Zaburzenia rytmu serca – przyczyny, objawy i leczenie arytmii

Zaburzenia rytmu serca dzielimy na tachyarytmie (zbyt szybki rytm serca) i bradyarytmie (zbyt wolny rytm serca). U niektórych pacjentów przebiegają one bezobjawowo, natomiast inni mogą odczuwać nasilone dolegliwości, takie jak kołatanie serca, duszności czy ból w klatce piersiowej. W leczeniu arytmii wykorzystuje się leki antyarytmiczne i metody inwazyjne, m.in. kardiowersję, wszczepienie kardiowertera-defibrylatora czy ablację.

Rodzaje zaburzeń rytmu serca

Główny podział arytmii uwzględnia to, jak szybka jest praca serca. Możemy więc wyróżnić tachyarytmie, w których serce bije zbyt szybko (powyżej 100 uderzeń na minutę), i bradyarytmie, charakteryzujące się powolną pracą serca (poniżej 60 uderzeń na minutę). Do tachyarytmii zalicza się m.in. migotanie przedsionków i komór oraz tachykardię zatokową. Bradyarytmie są najczęściej spowodowane chorobą węzła zatokowego bądź też blokadą w przewodzeniu impulsów z przedsionków do komór. Zaburzenia rytmu serca można również podzielić w zależności od miejsca, w którym powstają. Arytmie nadkomorowe powstają w wyniku nieprawidłowego pobudzenia w przedsionkach (np. migotanie przedsionków), natomiast komorowe – w komorach (np. migotanie komór).

Objawy arytmii

Niekiedy zaburzenia rytmu serca mogą nie dawać żadnych objawów. W takim przypadku są wykrywane w czasie rutynowego badania EKG lub diagnostyki innych dolegliwości. Pacjenci podczas napadu arytmii skarżą się najczęściej na kołatanie serca (uczucie nierównego bicia serca, określane też przez pacjentów jako palpitacje), bardzo szybki lub wolny rytm serca, bóle w klatce piersiowej i duszności. Może pojawić się nagłe osłabienie i uczucie zmęczenia. Ze względu na to, że serce podczas napadu arytmii nie kurczy się prawidłowo, pacjenci mogą odczuwać zawroty głowy, a nawet stracić przytomność.

Do kogo należy się zgłosić z objawami arytmii?

Jeśli pacjent odczuwa powyższe objawy, takie jak kołatanie serca, powinien zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu, internisty lub lekarza rodzinnego. Lekarz na podstawie wywiadu i badania fizykalnego zadecyduje o dalszym postępowaniu. Najczęściej zleca badania krwi oraz EKG. Jeśli uzna, że konieczna jest dalsza diagnostyka kardiologiczna np. ECHO serca lub EKG metodą Holtera, wystawia skierowanie na te badania lub kieruje do kardiologa.

Diagnostyka zaburzeń rytmu serca

W diagnostyce zaburzeń rytmu serca wykorzystuje się głównie EKG. Czasami można wykryć arytmię już podczas spoczynkowego badania EKG, jednak większość zaburzeń ma charakter napadowy i trwa krótko, dlatego, aby je wykryć, wykorzystuje się dwudziestoczterogodzinny zapis EKG metodą Holtera. Dodatkowo wykonuje się echokardiografię (badanie ECHO serca), żeby ocenić, czy arytmia nie jest wywołana przez wadę serca, niewydolność serca lub inne nieprawidłowości, które można stwierdzić w czasie badania ultrasonograficznego.

Leczenie zaburzeń rytmu serca

Diagnozowaniem i leczeniem arytmii zajmuje się lekarz kardiolog. W terapii zaburzeń rytmu serca wykorzystuje się leki antyarytmiczne, a w przypadku braku ich skuteczności i nawrotów dolegliwości można rozważyć metody inwazyjne, czyli zabiegowe – kardiowersję elektryczną, wszczepienie kardiowertera-defibrylatora i ablację (przezskórną bądź chirurgiczną), czyli celowe uszkodzenie obszaru mięśnia sercowego, który odpowiada za powstanie arytmii – na skutek zabiegu tworzy się blizna, która blokuje przechodzenie nieprawidłowych impulsów powodujących arytmię. Dodatkowo w przywracaniu prawidłowej czynności serca w przypadku częstoskurczu nadkomorowego mogą pomóc zabiegi zwiększające napięcie układu przywspółczulnego, takie jak np. próba Valsalvy lub masaż zatoki szyjnej.

Leki antyarytmiczne

W Polsce dostępne jest wiele leków o działaniu antyarytmicznym. Dzięki blokowaniu kanałów jonowych i beta-receptorów w komórkach mięśnia sercowego zmniejszają prędkość przewodzenia impulsów elektrycznych, a także hamują powstawanie dodatkowych pobudzeń w obrębie przedsionków i komór. Wyróżnia się cztery grupy leków antyarytmicznych, do których należą blokery kanału sodowego (np. propafenon), potasowego (np. amiodaron), wapniowego (np. werapamil) i beta-blokery (np. metocard). Mimo ich skuteczności, środki te trzeba stosować ostrożnie, szczególnie w przypadku osób starszych i mających inne choroby serca, ponieważ mogą one zwiększać ryzyko pojawienia się nowych arytmii.

Kardiowersja elektryczna

Kardiowersję elektryczną przeprowadza się głównie u pacjentów z tachyarytmiami, szczególnie z migotaniem lub trzepotaniem przedsionków. Zabieg jest wykonywany planowo, gdy np. migotanie przedsionków nie reaguje na leczenie farmakologiczne. Kardiowersja w trybie pilnym jest wykonywana w przypadku konieczności leczenia bardzo szybkich arytmii, które wywołują zaburzenia krążenia zagrażające życiu. Zabieg wykonuje się przy pomocy defibrylatora z funkcją kardiowersji w krótkotrwałym znieczuleniu ogólnym. Lekarz przykłada dwie elektrody urządzenia w odpowiednich miejscach na klatce piersiowej pacjenta, a impuls elektryczny uwalniany z defibrylatora normalizuje rytm serca. Kardiowersja jest procedurą bezpieczną, a pacjenci zwykle są wypisywani ze szpitala w ciągu kilku godzin po zabiegu.

Wszczepienie stymulatora (rozrusznika) serca

W przypadku nasilonej bradykardii, czyli bardzo wolnego rytmu serca, powiązanej z objawami zgłaszanymi przez pacjenta (np. omdlenie, zawroty głowy, wzmożona męczliwość czy spadek tolerancji wysiłku) lub stwierdzenia dłuższych pauz w pracy serca konieczne może być wszczepienie rozrusznika serca. Urządzenie to będzie pobudzało pracę serca, gdy rytm będzie zbyt wolny.

Wszczepienie kardiowertera-defibrylatora (ICD)

Kardiowerter-defibrylator jest to urządzenie, które ma zdolność do rozpoznawania epizodów zarówno tachyarytmi, jak i bradyarytmii, a także generowania wyładowań elektrycznych (impulsów), które prowadzą do przywrócenia prawidłowego rytmu serca. Operacja wszczepienia kardiowertera-defibrylatora jest szczególnie wskazana u chorych z niewydolnością serca, u których jednocześnie występują arytmie. To często jedyny ratunek dla osób zagrożonych nagłą śmiercią sercową.

Ablacja przezskórna i chirurgiczna

Celem ablacji przezskórnej jest zniszczenie obszaru w obrębie mięśnia sercowego generującego bodźce wywołujące arytmię przy pomocy fali radiowej lub mrożenia. Do serca dociera się za pomocą cewnika wprowadzonego do żyły lub tętnicy udowej. Ablację przezskórną wykonuje się głównie u pacjentów z opornym na leczenie antyarytmiczne migotaniem przedsionków. Chorzy, którzy przyjmują leki przeciwkrzepliwe, powinni je odstawić przed zabiegiem na czas wyznaczony przez lekarza. Leki antyarytmiczne należy odstawić zgodnie z zaleceniem lekarza. Ablacja chirurgiczna jest bardziej inwazyjnym zabiegiem, który wymaga rozcięcia klatki piersiowej, dlatego wykonuje się ją rzadziej.

Powikłania arytmii

W przypadku występowania zaburzeń rytmu serca znacząco wzrasta ryzyko powikłań zakrzepowo-zatorowych. W wyniku turbulentnego przepływu krwi tworzą się skrzepliny, najczęściej w uszku lewego przedsionka, które stanowią materiał zatorowy w naczyniach wielu narządów (np. w mózgu, jelitach). Do najpoważniejszych powikłań należą: udar niedokrwienny mózgu, zatory tętnic kończyn dolnych lub tętnic krezkowych (wówczas rozwija się martwica jelit), zatorowość płucna, a także rozwój niewydolności serca.

Profilaktyka arytmii

Rozwojowi arytmii sprzyja niezdrowa dieta i niedostateczna aktywność fizyczna. Powinno się jeść dużo warzyw i owoców, a także unikać tłustych produktów i przetworzonej żywności. Ważne są też regularne ćwiczenia, które pozwalają utrzymać prawidłową masę ciała. Należy rzucić palenie, a niepalący powinni unikać biernego wdychania dymu tytoniowego oraz ograniczyć ilość wypijanego alkoholu. Wszystkie te działania mają na celu zmniejszenie ryzyka nadciśnienia tętniczego, choroby niedokrwiennej i zawału serca, które mogą przyczyniać się do rozwoju wielu zaburzeń rytmu serca. W przypadku, gdy nastąpił już rozwój nadciśnienia tętniczego i powikłań sercowych, konieczne jest regularne przyjmowanie leków zgodnie z zaleceniami lekarza oraz wykonywanie regularnych badań kontrolnych.