Zakażenie układu moczowego – przyczyny powstania, objawy, sposoby leczenia

Zakażenie układu moczowego jest drugą po zakażeniach dróg oddechowych najczęstszą przyczyną zgłaszania się do lekarza. Sprawdź, jakie patogeny mogą wywołać infekcję układu moczowego i w jaki sposób choroba ta jest leczona. Dowiedz się, co zrobić, aby ograniczyć ryzyko rozwoju zakażenia układu moczowego.

Jakie są przyczyny zakażenia układu moczowego?

Zakażenie układu moczowego najogólniej zdefiniować można jako obecność drobnoustrojów w drogach moczowych. Najczęściej za jego powstanie odpowiadają bakterie, a głównym czynnikiem sprawczym są bakterie gram-ujemne, w 90% przypadków Escherichia coli. Możliwe jest również powstanie zakażenia układu moczowego w wyniku infekcji o podłożu wirusowym lub grzybiczym.

Nawet w 99% przypadków do zakażenia układu moczowego dochodzi drogą wstępującą. Bakterie są zwykle przenoszone do cewki moczowej z jelita. 

Kto przeważnie choruje na zakażenie układu moczowego?

Zakażenie układu moczowego występuje zdecydowanie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Przyczyną jest inna budowa układu moczowego - u kobiet cewka moczowa jest krótka i położona blisko odbytu, dodatkowo aktywność seksualna zwiększa możliwość wniknięcia bakterii do cewki moczowej i dalej do pęcherza w trakcie stosunku płciowego.

Grupą szczególnie narażoną na częstsze infekcje w drogach moczowych są kobiety ciężarne. Powiększająca się macica powoduje ucisk na moczowody, co utrudnia odpływ moczu z nerek, a zmiany hormonalne powodują osłabienie zwieraczy w drogach moczowych i sprzyjają łatwiejszemu szerzeniu się zakażenia. Nie zawsze objawy zapalenia są na tyle specyficzne, by pacjentka podejrzewała rozwój zakażenia układu moczowego. Może być to bowiem: częstsze oddawanie moczu, uczucie parcia na pęcherz. Z tego powodu kobiety w ciąży powinny wykonywać badanie moczu raz w miesiącu, aby wykryć również przypadki bakteriomoczu bezobjawowego. Jest to o tyle istotne, że każde zakażenie u ciężarnej może negatywnie wpływać na przebieg ciąży, a także prowadzić do porodu przedwczesnego. 

Co sprzyja zakażeniom układu moczowego?

Czynnikami sprzyjającymi zakażeniu układu moczowego są:

• wrodzone wady układu moczowego,
• zatrzymanie moczu, niepełne opróżnianie pęcherza,
• refluks pęcherzowo-moczowodowy (nieprawidłowy, wsteczny przepływ moczu z pęcherza do moczowodów) zmiany flory bakteryjnej, np. wynikające z antybiotykoterapii,
• zaburzenia czynności pęcherza moczowego,
• nawracające zakażenia w dzieciństwie,
• wzmożona kolonizacja bakteryjna spowodowana m.in. nieprawidłową higieną intymną, stulejką z zapaleniem żołędzi, zaparciami,
• zaburzenia hormonalne,
• cukrzyca,
• kamica nerkowa,
• cewnikowanie pęcherza (zwłaszcza długotrwałe)

Zakażenie układu moczowego – objawy i przebieg

Do rozwoju zakażenia dochodzi zazwyczaj w dolnej części układu moczowego. Jeśli infekcja nie zostanie zwalczona, istnieje ryzyko zapalenia nerek, które objawia się głównie bólem brzucha, podwyższoną temperaturą ciała, nudnościami, wymiotami, ropomoczem. W ciężkich przypadkach patogeny mogą dostać się do krwiobiegu, co powoduje rozwój sepsy, która  jest stanem zagrażającym życiu.

Najczęściej rozwija się zapalenie pęcherza, któremu towarzyszą:

• ból i pieczenie podczas oddawania moczu; 
• częste oddawanie moczu;
• bolesne parcie na mocz; 
• pobolewanie w dole brzucha; 
• może pojawić się krew w moczu, która powoduje czerwone lub ciemnobrunatne zabarwienie moczu. 

Zobacz także: Krwiomocz – czym jest? Kiedy zgłosić się do lekarza?

Objawy utrzymują się przez kilka, kilkanaście dni.

Warto zaznaczyć, że charakter towarzyszących zakażeniu dolegliwości zależeć może od wieku chorego. Poza wymienionymi wyżej objawami zakażeniu układu moczowego u dorosłych mogą towarzyszyć m.in. podwyższona temperatura, brak łaknienia, ból głowy, ból okolicy nadłonowej i lędźwiowej oraz nykturia (zwiększona częstotliwość oddawania moczu w nocy).

W przypadku najmłodszych zaobserwować można m.in. brak apetytu, spadek masy ciała, wymioty, biegunkę, rozdrażnienie, senność, płacz podczas oddawania moczu oraz bladość skóry.

Poważniejszym problemem jest zapalenie nerek spowodowane wniknięciem bakterii przez moczowód do nerki. Zwykle towarzyszą mu takie objawy jak: 

• gorączka (powyżej 38°C);
• ból pleców w okolicy nerki;
• często również nudności, wymioty oraz ogólne złe samopoczucie. 

Jak diagnozuje się zakażenie układu moczowego? 

Podstawowym badaniem w diagnostyce zakażeń dróg moczowych jest badanie ogólne moczu oraz posiew moczu.

Prawidłowy mocz jest:

• przejrzysty, 
• jasnożółty - czyli słomkowy,
• ma odczyn lekko kwaśny (idealne pH 5,5-6,0)
• nie powinien zawierać glukozy, białka, leukocytów, krwi i bakterii.

W przypadku infekcji w drogach moczowych mocz jest:

• mętny,
• często o ciemnym zabarwieniu,
• bywa z domieszką krwi,
• w wynikach może być obecne białko, leukocyty i bakterie oraz nabłonki płaskie.

W przypadku badania moczu na posiew oceniamy jaki rodzaj bakterii występuje w moczu, w jakiej ilości i na jakie leki wrażliwa jest bakteria. Ilości bakterii powyżej 10^5 wymaga leczenia (u kobiet w ciąży 10^3 przy objawach zakażenia i jednym typie bakterii). Obecność kilku rodzajów bakterii w posiewie moczu zwykle wynika z nieprawidłowego pobrania próbki moczu do badania.

Jak prawidłowo pobrać mocz do badania?

Aby badanie moczu dobrze odzwierciedliło stan zdrowia, bardzo ważne jest prawidłowe pobranie moczu do badania:

1. Przed pobraniem: należy umyć okolicy cewki moczowej wodą oraz płynem do higieny intymnej i osuszyć czystym ręcznikiem lub jednorazowym ręcznikiem papierowym.
2. Pobranie ze środkowego strumienia: pierwsze krople należy oddać do ubikacji, a następnie ok. 10 ml moczu oddać bezpośrednio do dedykowanego pojemnika na mocz (do badania ogólnego moczu lub jałowego pojemnika w przypadku posiewu moczu). Niedopuszczalne jest dostarczanie moczu w innych pojemnikach, ani jego przelewanie.
   Ważne: pojemnik powinien być otwarty bezpośrednio przed pobraniem; nie należy dotykać jego wewnętrznej powierzchni, by nie zanieczyścić próbki.
3. Przechowywanie i transport: 
   Po zebraniu próbki do analizy pojemnik należy zakręcić, opisać danymi identyfikacyjnymi i dostarczyć możliwie szybko do laboratorium – nie później niż 2 godziny od pobrania.
   Jeśli niemożliwe jest dostarczenie próbki w tym czasie, to należy ją przechowywać temperaturze 4–8 stopni Celsjusza (lodówka). Wówczas czas transportu może wydłużyć się do 4 godzin.

Do jakiego lekarza się zgłosić?

Z objawami zakażenia układu moczowego pacjent powinien zgłosić się do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. W razie konieczności pacjent może zostać skierowany do lekarza urologa, czyli specjalisty z zakresu chorób układu moczowego.

Na czym polega leczenie zakażenia układu moczowego?

Początkowe zakażenia układu moczowego można próbować zwalczać samodzielnie z pomocą ogólnodostępnych środków. Trzeba jednak pamiętać, aby ich stosowanie skonsultować z farmaceutą lub innym specjalistą. W tych preparatach pojawiają się takie składniki wspierające oczyszczanie układu moczowego jak wyciąg z korzenia pietruszki, liści brzozy, liści borówki brusznicy czy ziela rumianku. Wykazują one działanie odkażające i rozkurczowe na mięśnie gładkie dróg moczowych.

Domowe leczenie infekcji dróg moczowych skupia się również na higienie intymnej, intensywnym nawadnianiu się w celu nasilenia wypłukiwania patogenów z dróg moczowych, regularnym i kompletnym opróżnianiu pęcherza moczowego i lekkostrawnej diecie. Najlepiej pić wodę. Można też sięgnąć po soki owocowe, będące bogatym źródłem witaminy C. Wskazane są chociażby te z aronii, czarnej porzeczki i żurawiny. 

W przypadku wystąpienia dolegliwości związanych z zakażeniem dróg moczowych do czasu konsultacji z lekarzem można stosować dostępne w aptekach preparaty z żurawiną. 

Można sięgnąć po dostępny bez recepty preparat furaginy, ale należy pamiętać, by stosować go w odpowiedniej dawce i przez odpowiedni czas, tj. 10 dni – skracanie terapii sprzyja nawrotom infekcji.  Należy pamiętać również, że przyjęcie leków przed pobraniem moczu na posiew może spowodować, że badanie będzie niemiarodajne. 

Kobiety w ciąży powinny zawsze skonsultować się z lekarzem, zanim sięgną po preparaty wspomagające leczenie czy leki przeciwbakteryjne. 

Jeśli działania te nie przyniosą rezultatu, należy udać się do lekarza. W przypadku zakażenia nerek zazwyczaj konieczne jest leczenie w szpitalu.

W jaki sposób zapobiegać zakażeniom układu moczowego?

Profilaktyka zakażenia układu moczowego obejmuje m.in.:

• przestrzeganie zasad higieny intymnej – codzienne mycie narządów płciowych,
• oddawanie moczu przed snem i po przebudzeniu, oraz  po stosunku płciowym,
• profilaktykę i leczenie zaparć,
• unikanie kąpieli w niekontrolowanych zbiornikach wodnych,
• picie odpowiednio dużej ilości płynów w ciągu doby.

W ramach profilaktyki zakażeń układu moczowego wskazane jest leczenie wad anatomicznych i zaburzeń czynnościowych układu moczowego oraz leczenie zapaleń narządu rodnego.