Depresja poporodowa – przyczyny powstawania, objawy, sposoby leczenia

Czym jest depresja poporodowa i kogo dotyczy?

Depresja poporodowa to długotrwałe zaburzenie nastroju, głęboki smutek i ogólna niechęć do życia, które może pojawić się u matki lub ojca po przyjściu na świat dziecka. Szacuje się, że zmaga się z nią około 20% kobiet i 10% mężczyzn. Wystąpienie tej choroby jest związane m.in. ze zmianą stylu życia oraz fizjologii ciała kobiety, z nowymi obowiązkami domowymi oraz licznymi wyzwaniami, które pojawiają się po urodzeniu dziecka. Zmiany te mogą wpływać nie tylko na kobietę, ale też na jej dziecko oraz całą rodzinę.

W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób ICD-10 można znaleźć ją w katalogu „zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania związanych z porodem”. Nie należy mylić depresji poporodowej z popularnym zjawiskiem „baby blues” dotyczącym ok. 50-80% świeżo upieczonych mam. Przejściowa apatia i obniżony nastrój tuż po porodzie pojawiają się najczęściej w okresie nawału mlecznego, kiedy organizm młodej mamy znów pozostaje pod dużym wpływem działania hormonów. Jednak po krótkim czasie wszystko wraca do normy.

Depresja poporodowa wciąż pozostaje zbyt rzadko rozpoznawana. Wiele kobiet (szacuje się, że nawet co druga) nie zgłasza się po pomoc, a ich otoczenie albo bagatelizuje problem, albo bardziej koncentruje się na aspektach fizycznego dochodzenia mamy do siebie po porodzie. Złe samopoczucie psychiczne kobiety bywa tłumaczone zmęczeniem, niewyspaniem, okresem przejściowym, który szybko minie, jak tylko zaadoptuje się do nowej sytuacji, jaką jest opieka nad noworodkiem. Zdarza się też nie raz, że najbliżsi członkowie rodziny wręcz zniechęcają kobietę do tego, aby zgłosiła się do psychologa czy psychiatry, często w obawie, że ten ostatni zaproponuje włączenie leków.

Czy depresja poporodowa może wystąpić także u ojców?

Depresja poporodowa u mężczyzn to zagadnienie, któremu warto się przyjrzeć. Okazuje się, że około 10% ojców doświadcza objawów załamania nerwowego i epizodów depresyjnych od I trymestru ciąży partnerki aż do nawet roku po narodzinach dziecka. Zwykle depresja okołoporodowa pojawia się u nich między 3. a 6. miesiącem życia dziecka. Duże znaczenie, podobnie jak w przypadku kobiet, mają wcześniejsze doświadczenia związane z chorowaniem na depresję oraz częstotliwość występowania tej choroby w rodzinie. Co więcej, ciężka depresja matki dziecka o 50% zwiększa ryzyko pojawienia się jej u ojca.

Czynnikami ryzyka męskiej depresji poporodowej są podobnie jak w przypadku matek: słabe wsparcie społeczne, niski status ekonomiczny, nieplanowana ciąża partnerki, problemy z prawem czy uzależnienia. Badacze wskazują również na związek wystąpienia depresji poporodowej u mężczyzny, który pochodził z rodziny z nadopiekuńczym wzorcem wychowania, czego nie dostrzega się w przypadku matek. Mężczyzna może także czuć się odrzucony, gdy partnerka całą swoją uwagę skupia na dziecku, nie skupiając się na nim, co również może mieć wpływ na rozwój depresji.

Depresja poporodowa – kiedy się pojawia?

Aby mówić o depresji poporodowej, jej objawy muszą występować dłużej niż 2 tygodnie. Choroba może pojawić się w ciągu kilkunastu tygodni po porodzie, ale zdarza się, że rozwija się nawet po roku od przyjścia dziecka na świat.

Również okres ciąży może wiązać się z doświadczaniem objawów depresyjnych, których nie należy lekceważyć i zawsze podchodzić do nich z uważnością oraz świadomością, że nieleczone mogą mieć poważne konsekwencje dla zdrowia i życia mamy oraz jej dziecka.

Depresja po porodzie występuje częściej u kobiet rodzących przez cesarskie cięcie, z trudnościami podczas ciąży czy kłopotami w związku. Na depresję poporodową może zachorować zarówno pierworódka, jak i kobieta, która urodziła kolejny raz.

Zobacz także: Depresja u kobiet w ciąży – przyczyny, objawy, leczenie

Depresja poporodowa – przyczyny

Wyróżnia się wiele potencjalnych czynników ryzyka powstania depresji poporodowej. Podzielono je na biologiczne i psychospołeczne. Wśród pierwszych znalazły się m.in.:

• predyspozycje genetyczne (występowanie zaburzeń psychicznych w rodzinie),
• choroby psychiczne występujące przed ciążą,
• poród z komplikacjami,
• wahania poziomów hormonów,
• niedostatek lub słaba jakość snu.

Do czynników psychospołecznych zalicza się m.in.:

• problemy w związku,
• narażenie na silny lub przewlekły stres,
• niską samoocenę,
• niewystarczające wsparcie społeczne,
• trudności finansowe, mieszkaniowe, brak zatrudnienia lub obawa przed jego utratą,
• problemy w naturalnym karmieniu.

W przypadku depresji poporodowej u mężczyzn dodatkowym czynnikiem ryzyka jest zmaganie się z poporodową depresją u partnerki.

Ryzyko depresji poporodowej mogą ponadto zwiększać:

• nieplanowana ciąża lub ciąża w młodym wieku,
• utrata dziecka bądź problemy z zajściem w ciążę,
• obawy w związku z ciążą i strach przed porodem,
• nieobecność partnera lub brak wsparcia ze jego strony,
• złe relacje z personelem medycznym,
• dziecko ciągle płaczące lub z problemami zdrowotnymi.

W literaturze wskazuje się również na pewne czynniki psychiczne, które sprzyjają depresji poporodowej, np. tendencja do przeżywania różnych wydarzeń życiowych w sposób pełen lęku, obaw, pesymizmu. Również kobiety o cechach perfekcjonistycznych, które mają wysoką potrzebę kontroli, stawiające sobie i innym bardzo wysokie wymagania, mogą doświadczać głębokiego zawodu i poczucia winy, że nie są takimi matkami, jakimi w ich mniemaniu powinny być. Mogą nie radzić sobie w sytuacji, gdy pojawienie się niemowlęcia wprowadza w życie rodziny wiele nowych wyzwań, nieprzewidzianych sytuacji, w tym takich, które zakłócają próby wprowadzenia idealnego rytmu dnia.

Depresja poporodowa – objawy

Objawy depresji poporodowej są w zasadzie tożsame z objawami „zwykłego” epizodu depresji, jednak ze względu na ścisłe powiązanie z momentem narodzin dziecka, mają też swoją specyfikę. Najczęstsze objawy depresji poporodowej stanowią takie zaburzenia, jak spadek koncentracji i zaburzenia uwagi oraz poczucie, że kobieta nie sprosta obowiązkom matki. Obserwuje się m.in.:

• chwiejność emocjonalną,
• rozdrażnienie,
• napięcie,
• napady paniki,
• smutek i płacz,
• poczucie winy,
• uczucie lęku,
• obsesyjne myśli,
• płaczliwość po porodzie,
• brak energii, zmęczenie.

U chorych może dojść do utraty zainteresowania dotychczasowym hobby, spadku libido, zaburzeń snu czy odżywiania – nadmiernego lub obniżonego apetytu. Depresja po porodzie objawia się zaniedbywaniem wyglądu i higieny, pojawieniem się trudności w sprostaniu codziennym obowiązkom, w tym w sprawowaniu opieki nad dzieckiem. Chorzy mogą ograniczać relacje towarzyskie – mowa wówczas o wycofaniu społecznym. W ciężkich przypadkach pojawiają się nawet myśli samobójcze.

Pojawiające się u matki objawy depresji poporodowej uniemożliwiają jej budowanie więzi z dzieckiem. Młode mamy z obawy przed tym, że zrobią krzywdę dziecku lub z poczucia winy, unikają kontaktów z nim, rezygnując także z karmienia piersią.

Jak objawia się depresja poporodowa u mężczyzn? Może mieć podobne symptomy jak u kobiet. Do wymienionych objawów dochodzą też niekiedy nadużywanie alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych, nerwowość, pracoholizm, problemy z trawieniem, bóle mięśni, spadek libido, skłonność do izolowania się od bliskich. W skrajnych przypadkach pojawiają się także zachowania przemocowe.

Do jakiego lekarza należy się zgłosić z objawami depresji poporodowej?

Z podejrzeniem depresji poporodowej należy się zgłosić do bezpośrednio do psychiatry, psychologa lub do lekarza rodzinnego, który przeprowadzi wywiad, zbada fizykalnie i wykluczy inne przyczyny występujących objawów, a w razie potrzeby przekieruje do psychiatry lub psychologa. Ci specjaliści zapewnią fachową pomoc psychologiczną oraz wsparcie, a także zaplanują dalsze leczenie.

Skonsultuj swoje problemy z psychologiem

Dowiedz się więcej

Jak lekarz stawia diagnozę?

Specjalista rozpoznaje depresję poporodową, gdy objawy zaburzenia nastroju utrzymują się powyżej dwóch tygodni. W diagnostyce stosuje się specjalne kryteria zaburzeń psychicznych, które opisują dokładnie czas trwania oraz charakter objawów. W postawieniu rozpoznania psychiatrzy opierają się zwłaszcza na badaniu podmiotowym, czyli wywiadzie, badaniu fizykalnym oraz ocenie objawów za pomocą skali depresji poporodowej. Jedną z bardziej znanych jest Edynburska Skala Depresji Poporodowej (EPDS), która składa się z 10 pytań. Uzyskanie więcej niż 12-13 punktów na 30 możliwych wskazuje na duże prawdopodobieństwo wystąpienia depresji.

W systemach klasyfikacyjnych Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders V (DSM-V) oraz International Classification of Diseases 10 (ICD-10) nie występuje osobna diagnoza depresji poporodowej. Aby ją zdiagnozować, pacjentka musi spełniać kryteria epizodu depresyjnego. Początek powinien przypadać na moment w ciągu pierwszych 6 tygodni od urodzenia dziecka, ale tak jak już zostało wskazane, to zaburzenie niekiedy rozwija się nawet do roku po porodzie.

Depresja po urodzeniu dziecka a psychoza poporodowa

Depresja po urodzeniu dziecka niekiedy mylnie utożsamiana jest z psychozą poporodową. To zupełnie odrębne choroby. Psychoza poporodowa to stan wymagający hospitalizacji z uwagi na skalę towarzyszących jej objawów psychotycznych, np. omamy, utraty zahamowań, dezorientacji, urojeń (np. matka uważa, że w dziecko wstąpił demon, słyszy głosy nakazujące skrzywdzić dziecko). Psychoza poporodowa rozwija się z reguły w pierwszym miesiącu po porodzie. Należy pamiętać, że jest to stan wymagający pilnej konsultacji z lekarzem, ponieważ może zagrażać zarówno matce, jak i dziecku.

Depresja poporodowa a baby blues

Objawy depresji poporodowej nie powinny być również mylone z baby blues. Określa się w ten sposób utrzymujące się do 2 tygodni po porodzie zmiany w zachowaniu, takie jak:

• obniżenie nastroju w stopniu umiarkowanym,
• wzmożona senność i inne zaburzenia snu,
• płaczliwość po porodzie,
• smutek bez powodu,
• nadwrażliwość na bodźce,
• problemy z koncentracją,
• drażliwość i poczucie napięcia.

Nasilenie objawów następuje w 4-5 dniu od jego pojawienia się. Baby blues jest w dużej mierze fizjologiczną reakcją związaną ze zmianami hormonalnymi (np. spadek beta-endorfin) które występują po urodzeniu dziecka, i występuje u około 80% kobiet po porodzie. Ten stan mija samoistnie około 10 dnia od narodzin dziecka, dlatego nie wymaga leczenia. Istotne natomiast jest odpowiednie wsparcie matki w tym czasie.

Depresja poporodowa – leczenie

Leczenie depresji poporodowej determinowane jest stopniem zaawansowania choroby. W łagodnych i umiarkowanych postaciach wystarczająca może okazać się psychoterapia. W cięższych przypadkach choroby wprowadza się dodatkowo farmakoterapię. Najczęściej podawanymi środkami są antydepresanty z grupy selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (z ang. selective serotonin reuptake inhibitor, SSRI). Część leków przeciwdepresyjnych może być stosowana podczas karmienia piersią, ale tylko pod nadzorem lekarza. Ciężkie przypadki depresji poporodowej wymagają leczenia w szpitalu.

Dla wielu kobiet wielką ulgę przynoszą spotkania w ramach grup wsparcia dla mam doświadczających podobnych problemów po narodzinach dziecka. Sesje grupowe lub indywidualne dają przestrzeń do otwartego wyrażania uczuć związanych z macierzyństwem, pozwalają wypowiedzieć na głos własne obawy i wątpliwości, otrzymywać zrozumienie bez prób oceniania czy doradzania na siłę, a także ściągnąć z siebie brzemię nierealistycznych oczekiwań względem siebie.

Ogromną rolę w całym procesie odgrywa wsparcie bliskich. Bardzo ważne, aby członkowie rodziny nie bagatelizowali słów wypowiadanych przez matkę niemowlęcia oraz zmian w jej zachowaniu. Konieczne jest też zapewnienie pomocy w codziennych obowiązkach przy dziecku, umożliwienie mamie odpowiedniej ilości snu, zadbanie o to, aby miała czas zjeść czy zadbać o higienę.

Leczenie depresji poporodowej bywa czasochłonne, jednak warto znaleźć na nie czas, aby odzyskać radość z życia i rodzicielstwa. Należy pamiętać, że to właśnie brak leczenia depresji poporodowej o umiarkowanym i znacznym nasileniu może przynieść poważne konsekwencje dla zdrowia i życia zarówno matki, jak i dziecka.

Leczenie depresji

Dowiedz się więcej

Ile trwa depresja poporodowa?

Trudno określić, ile może trwać depresja poporodowa. Wszystko zależy od tego, czy zdecydujesz się pójść z tym problemem do specjalisty i jak szybko wdroży on odpowiednie leczenie. Zazwyczaj dojście do równowagi psychicznej zajmuje kilka miesięcy, jednak okres ten może się wydłużyć. Zbagatelizowany problem pogłębia się i może prowadzić do długotrwałych zaburzeń w postaci depresji psychotycznej.

Przede wszystkim należy pamiętać, że nigdy nie należy lekceważyć objawów i liczyć na to, że depresja poporodowa minie sama. Chociaż zdarzają się sytuacje, że kobieta, która otrzyma bardzo dużo wsparcia, opieki i pomocy ze strony rodziny oraz przyjaciół powróci samoistnie do równowagi psychicznej, to jednak u około 30% kobiet depresja będzie utrzymywać się jeszcze długo po pierwszych urodzinach dziecka z dużym ryzykiem nawrotów w przyszłości. Nie jest rzadkością, że depresja poporodowa jest rozpoznawana nawet po 2 latach jej trwania, gdy umęczona mama, często np. po namowach ojca dziecka, zgłasza się do lekarza.

Jakie są konsekwencje nieleczonej depresji poporodowej?

Nieleczona depresja poporodowa wpływa nie tylko na zdrowie matki, ale stany depresyjne oddziałują również na dziecko. Skutkiem depresji matki są problemy rozwojowe w obszarze emocjonalnym i społecznym dziecka. Najbardziej narażone na trudności w przyszłości są te dzieci, których matki miały depresję poporodową między 2. a 8. miesiącem po porodzie. Według badań opublikowanych przez badaczy takich jak Netsi, Pearson, Murray, Cooper, Craske, Stein, takie dzieci doświadczały długotrwałych konsekwencji depresji poporodowej matki:

• między 3. a 4. rokiem życia miały czterokrotnie częściej problemy z zachowaniem,
• w wieku 16 lat dwukrotnie częściej doświadczały kłopotów z nauką matematyki,
• jako 18-latkowie siedmiokrotnie częściej chorowały na depresję.

W początkowym okresie życia dziecka nieleczoną depresję matki charakteryzują takie objawy u dziecka jak: nadmierny płacz przez sen, trudności z karmieniem malucha, problemy z jego rozwojem motorycznym. Wykazano także, że 11 lat po wystąpieniu depresji poporodowej, matki zapadały częściej niż inni na depresję.

Profilaktyka depresji poporodowej

Na profilaktykę depresji poporodowej składają się zwłaszcza:

• odpowiednie przygotowanie się do narodzin dziecka – zbieranie informacji od specjalistów, udział w szkole rodzenia, rozmowa z doświadczoną położną lub ginekologiem,
• rozmowa o obawach w związku z rolą rodzica,
• odpoczynek i sen,
• odpowiedni sposób odżywiania,
• wsparcie społeczne oraz rodziny – partnera, rodziców,
• gotowość matki do proszenia bliskich o pomoc dotyczącą także najprostszych czynności, takich jak pranie czy wyjście na spacer z dzieckiem,
• ćwiczenia poprawiające samopoczucie.

Co jeszcze może zmniejszyć ryzyko wystąpienia depresji poporodowej? Okazuje się, że istotne jest tu także karmienie piersią. Równie ważnymi czynnikami ochronnymi jest dobra relacja z własną matką w dzieciństwie i w dorosłym życiu, wsparcie ze strony matki partnera oraz konstruktywne umiejętności walki ze stresem.

Z podejrzeniem depresji poporodowej należy się zgłosić do bezpośrednio do psychiatry lub psychologa, lub do lekarza rodzinnego, który przeprowadzi wywiad, zbada fizykalnie i wykluczy inne przyczyny występujących objawów, a w razie potrzeby przekieruje do psychiatry lub psychologa. Ci specjaliści zapewnią fachową pomoc psychologiczną oraz wsparcie, a także zaplanują dalsze leczenie.

Jak lekarz stawia diagnozę?

Specjalista rozpoznaje depresję poporodową, gdy objawy zaburzenia nastroju utrzymują się powyżej dwóch tygodni. W diagnostyce stosuje się specjalne kryteria zaburzeń psychicznych, które opisują dokładnie czas trwania oraz charakter objawów. W postawieniu rozpoznania psychiatrzy opierają się zwłaszcza na badaniu podmiotowym, czyli wywiadzie, badaniu fizykalnym oraz ocenie objawów za pomocą skali depresji poporodowej. Jedną z bardziej znanych jest Edynburska Skala Depresji Poporodowej, która składa się z 10 pytań. Uzyskanie więcej niż 12–13 punktów na 30 możliwych wskazuje na duże prawdopodobieństwo wystąpienia depresji.

Depresja po urodzeniu dziecka a psychoza poporodowa

Depresja po urodzeniu dziecka niekiedy mylnie utożsamiana jest z psychozą poporodową. To zupełnie odrębne choroby. Psychoza poporodowa to stan wymagający hospitalizacji z uwagi na skalę towarzyszących jej objawów psychotycznych, np. omamy, utraty zahamowań, dezorientacji, urojeń (np. matka uważa, że w dziecko wstąpił demon, słyszy głosy nakazujące skrzywdzić dziecko). Psychoza poporodowa rozwija się z reguły w pierwszym miesiącu po porodzie. Należy pamiętać, że jest to stan wymagający pilnej konsultacji z lekarzem, ponieważ może zagrażać zarówno matce jak i dziecku.

Oznaki depresji poporodowej nie powinny być również mylone z baby blues. Określa się w ten sposób utrzymujące się do 2 tygodni zmiany w zachowaniu, takie jak: huśtawka nastroju, płaczliwość, poirytowanie, zamartwianie się, trudności ze snem, jakie rozwinąć się mogą po porodzie. Baby blues jest w dużej mierze fizjologiczną reakcją związaną ze zmianami hormonalnymi, które występują po urodzeniu dziecka, i występuje u około 80% kobiet po porodzie.

Depresja poporodowa – leczenie

Leczenie depresji poporodowej determinowane jest stopniem zaawansowania choroby. W łagodnych i umiarkowanych postaciach stosuje się psychoedukację i terapie psychologiczne, które mogą mieć postać indywidualną lub grupową. W cięższych przypadkach choroby wprowadza się dodatkowo farmakoterapię. Najczęściej podawanymi środkami są antydepresanty z grupy selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (z ang. selective serotonin reuptake inhibitor, SSRI). Część leków przeciwdepresyjnych może być stosowana podczas karmienia piersią, ale tylko pod nadzorem lekarza. Ciężkie przypadki depresji poporodowej wymagają leczenia w szpitalu.

Profilaktyka depresji poporodowej

Na profilaktykę depresji poporodowej składają się zwłaszcza:

• odpowiednie przygotowanie się do narodzin dziecka – zbieranie informacji od specjalistów, np. udział w szkole rodzenia, rozmowa z doświadczoną położną, ginekologiem,
• rozmowa o obawach w związku z rolą rodzica,
• odpoczynek i sen,
• odpowiedni sposób odżywiania,
• wsparcie społeczne oraz rodziny – partnera, rodziców,
• gotowość matki do proszenia bliskich o pomoc dotyczącą także najprostszych czynności, takich jak pranie czy wyjście na spacer z dzieckiem,
• ćwiczenia poprawiające samopoczucie – poznanie sposobów na rozładowanie stresu.