Tężec – objawy, przyczyny, sposoby leczenia
Udostępnij na:
Tężec to choroba bakteryjna, do której dochodzi w wyniku zakażenia rany. W Polsce dzięki obowiązkowym szczepieniom ochronnym tężec jest rzadko spotykany. W 2019 roku zarejestrowano 17 przypadków. Tężec to choroba o charakterze toksykozy, spowodowana produkowaną przez bakterie tężca toksyną tężcową.
Spis treści
Na tężec w największym stopniu narażone są osoby niezaszczepione lub u których odporność spadła ze względu na zbyt długi czas, który upłynąć od ostatniego szczepienia. Do zakażenia może dojść podczas prac w ogrodzie, zabaw w piaskownicy, urazu z przerwaniem ciągłości skóry i lub po zabiegach, z powodu niedbania o czystość rany. Sprawdź, jakie są objawy tężca i jak wygląda harmonogram szczepień przeciwko tężcowi.
Tężec – co to za choroba? Przyczyny tężca
Tężec to ostra i ciężka choroba układu nerwowego. Do jej powstania dochodzi w wyniku działania neurotoksyny (tetanospazminy, tetanolizyny i fibrynolizyny), które są wytwarzane przez bakterie beztlenowe, czyli rozwijające się w środowisku pozbawionym tlenu. Ze względu na pałeczkowaty kształt nazywane są laseczkami tężca (łac. Clostridium tetani).
Do zakażenia dochodzi przez zranienie skóry i głębszych tkanek oraz zanieczyszczenie rany ziemią, nawozem, błotem, odchodami lub kurzem z zarodnikami tężca. Okres inkubacji, czyli czasu od zakażenia do pojawienia się pierwszych objawów choroby, to 2–21 dni (przeważnie 2–14 dni). Im krótszy okres inkubacji, tym bardziej nasilony jest przebieg tężca.
Rozwojowi tężca sprzyjają głównie głębokie rany (np. oparzenie, ukłucie), w których panują warunki beztlenowe oraz rany z obecnością ciała obcego. W płytkich i drobnych rankach, np. skaleczeniach, zadrapaniach, może rozwinąć się tężec, jeśli dojdzie do dodatkowego zakażenia bakteriami tlenowymi, które zapewnią korzystne warunki do rozwoju bakterii beztlenowych.
Jakie są objawy tężca?
Zanim rozwinie się charakterystyczne symptomy tężca, pojawiają się objawy prodromalne, czyli tzw. zwiastuny chorobowe. Zalicza się do nich przede wszystkim: ból głowy, wzmożoną potliwość, bezsenność, ból w okolicy rany, ogólne złe samopoczucie, niepokój, napięcie mięśni i parestezje (zaburzenia czucia takie jak mrowienie, drętwienie). Dolegliwości te mogą pozostać niezauważone, bagatelizowane przez chorych lub sugerować inne choroby.
Choroba ma zazwyczaj charakter uogólniony, czyli obejmujący cały organizm. Objawy najbardziej intensywne są w ciągu 2 pierwszych tygodni jej trwania. Charakterystycznym objawem tężca jest narastające napięcie mięśni. Obserwuje się je zwłaszcza w obrębie mięśni żwaczy odpowiedzialnych za żucie, w konsekwencji czego często dochodzi do szczękościsku i dysfagii, czyli problemów z połykaniem. U chorych może pojawić się tzw. uśmiech sardoniczny (przypomina uśmiech szyderczy, pogardliwy), a w przypadkach o bardzo ciężkim przebiegu może dojść do problemów z oddychaniem, a nawet zatrzymania oddechu.
Kolejnym objawem tężca jest rosnące napięcie mięśni grzbietu (dochodzi do zesztywnienia kręgosłupa) – chory wręcz wygina się do tyłu. To tzw. opistotonus. W skrajnych przypadkach może dojść do zmiażdżenia kręgów. W przebiegu choroby pojawiają się zaburzenia ze strony układu autonomicznego (część układu nerwowego unerwiająca narządy wewnętrzne), w tym m.in. zaburzenia wartości ciśnienia tętniczego krwi i tętna, zaburzenia rytmu serca, zatrzymanie moczu, podwyższenie temperatury ciała. Miejscowa postać tężca to zazwyczaj zapowiedź uogólnionego przebiegu choroby. Rzadko dochodzi do samoistnego jej wyleczenia. Typowe są dla niej parestezje, mrowienia i sztywność mięśni w okolicy rany.
Szczególną postacią tężca jest postać noworodkowa. Narażone są na nią dzieci, którym nie przekazano swoistych przeciwciał na tężec od nieuodpornionej matki. Na szczęście choroba ta należy do rzadkości. Początkowe objawy tężca u noworodków to niechęć do ssania i skurcze mięśni. Z czasem dochodzi do uogólnionej sztywności. W zdecydowanej większości przypadków choroba kończy się zgonem.
Do jakiego lekarza się zgłosić?
W przypadku niewielkiej rany (otarcia, zranienia naskórka) możliwej do zaopatrzenia w domu (przemycia dużą ilością wody z mydłem, dezynfekcji i złożenia jałowego opatrunku), która została silnie zabrudzona lub gdy pojawiają się objawy zakażenia, należy się zgłosić do lekarza rodzinnego lub internisty. Oceni on konieczność włączenia antybiotyku, wykonania dodatkowych szczepień lub pilnie skieruje pacjenta do chirurga w celu chirurgicznego oczyszczenia rany i usunięcia uszkodzonych tkanek oraz fragmentów ciała obcego. Gdy rana jest głęboka, drążąca, a jej zaopatrzenie nie jest możliwe w warunkach domowych, może wymagać pilnej interwencji chirurga. W takiej sytuacji, a także w przypadku pogryzień przez zwierzęta, wbicia ciała obcego, ran silnie krwawiących należy niezwłocznie udać się do lekarza, zgłosić się do najbliższego Szpitalnego Oddziału Ratunkowego (SOR) lub wezwać Pogotowie Ratunkowe dzwoniąc pod nr 999 lub 112.
Rozpoznanie i leczenie tężca
Rozpoznanie tężca opiera się przede wszystkim na wywiadzie z pacjentem, w czasie którego lekarz pyta o sytuacje, w których mogło dojść do zakażenia i badaniu przedmiotowym, którego celem jest ocena, czy występują charakterystyczne objawy. Rzadko konieczne są dodatkowe badania. Leczenie tężca w pierwszej kolejności polega na oczyszczeniu i zaopatrzeniu rany. W zależności od tego, czy chory był szczepiony przeciwko tężcowi (i jaki czas upłynął od ostatniej dawki), lekarz może zalecić przyjęcie dodatkowej dawki szczepionki oraz antytoksyny, czyli preparatu ze swoistymi przeciwciałami będącymi białkami układu odpornościowego skierowanymi przeciwko toksynie tężcowej. Niekiedy pomocniczo stosowane są antybiotyki (najczęściej metronidazol). Ich zadaniem jest zahamowanie rozwoju laseczek tężca w ranie. Dodatkowo podane mogą być leki obniżające napięcie mięśniowe (np. pankuronium, midazolam, diazepam). Należy zaznaczyć, że przejście tężca nie chroni przed ewentualnymi zachorowaniem w przyszłości – choroba nie zapewnia trwałej odporności.
Powikłania tężca
Gdy rana zostanie prawidłowo oczyszczona oraz zaopatrzona, w większości przypadków zakażenie laseczką tężca ma łagodny przebieg. W przypadku ciężkiego, nieleczonego zakażenia może dojść do złamań kości, niewydolności nerek, zaburzeń oddychania i krążenia, a nawet zgonu. Śmiertelność w przypadku tężca u noworodków jest bardzo wysoka i sięga nawet 90%. Dlatego też tak ważna jest profilaktyka w postaci stosowania szczepień przeciwko tężcowi nie tylko u dzieci, ale także u dorosłych, w tym kobiet w okresie rozrodczym.
Szczepienie na tężec – kiedy się wykonuje?
Chorobie można zapobiegać, poddając się szczepieniom przeciw tężcowi. Należą one do obowiązkowych, bezpłatnych szczepień dzieci w Programie Szczepień Ochronnych. Realizowane są przy użyciu szczepionek skojarzonych, skierowanych na trzy choroby: błonicę, tężec i krztusiec. Oto jak przedstawia się harmonogram szczepienia na tężec:
- w 2. miesiącu życia (po ukończeniu 6. tygodnia życia) – pierwsza dawka szczepienia podstawowego;
- w 4. miesiącu życia (po ukończeniu 14. tygodnia życia) – druga dawka szczepienia podstawowego, po 8. tygodniach od poprzedniego szczepienia;
- w 5.–6. miesiącu życia – trzecia dawka szczepienia podstawowego, po 8. tygodniach od poprzedniego szczepienia;
- w 16.–18. miesiącu życia – czwarta dawka szczepienia podstawowego;
- w 6. roku życia – pierwsza dawka szczepienia przypominającego;
- w 14. roku życia – druga dawka szczepienia przypominającego;
- w 19. roku życia – trzecia dawka szczepienia przypominającego.
Aby uchronić dorosłego przed zachorowaniem, konieczne jest powtarzanie podawania dawek przypominających w odpowiednich odstępach czasu, nie rzadziej niż co 10 lat.
O Autorze
Udostępnij na:
Zobacz także
Zespół Ehlersa-Danlosa – jak go rozpoznać, diagnozować i leczyć?
Zespół Ehlersa-Danlosa (EDS) to złożona grupa dziedzicznych zaburzeń tkanki łącznej, które wynikają z defektów w strukturze i funkcjonowaniu kolagenu. Ta rzadka choroba – po raz pierwszy opisana w XIX wieku – charakteryzuje się szerokim spektrum objawów, od nadmiernej elastyczności skóry po komplikacje naczyniowe zagrażające życiu. Sprawdź, jak ją rozpoznać, diagnozować i leczyć!
Jakie są przyczyny suchości w nosie? Jak jej przeciwdziałać?
Niezależnie od pory roku uczucie suchości w nosie to uciążliwy problem, który nie tylko powoduje dyskomfort, lecz także może prowadzić do poważniejszych komplikacji zdrowotnych. Choć zazwyczaj sucha śluzówka nosa nie jest powodem do niepokoju, w niektórych przypadkach może być oznaką poważniejszej choroby. Sprawdź, jakie są potencjalne przyczyny „suchego nosa” i dowiedz się, jak przeciwdziałać temu kłopotliwemu symptomowi.
Co oznaczają przebarwienia na paznokciach?
Zadbane paznokcie to nie tylko kwestia estetyki, ale przede wszystkim cenna informacja o stanie zdrowia. Jednak wraz z wiekiem – a także pod wpływem różnorodnych czynników – ich wygląd może ulec niekorzystnym zmianom. Jednym z najczęstszych problemów są przebarwienia płytki paznokciowej. Sprawdź, o czym może świadczyć ten objaw i kiedy należy udać się do specjalisty.
