Grupy krwi – jakie są i w jaki sposób się je oznacza?

Krew to jedna z najdoskonalszych struktur w ludzkim organizmie, która składa się z płynnego osocza i elementów morfotycznych (krwinek białych, czerwonych, płytek krwi). Grupa krwi jest uwarunkowana genetycznie – dziedziczy się ją po rodzicach i pozostaje niezmienna przez całe życie. Sprawdź, jakie są główne grupy krwi oraz jak bezpiecznie przetacza się krew u pacjentów.

Grupy krwi – jakie są?

Krew to płynna tkanka, która jest głównym płynem ustrojowym. Krąży po organizmie za pośrednictwem sieci naczyń krwionośnych i serca, które wprowadza ją w ruch. Pełni funkcję transportową – dostarcza tlen i składniki odżywcze oraz zapewnia komunikację pomiędzy poszczególnymi układami organizmu. Istnieje kilka układów grup krwi, a najbardziej znane i mające największe znaczenie kliniczne to AB0 i Rh.

Czym jednak jest grupa krwi? Definiuje się ją jako zestawy antygenów występujących na powierzchni erytrocytów (krwinek czerwonych) i innych komórek krwi. Warto w tym miejscu przybliżyć znaczenie słowa „antygen”. To substancja mająca właściwość wiązania się ze swoistymi przeciwciałami i wywołania przeciw sobie odpowiedzi odpornościowej.

Grupy krwi i antygeny w układzie AB0

Układ AB0 to najważniejszy układ grupowy krwi występujący u człowieka. Jest determinowany przez obecność na krwinkach czerwonych i innych komórkach organizmu specyficznych cząsteczek rozpoznawanych przez układ odpornościowy, tzw. antygenów. Istnieją cztery warianty antygenów w tym układzie grupowym: A, B, AB i 0. Podstawowe grupy krwi to:

• grupa 0 – brak antygenu na krwinkach;
• grupa B – ma na krwinkach antygen B;
• grupa A – ma na krwinkach antygen A;
• grupa AB – ma na krwinkach zarówno antygen A, jak i B.

Natomiast w surowicy krwi obecne są naturalne przeciwciała skierowane przeciwko nieobecnemu antygenowi w krwinkach:

• grupa 0 – przeciwciała anty-A i anty-B;
• grupa B – przeciwciała anty-A;
• grupa A – przeciwciała anty-B;
• grupa AB – nie ma przeciwciał.

Najrzadszą grupą krwi na świecie jest AB. Występuje ona jedynie u 8% populacji. Powstała najpóźniej ze wszystkich i ma cechy wspólne dla grup A i B. Najczęściej występującą grupą krwi jest A.

Grupy krwi – rodzaje w zależności od czynnika Rh

Drugim najważniejszym układem grupowym krwi u człowieka jest układ Rh (nazwa pochodzi od rodzaju małp Rhesus, u których pierwszy raz wykryto to białko). Antygeny Rh występują tylko na krwinkach czerwonych. W układzie Rh występuje kilka głównych antygenów, przy czym najistotniejszy spośród nich to antygen D. W przypadku obecności we krwi antygenu D stwierdzana jest krew Rh-dodatnia, natomiast u osoby Rh-ujemnej antygen D nie występuje. Zdecydowanie częściej we krwi występuje czynnik D – szacuje się, że ma go aż 85% ludzi.

Jakie grupy krwi pasują do siebie?

Zastanawiasz się, jakie grupy krwi można łączyć? Wedle zasady przetacza się krew z tej samej grupy w zakresie A, B, 0 oraz antygenu D. Jeśli więc pacjent ma grupę krwi:

• AB+, to może otrzymać każdą grupę krwi (tzw. uniwersalni biorcy);
• AB-, to może otrzymać grupy krwi 0-, B-, A-, AB-;
• A+, to może otrzymać grupy krwi 0-, 0+, A-, A+;
• A-, to może otrzymać grupy krwi 0-, A-;
• B+, to może otrzymać grupy krwi 0-, 0+, B-, B+;
• B-, to może otrzymać grupy krwi 0-, B-;
• 0+, to – może otrzymać grupy krwi 0-, 0+;
• 0-, to może otrzymać tylko grupę krwi 0-.

Jak widać, idealny dawca to osoba z krwią 0-, bo można ją przetoczyć każdemu. Jednocześnie jednak sama jest najgorszym biorcą.

Zachowanie zasad zgodności w obrębie układów grupowych krwi jest bardzo ważne w przypadku:

• przeszczepiania narządów;
• transfuzji krwi;
• choroby krwi;
• choroby hemolitycznej.

Przetoczenie krwi z antygenami nieobecnymi u dawcy wiąże się z ryzykiem reakcji poprzetoczeniowej (m.in. ból w klatce piersiowej, duszności, wysoka temperatura ciała, przyspieszone tętno). Należy pamiętać, że reakcja poprzetoczeniowa to sytuacja zagrażająca życiu i zdrowiu pacjenta.

Konflikt serologiczny między matką a płodem

Gdy między matką a nienarodzonym dzieckiem występuje niezgodność grupy krwi, może dojść do tzw. konfliktu serologicznego. Najczęściej konflikt dotyczy niezgodności w układzie Rh (gdy matka ma grupę Rh ujemną, a płód Rh dodatnią). Największe ryzyko konfliktu serologicznego występuje przy kolejnych ciążach, dlatego też kobiety w grupie ryzyka powinny otrzymać specjalną immunoglobulinę anty-D w trakcie ciąży oraz po porodzie. Takie postępowanie zabezpiecza matkę przed wytworzeniem przeciwciał przeciwko krwinkom dziecka. Jeśli dojdzie do konfliktu serologicznego, przeciwciała matki przechodzą przez łożysko i niszczą krwinki płodu, co może prowadzić do choroby hemolitycznej płodu – anemii, obrzęku płodu, a nawet wewnątrzmacicznego zgonu dziecka.

Oznaczenie grupy krwi

Antygeny grupy krwi układu AB0 pojawiają się w 5.–6. tygodniu życia płodowego, mimo to dopiero w 6–18 miesięcy po urodzeniu dochodzi do ich pełnej ekspresji. Stąd też oznaczenie grupy krwi u noworodka może nie być wiarygodne. Wskazane jest, aby wstrzymać się z tym badaniem do ukończenia przez dziecko 2. roku życia. Także antygeny układu Rh pojawiają się około 6. tygodnia życia płodowego.

Czy na badaniu grupy krwi trzeba być na czczo? Do badania nie jest konieczne żadne specjalne przygotowanie, pacjent nie musi też być na czczo. Badanie nie wymaga również skierowania od lekarza. Pobieranie krwi w celu oznaczenia grupy nie różni się niczym od pobierania próbki w celu wykonania najbardziej podstawowego badania krwi, czyli morfologii. Pobrania materiału do oznaczenia grupy krwi można dokonać we wszystkich placówkach laboratoryjnych, jednak samo oznaczenie wykonywane jest przez personel mający odpowiednie uprawnienia.

Oznaczenie grupy krwi poza wyżej wymienionymi sytuacjami, które wymagają zgodności krwi, jest wykonywane u wszystkich kobiet będących w ciąży (w celu wykluczenia konfliktu serologicznego), osób planujących zabiegi chirurgiczne lub inne inwazyjne procedury medyczne. Pomocne jest również w procedurze uznania ojcostwa.

Badanie grupy krwi z reguły wykonuje się na zlecenie lekarza – jest ono wówczas refundowane przez NFZ. Jeżeli pacjent chce oznaczyć grupę krwi dla prywatnych potrzeb, może to zrobić odpłatnie.