Na czym polega astygmatyzm? Objawy i sposoby leczenia

Wady wzroku są częstą przypadłością. Jedną z bardziej rozpowszechnionych jest astygmatyzm. Sprawdź, w jaki sposób objawia się ta choroba i jak lekarz ją rozpoznaje. Dowiedz się, co może odpowiadać za powstanie astygmatyzmu.

Na czym polega astygmatyzm?

Astygmatyzm, określany też jako niezborność, to wada wzroku charakteryzująca się zaburzoną symetrią obrotową oka. Polega na różnej sile załamywania równoległych promieni świetlnych w dwóch różnych płaszczyznach układu optycznego oka. W oku astygmatycznym soczewka (położony w przedniej części oka narząd ogniskujący promienie świetlne; sprawiający, że obraz na siatkówce jest odwrócony i pomniejszony) i rogówka (zewnętrzna warstwa gałki ocznej) tworzy obraz rozmazany w jednym z kierunków. Układ optyczny nie ma jednego punktowego ogniska, przez co obraz na siatkówce nie jest prawidłowo zogniskowany.

Wśród przyczyn astygmatyzmu najczęściej wymieniane jest nieprawidłowe ukształtowanie rogówki. W dalszej kolejności podłoża tej wady wzroku można upatrywać w deformacjach gałki ocznej wywołanych na skutek wywierania ucisku bocznego, np. przez zlokalizowane w oczodole zmiany nowotworowe bądź też zmiany umiejscowione w mięśniach gałkoruchowych, np. te pojawiające się w przebiegu choroby Gravesa-Basedowa (choroby autoimmunologicznej prowadzącej do nadczynności tarczycy). Istotne zaburzenia refrakcji mogą być dziedziczone.

Jakie są rodzaje astygmatyzmu?

Biorąc pod uwagę wzajemne ułożenie osi astygmatycznych, wyróżniono następujące rodzaje tej wady wzroku:

• astygmatyzm regularny – gdy występują dwie prostopadłe osie optyczne. Wyróżnia się tutaj astygmatyzm:
  • niezłożony, kiedy jedna z osi wykazuje krótkowzroczność (nieostre widzenie przedmiotów znajdujących się daleko) lub nadwzroczność (nieostre widzenie przedmiotów znajdujących się blisko);
  • złożony, kiedy w obu płaszczyznach występuje różnej wielkości krótkowzroczność lub nadwzroczność;
  • mieszany, kiedy jedna z osi wykazuje krótkowzroczność, a w drugiej płaszczyźnie stwierdza się nadwzroczność;
  • prosty, kiedy płaszczyzna pionowa załamuje światło mocniej od osi poziomej; zwany jest też „zgodnym z regułą”;
  • odwrotny, kiedy płaszczyzna pozioma załamuje światło mocniej od osi pionowej, zwany też „przeciwnym regule”;
  • skośny – wówczas główne płaszczyzny optyczne nie są ułożone pionowo i poziomo;
• astygmatyzm nieregularny – stwierdza się wówczas, gdy oko ma nieprostopadłe osie optyczne. W różnych miejscach jednej osi jest różne załamywanie światła.

Jeśli zaś chodzi o wielkość astygmatyzmu, okuliści dzielą go na fizjologiczny, gdy jest mniejszy od 0,5 dioptrii (jednostki określającej zdolność oka do ostrego widzenia) oraz na patologiczny (większy od 0,5 dioptrii) i wymieniają tutaj:

• mały – do 1 dioptrii,
• średni – od 1 do 2 dioptrii,
• duży – od 2 do 4 dioptrii,
• bardzo duży – od 4 dioptrii.

Jakie są objawy astygmatyzmu?

Głównym objawem astygmatyzmu jest widzenie nieostre z każdej odległości w pewnych obszarach pola widzenia. Oznacza to, że chorzy nie widzą dobrze w dal i z bliska. Aby poprawić widzenie, często przymrużają powieki. Doświadczać mogą również częstych bólów głowy, zmęczenia. Inne objawy to napięcie w obrębie gałek ocznych, uczucie zmęczenia oczu, swędzenie, łzawienie, pocieranie oczu, szybkie zmęczenie przy czytaniu, zaburzenia ostrości widzenia i mylenie liter.

Do jakiego lekarza należy się zgłosić?

W przypadku pogorszenia widzenia (m.in. zaburzeń ostrości wzroku), należy zgłosić się do okulisty – specjalisty zajmującego się diagnostyką i leczeniem chorób oczu. W celu szczegółowej diagnostyki okulista może skierować pacjenta na ponowną wizytę w celu zbadania dna oka. Aby to badanie było możliwe, pacjent przychodzi ze skierowaniem, ok. 30 minut przed wizytą. Następnie okulista lub pielęgniarka zakrapla oczy kroplami powodującymi rozszerzenie źrenicy (z atropiną) i zaleca odpoczynek przed gabinetem lekarskim. Po odpowiednim rozszerzeniu się źrenic okulista zaprasza na badanie dna oka. Należy pamiętać, że po zakropieniu oczu nie można prowadzić samochodu, pracować przy komputerze, a także obsługiwać maszyn przez kolejne 5-6h. W tym czasie pacjent może odczuwać światłowstręt oraz zamazane widzenie. W przypadku, gdy pacjent ma wadę wzroku, na wizytę powinien przyjść w okularach korekcyjnych (nie w soczewkach kontaktowych), a po wizycie powinien mieć przy sobie okulary przeciwsłoneczne, by zmniejszyć dolegliwości związane z nadwrażliwością na światło.

W doborze odpowiednich okularów może pomóc również optometrysta. Zajmuje się on korekcją wzroku za pomocą szkieł korekcyjnych lub soczewek kontaktowych.

Badania na astygmatyzm

Z problemami ze strony narządu wzroku pacjenci powinni się zgłosić do okulisty. Należy podkreślić, że rozmyte widzenie nie zawsze musi być wynikiem astygmatyzmu, w związku z czym każdorazowo należy konsultować się ze specjalistą, aby wykluczyć poważniejsze podłoże objawów.

Do rozpoznania astygmatyzmu stosuje się przede wszystkim oftalmometr Javala. Urządzenie to mierzy oś, niezborność oka, promień krzywizny rogówki. Wyniki pozwalają wykluczyć lub potwierdzić astygmatyzm. Inne narzędzie to keratoskop, który ma postać niewielkiego krążka z białymi i czarnymi kręgami. Pacjent patrzy na keratoskop, a lekarz obserwuje i ocenia kształt jego odbicia na rogówce.

W diagnostyce astygmatyzmu wykorzystywany jest autorefraktometr wyposażony w kreatograf. Potocznie nazywane to jest komputerowym badaniem wzroku. Dokonuje się w nim pomiaru ostrości widzenia i niezborności rogówki. Jednakże wymaga ono wyeliminowania akomodacji oka – źrenica nie może zmieniać swojej wielkości podczas patrzenia na przedmioty z różnych odległości. W tym celu stosuje się krople z atropiną.

Najbardziej precyzyjnym badaniem na astygmatyzm jest wideokeratografia komputerowa, w której wykorzystuje się keratoskop. Krąg rzucany jest na powierzchnię rogówki badanego, rejestrowany przez kamerę i analizowany przez program komputerowy. Dzięki temu badaniu tworzona jest mapa rogówki przedstawiająca powierzchnię i jej przekrój oraz miarę krzywizn.

Leczenie astygmatyzmu

Astygmatyzm, podobnie jak nadwzroczność i krótkowzroczność, należy do wad układu optycznego oka, które koryguje się z reguły przy wykorzystaniu odpowiednich soczewek okularowych (tzw. cylindrycznych, które ogniskują światło w dwóch różnych punktach) lub kontaktowych. Zaznaczyć trzeba, że nie ma możliwości korekcji astygmatyzmu nieregularnego okularami. Wykorzystuje się do tego celu wyłącznie soczewki kontaktowe.

W ostatnich latach w leczeniu astygmatyzmu stosuje się zabiegi chirurgii refrakcyjnej. Laserowa operacja astygmatyzmu umożliwia korekcję wady nawet przy wartości -6.0 dioptrii. Optymalna metoda dobierana jest m.in. na podstawie topografii i grubości rogówki. Należy jednak zaznaczyć, że nie zawsze astygmatyzm wymaga leczenia. Nie ma takiej potrzeby, gdy wada nie przekracza 0,5 dioptrii.