Szczelina odbytu – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie

Szczelina odbytu jest drugą po chorobie hemoroidalnej najczęstszą chorobą proktologiczną. Sprawdź, jakie objawy towarzyszą szczelinie odbytu. Dowiedz się, na czym polega leczenie tej przypadłości i co robić, aby uniknąć jej powstania.

Szczelina odbytu – co to jest?

Szczelina odbytu to linijne, niewielkie owrzodzenie umiejscowione w linii środkowej kanału odbytu. W przeważającej większości (w ok. 90%) przypadków szczelina zlokalizowana jest w tylnej linii środkowej. Przypadki położenia tej zmiany w przedniej linii środkowej odbytu są rzadkie. Wyróżniamy dwa rodzaje szczeliny odbytu:

• szczelinę odbytu ostrą – do jej powstania dochodzi nagle, w czasie oddawania twardego stolca;
• szczelinę odbytu przewlekłą – jest konsekwencją nadkażenia, charakteryzuje się długotrwale utrzymującym się stanem zapalnym; stwierdza się ją, gdy obrzęk i zwłóknienie trwają powyżej 8–12 tygodni.

Rozpoznanie choroby opiera się na objawach klinicznych i badaniu proktologicznym – przez odbyt.

Szczelina odbytu – przyczyny powstania

Do powstania szczeliny odbytu dochodzi na skutek nadmiernego rozciągania błony śluzowej wyścielającej okolice odbytu. Zmiany te rozwijają się przeważnie w przebiegu biegunek albo częstych zaparć. Wśród czynników predysponujących do powstania szczeliny odbytu wymieniane są trudne defekację i seks analny. Przypadłość ta przeważnie rozpoznawana jest u młodych dorosłych, w tym kobiet po porodzie drogą naturalną.

Szczelina odbytu może występować również w przebiegu innych chorób, w tym m.in.: nieswoistego zapalenia jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna), chorób nowotworowych odbytu i odbytnicy, zakażenia wirusem HIV.

Szczelina odbytu – objawy

Objawami wskazującymi na obecność szczeliny odbytu są przede wszystkim:

• okresowe podkrwawianie, efekt czego stanowią jasnoczerwone plamy krwi widoczne na papierze toaletowym;
• ostry ból po wypróżnieniu, a w przypadku przewlekłej postaci choroby ból słabo nasilony;
• uczucie dyskomfortu okolicy odbytu;
• pieczenie okolicy odbytu, które wyraźnie nasila się po defekacji.

Często szczelinie przewlekłej towarzyszą inne zmiany chorobowe okołoodbytnicze, takie jak przetoka przerośnięta, zwłóknienie zwieracza wewnętrznego odbytu, stwardniała krypta odbytowa, przerosłe brodawki skórne, kłykciny, choroba hemoroidalna, zwężenie odbytu.

Do jakiego lekarza należy się zgłosić?

Z dolegliwościami w okolicy odbytu należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu – internisty lub lekarza rodzinnego. Przeprowadzi on wywiad lekarski z pacjentem, obejrzy ranę i okolicę odbytu. W trakcie wizyty może też wykonać badanie palcem przez odbyt, tzw. badanie per rectum. Jest ono niebolesne, lecz może powodować dyskomfort. W celu dalszej diagnostyki pacjent może zostać skierowany na dodatkowe badania (takie jak rektoskopia, czyli badania endoskopowego odbytnicy) oraz na konsultację do proktologa –  lekarza specjalizującego się w zaburzeniach funkcjonowania końcowego odcinka przewodu pokarmowego.

Szczelina odbytu – jak leczyć?

W większości przypadków podczas leczenia szczeliny odbytu wystarczają metody zachowawcze. W przypadku ostrej postaci choroby pacjenci uzyskują poprawę po zastosowaniu nasiadówek, substancji spulchniających stolec, większej podaży błonnika pokarmowego oraz płynów. W razie konieczności wprowadzane są leki o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym do miejscowego użycia. Uzupełnieniem leczenia jest hydroterapia.

Jeśli zaś chodzi o leczenie przewlekłej postaci szczeliny odbytu, to skuteczność wykazują stosowane miejscowo leki azotanowe, takie jak maść z nitrogliceryną 0,2%. Środek ten znacznie łagodzi dolegliwości bólowe i przyspiesza proces gojenia. Skuteczne działanie zaobserwowano u ok. 50% chorych.

W leczeniu przewlekłej szczeliny odbytu zastosowanie znajdują miejscowo podane blokery kanałów wapniowych, takie jak diltiazem 2% czy nifedypina. Zapewniają poprawę u ok. 65–95% chorych, ale wywołują mniej działań niepożądanych (głównie ból głowy) w porównaniu z azotanami. Substancje te nie są jednak dostępne w postaci gotowego leku – wykorzystuje się je podczas przygotowywania leków recepturowych.

Bez względu na rodzaj środka leczniczego najlepszym sposobem aplikacji jest nałożenie go dłonią w rękawiczce. Lek powinno się rozsmarowywać ruchem okrężnym. Palec należy włożyć do odbytu maksymalnie do wysokości pierwszego paliczka.

W przypadku niesatysfakcjonujących efektów terapeutycznych wykonywany jest zastrzyk z botuliny do zwieracza odbytu. Środek ten poraża mięsień i powoduje jego rozluźnienie. W ciężkich przypadkach konieczne okazuje się leczenie operacyjne. Sfinkterotomia (nacięcie zwieracza) boczna lub tylna wykonywana jest u chorych ze wzmożonym napięciem mięśni zwieraczy odbytu. U pacjentów z obniżonym napięciem zwieraczy rekomendowane zabiegi to wycięcie szczeliny (koniecznie z badaniem histopatologicznym) i ewentualne uzupełnienie zabiegu plastyką z przesuniętym płatem anodermalnym. Niektóre placówki oferują laserowe usuwanie szczeliny odbytu z wykorzystaniem lasera CO2.

Powikłania szczeliny odbytu

Do powikłań dochodzi głównie w przypadku przewlekłej szczeliny odbytu. Należą do nich m.in. ropnie, przetoki okołoodbytnicze, bliznowacenie i zwężenie odbytu, nietrzymanie gazów i stolca, dyskomfort podczas aktywności seksualnej, brudzenie bielizny i dyskomfort psychiczny pacjenta.

Szczelina odbytu – zapobieganie

W profilaktyce szczeliny odbytu główną rolę odgrywa przede wszystkim:

• unikanie natężonych defekacji;
• unikanie seksu analnego lub używanie podczas współżycia lubrykantu;
• dostarczanie odpowiedniej ilości błonnika pokarmowego – zgodnie z rekomendacjami Światowej Organizacji Zdrowia dzienne zapotrzebowanie na błonnik dla osoby dorosłej wynosi 25 g;
• prawidłowe leczenie chorób przebiegających z biegunką.