik, jednak pamiętaj, żeby wliczyć go do bilansu kalorycznego,
• do picia najlepsza będzie woda; unikaj soków owocowych, które zawierają dużo cukrów prostych,
• zrezygnuj z picia alkoholu.

Dieta na otyłość brzuszną – przykładowy jadłospis

Poniżej prezentujemy przykładowy dzienny jadłospis, który jest zalecany dla osób walczących z nadmiarem tkanki tłuszczowej w okolicach brzucha. Pamiętaj, że to tylko propozycja, którą warto skonsultować z dietetykiem lub lekarzem, aby dopasować ją do indywidualnych potrzeb i stanu zdrowia.

Śniadanie: owsianka na mleku niskotłuszczowym, jogurt naturalny, świeże lub mrożone owoce, orzechy laskowe

Drugie śniadanie: jajecznica z dwóch jaj, kromka pumpernikiel, mały pomidor, kiełki

Obiad: grillowana pierś z kurczaka w ulubionych przyprawach, kasza jęczmienna, gotowany na parze brokuł, ¼ awokado

Podwieczorek: kanapka z chleba pełnoziarnistego z twarogiem, szczypiorkiem i rzodkiewką

Kolacja: sałatka z rukoli, brokułów, sera mozzarella i orzechów włoskich (możesz zjeść ją z kromką chleba pełnoziarnistego)

Otyłość brzuszna – do jakiego lekarza się zgłosić?

Otyłość brzuszna jest powszechnym i poważnym problemem, ale nie należy jej traktować jako wyroku – przestrzeganie zasad zdrowego odżywiania, pilnowanie liczby spożywanych kalorii oraz aktywność fizyczna mogą pomóc w zgubieniu zbędnych kilogramów. Jeśli nie jesteś pewien, od czego zacząć, zasięgnij porady ekspertów – dietetyka lub bariatry. Zanim rozpoczniesz walkę o swoje zdrowie, wykonaj podstawowe badania laboratoryjne, których wynik możesz skonsultować z lekarzem rodzinnym. W razie wykrycia jakichkolwiek nieprawidłowości zaleci on kolejne testy lub skieruje do innych specjalistów.