Koszmary senne – przyczyny powstania i sposoby leczenia

Koszmary senne występują stosunkowo często. Grupą najbardziej na nie narażoną są dzieci, których psychika jest bardzo krucha. Szacuje się, że 10–50% dzieci w wieku 3–5 lat doświadcza koszmarów sennych. Sprawdź, jakie mogą być przyczyny koszmarów sennych i czy możliwe jest leczenie tej przypadłości.

Co to jest koszmar senny?

Koszmary senne zwane są potocznie marami nocnymi lub łóżkowymi. Definiowane są jako marzenia senne, które pojawiają się w fazie snu REM (faza szybkiego ruchu gałkami ocznymi, z ang. rapid eye movement). To faza snu występująca cyklicznie (na zmianę z nREM, z ang. non-rapid eye movement) i może trwać od 5 do 30 minut.

Koszmary wiążą się z doświadczeniem negatywnych emocji, takich jak przerażenie, gniew, lęk i złość. Powodują one uczucie zmęczenia i wyczerpania. Treść koszmarów sennych odnosi się bowiem do sytuacji zagrażających życiu, niebezpiecznych, niepokojących. Może być ona skrajnie różna w zależności od tego, czego obawia się, lęka dana osoba, o czym wcześniej myślała, czy też czego była świadkiem.

Nawracające koszmary senne w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 kwalifikuje się do parasomnii, czyli grupy zaburzeń snu, podczas których występują niechciane ruchy, nieprzyjemne zdarzenia senne.

Koszmary senne – przyczyny powstania u dzieci

Koszmary senne u dzieci pojawiają się po ukończeniu około 3. roku życia. Szczyt występowania tego zaburzenia snu przypada na wiek 7–9 lat. Szacuje się, że nawet 75% osób pamięta koszmary senne z dzieciństwa, będąc już w wieku dorosłym. Częste koszmary senne u najmłodszych mogą być wynikiem doznanego urazu psychicznego bądź silnego niepokoju. Najbardziej sprzyjają im negatywne doświadczenia, mające miejsce w środowisku rodzinnym. Do powstania tych zaburzeń snu doprowadzić mogą takie wydarzenia, jak:

• zmiana miejsca zamieszkania,
• zmiana struktury rodziny, związana z odejściem jednego z opiekunów, rozwodem czy separacją rodziców,
• sytuacje, które wywołały lęk separacyjny, np. rozłąka z powodu pobytu w szpitalu na skutek przewlekłej choroby, przebywania opiekuna w więzieniu.

Koszmary senne u dorosłych – przyczyny powstania

Doświadczanie koszmarów sennych u osób dorosłych jest związane z wystąpieniem zespołu stresu pourazowego (PTSD, z ang. post-traumatic stress disorder). Specjaliści podkreślają, że znaczna część osób cierpiących na częste mary łóżkowe doświadczyła w przeszłości silnej traumy. Koszmary senne pojawiają się u m.in.:

• ofiar wypadków komunikacyjnych, katastrof lotniczych,
• weteranów wojennych, ofiar działań zbrojnych,
• ofiar przemocy w rodzinie,
• kobiet, które padły ofiarą gwałtu,
• osób molestowanych seksualnie w dzieciństwie.

Koszmary senne mogą towarzyszyć również wtórnemu zespołowi stresu pourazowego. Narażeni są na niego świadkowie traumatycznych wydarzeń. Przykładowo policjanci, strażacy, ratownicy medyczni, którzy sami nie byli bezpośrednio ofiarami, ale silne emocje, których doświadczyli, udzielając wsparcia poszkodowanym, odbiły się na ich zdrowiu.

Koszmary senne – inne możliwe przyczyny

Koszmary senne stanowić mogą również objaw chorobowy. Zaburzenie to towarzyszyć może m.in.:

• chorobom psychicznym, np. depresji, schizofrenii, zaburzeniom lękowym,
• narkolepsji (zaburzenie prowadzące do przewlekłej senności),
• bezdechowi sennemu.

Do jakiego lekarza należy się zgłosić?

W przypadku pojawiających się koszmarów sennych należy zgłosić się do psychiatry. To specjalista zajmujący się leczeniem zaburzeń i chorób psychicznych. Po przeprowadzeniu wywiadu lekarskiego lekarz wykluczy inne przyczyny koszmarów sennych m.in. depresję, stres pourazowy.

Koszmary senne – leczenie

Incydentalnie pojawiające się koszmary senne nie wymagają leczenia. Stan taki nie jest uznawany za nieprawidłowy. Jednak częste ich doświadczanie stanowi zagrożenie dla zdrowia. W konsekwencji koszmaru sennego dochodzi do przerwania snu i znacznego obniżenia jego jakości. Efektem częstych koszmarów jest bezsenność, która niekorzystnie wpływa na kondycję fizyczną i psychiczną.

Leczenie koszmarów sennych u dzieci zazwyczaj ogranicza się do interwencji behawioralnych i edukacji z zakresu fizjologii snu. Można podawać preparaty ziołowe, zawierające melisę i ekstrakt z lipy, które delikatnie uspokajają i ułatwiają zasypianie. W przypadku osób dorosłych zmagających się z częstymi koszmarami sennymi podejmowana jest psychoterapia. Zastosowanie ma najczęściej podejście poznawczo-behawioralne. Jeśli leczenie nie przynosi zadowalających rezultatów (powoduje znaczące utrudnienie funkcjonowania przez brak możliwości snu i wypoczynku) bądź omawiane zaburzenia snu współwystępują z chorobami psychicznymi, wprowadzana jest farmakoterapia. Chorym podaje się leki na koszmary senne, które normalizują czas trwania fazy REM. Należą do nich m.in. selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (takie jak citalopram, sertralina, fluoksetyna, paroksetyna, escitalopram), trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (klomipramina). W leczeniu koszmarów sennych należy także zadbać o higienę snu, unikać zbytniego przemęczenia i braku regularności w harmonogramie dnia.