Dieta ketogeniczna – rodzaje, zalecane produkty i efekty stosowania

Podstawę menu diety ketogenicznej stanowią tłuszcze pochodzące z ryb, nasion, orzechów, wybranego nabiału. Za najzdrowsze z tej grupy składników odżywczych uważa się tłuszcze nienasycone. Przed rozpoczęciem tej diety i w trakcie jej prowadzenia należy bezwzględnie konsultować się z lekarzem i dietetykiem.

Dieta ketogeniczna – co to znaczy?

Dieta ketogeniczna jest dietą bardzo niskowęglowodanową (udział energii z węglowodanów w diecie wynosi <10%), wysokotłuszczową, zawierającą adekwatną do zapotrzebowania ilość białka. Dochodzi w niej do wzmożonej produkcji ciał ketonowych (ketonów), które są wykorzystywane jako dodatkowe obok glukozy źródło energii dla komórek. Ketony produkowane są w wątrobie w sytuacji, gdy organizm nie otrzymuje odpowiedniej ilości cukrów. To alternatywne źródło energii, aby utrzymać zasilenie energetyczne mózgu. Dieta ketogeniczna jest bardzo wymagającym sposobem odżywiania, gdyż nawet niewielkie przekroczenie dopuszczalnej ilości węglowodanów albo przyjęcie za dużej ilości białka przyczynia się do zahamowania produkcji ciał ketonowych.

Rodzaje diety ketogenicznej

W codziennej diecie spożywa się około 35% tłuszczów, 50% węglowodanów i 15% białka. Biorąc pod uwagę proporcje makroskładników, spożywanych produktów, rodzaj dominujących tłuszczów, wyróżniamy następujące rodzaje diety ketogenicznej:

• klasyczna 4:1 – procentowy udział energii z tłuszczu w ciągu dnia powinien wynosić 90%, 4:1 oznacza spożycie tłuszczów stosunku 4:1 – 4 g tłuszczów na 1 g białka i węglowodanów,
• dieta MCT (z ang. medium chain triglycerides) – procentowy udział energii z tłuszczu w ciągu dnia powinien wynosić 73%, a 30–60% powinno pochodzić z trójglicerydów o średniej długości łańcucha węglowego (zawartych m.in. w oleju kokosowym, palmowym, tłustym nabiale),
• zmodyfikowana dieta Atkinsa – procentowy udział energii z tłuszczu w ciągu dnia powinien wynosić 65%,
• dieta o niskim indeksie glikemicznym – procentowy udział energii z tłuszczu w ciągu dnia powinien wynosić 60%, przy czym ten sposób odżywiania ogranicza się do produktów o indeksie glikemicznym wynoszącym mniej niż 50.

Produkty spożywcze w diecie ketogenicznej

W diecie ketogenicznej należy spożywać w ciągu dnia 3 główne posiłki i 2 przekąski. Posiłki powinny być jedzone mniej więcej w równych odstępach czasowych. Dania przygotowuje się z następujących produktów:

• tłuszcze nieprzetworzone, w które bogate są zwłaszcza: orzechy (migdały, pekan, piniowe, brazylijskie, ziemne, makadamia, laskowe, włoskie), awokado, oliwa z oliwek,
• mięsa, w tym m.in.: pierś z kurczaka i indyka, schab, stek wołowy,
• ryby i owoce morza bogate w kwasy tłuszczowe omega-3, w tym zwłaszcza: krewetki, małże, śledzie, łosoś, tuńczyk, makrela,
• warzywa i owoce z niskim indeksem glikemicznym, takie jak: papryka, jarmuż, brokuł, sałata, ogórek, szpinak, cukinia, kalafior, bakłażan, jagody, truskawki,
• nabiał, w tym: twaróg, śmietana, jogurt grecki, ser ricotta, cheddar, parmezan.

Osoby stosujące dietę ketogenną powinny suplementować witaminy i mikroelementy.

Efekty stosowania diety ketogenicznej

Dieta ketogeniczna stosowana jest w terapii wrodzonych wad metabolicznych (wrodzonych zaburzeń metabolizmu różnych składników odżywczych, np. cukrów lub tłuszczy), takich jak deficyt dehydrogenazy pirogronianowej czy zespół niedoboru transportera glukozy. Wskazania do jej stosowania wymienia się w: zespole Doose, zespole Dravet, zespole Retta, stwardnieniu guzowatym. Najczęściej wprowadza się ją jako element terapii lekoopornej padaczki. Należy jednak zaznaczyć, że dieta ta stanowi ostateczny wybór leczenia wynikający z braku innych rozwiązań. Poza tym osoby ją stosujące powinny być pod ścisłym nadzorem neurologa i wyspecjalizowanego dietetyka.

Dieta ketogeniczna pomaga zredukować masę ciała, jednak niewskazana jest do stosowania jako dieta odchudzająca z uwagi na negatywny wpływ na układ krążenia. Jej działanie odchudzające wynika ze zmniejszenia uczucia głodu oraz „przełączenia się” organizmu z energii uzyskanej ze spalania cukrów na energię ze spożywanych i własnych tłuszczów (w efekcie czego dochodzi do uwolnienia zapasów zmagazynowanych w tkance tłuszczowej) oraz z białka. Należy pamiętać, że stosowanie tej diety bez zaleceń lekarza lub dietetyka może prowadzić do wielu powikłań oraz negatywnie wpływać na zdrowie i samopoczucie.

Dieta ketogeniczna – skutki uboczne

Stosowanie diety ketogenicznej wymaga nadzoru medycznego, ponieważ może powodować efekty uboczne. Niekiedy występują takie objawy niepożądane, jak: wymioty, zaparcia, biegunka, ból brzucha. Stanowią one reakcję układu pokarmowego na zmianę sposobu odżywiania. Z reguły ustępują po zaadaptowaniu się organizmu do diety. Innymi możliwymi dolegliwościami towarzyszącymi diecie ketogenicznej są: utrata apetytu, zmęczenie, senność. Długotrwałe stosowanie tego sposobu żywienia wiąże się z ryzykiem hiperurykemii (zwiększonego stężenia kwasu moczowego we krwi), hiperlipidemii czy kamicy moczowej. Co więcej, w wyniku utrzymywania się ciał ketonowych wątroba przestaje reagować na insulinę w prawidłowy sposób. Badania sugerują, że nieuzasadniona zaleceniami lekarskimi dieta ketogeniczna może zwiększać ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2.