Czym jest epizod maniakalny? Jakie są jego objawy i przyczyny?

Czym jest epizod maniakalny?

Epizod maniakalny to przeciwieństwo depresji i obejmuje grupę objawów, do których zaliczamy:

• Nastrój maniakalny (zmiany i zaburzenia w podstawowym nastroju).
• Podniecenie maniakalne (czyli zaburzenie podstawowego napędu psychoruchowego).
• Wiele innych zmian i zaburzeń w obrębie funkcjonowania fizjologicznego, metabolicznego i rytmów biologicznych.

Jakie są objawy epizodu maniakalnego?

To, że coś dzieje się nie tak, w wielu przypadkach zauważane jest przez najbliższe otoczenie chorego. Nagle, osoba spokojna i rozważna, staje się wulkanem energii o wysokiej spontaniczności działania. Bliscy zaczynają się niepokoić, choć chory zapewnia ich o tym, że wszystko jest w porządku i czuje się świetnie. Dzieje się tak, ponieważ osoba w stanie manii może odczuwać swój stan jako pozytywny i pożądany. Ma zdecydowanie więcej energii, odczuwa beztroskie szczęście, nie chce jej się spać (sen krótki lub nawet bezsenność) i czuje, że może dosłownie wszystko. Jednak szczęśliwy napęd może stać się niebezpieczny, gdyż w bardziej nasilonych stanach, dobre samopoczucie i pogodny nastrój mogą zastąpić wysoka drażliwość, irytacja i agresja. Dzieje się tak zwłaszcza w sytuacjach, kiedy otoczenie nie współgra z chorym i pojawiają się pewne przeszkody.

Epizodom maniakalnym często towarzyszy tzw. nastrój ekspansywny, który polega na forsowaniu własnych planów i pomysłów oraz narzucanie innym własnej woli. Dodatkowo bezkrytyczna ocena własnych możliwości oraz niedostrzeganie przeszkód w realizacji najtrudniejszych działań nosi znamiona urojeń wielkościowych, za którymi mogą iść przelotne, czasem wręcz absurdalne sądy i działania „reformatorskie”. To niebezpieczny stan, gdyż chory, przekonany o swojej doskonałości i mocy, może podejmować wiele irracjonalnych i niebezpiecznych decyzji. Może np. wydać wszystkie oszczędności, rozpocząć brawurową jazdę samochodem czy zaangażować się w liczne kontakty seksualne (nie mówimy tutaj o relacjach).

Zmiany pojawiają się nie tylko w sferze zachowania, ale również w sposobie i tempie myślenia. W trakcie trwania epizodu maniakalnego myślenie chorego może być przyspieszone, a kojarzenie obydwa się szybciej (często na zasadzie przypadkowego podobieństwa słów czy dźwięków). Niemniej jednak upośledzona jest precyzja rozumowania – może pojawić się gonitwa myśli, która w efekcie doprowadza do porozrywania logicznych związków pomiędzy informacjami.

Dodatkowo mania sprawia, że chorego interesuje wszystko, co znajduje się w jego najbliższym otoczeniu. Duża przerzutność uwagi zaburza myślenie, a oparte na nim działanie jest wysoce nieproduktywne. Opisane zmiany w funkcjonowaniu poznawczym widoczne są w gadatliwości, zdecydowanie przyspieszonym tempie mówienie (słowotok) oraz w szybkich zmianach poruszanych wątków czy aktywności, które zazwyczaj nie są doprowadzane do końca.

Przeczytaj także: Jak dbać o zdrowie psychiczne?

Jakie są przyczyny wystąpienia epizodu maniakalnego?

Nie ma jednego czynnika, o którym moglibyśmy powiedzieć, że wywołuje epizod maniakalny. Na jego powstanie, rozwój i przebieg wpływa wiele zmiennych, które mogą łączyć się ze sobą i wzajemnie na siebie oddziaływać. Zaliczamy do nich:

• Czynniki biologiczne i genetyczne

Epizod maniakalny często ma podłoże biologiczne, związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem neuroprzekaźników, takich jak serotonina, dopamina czy noradrenalina, które odpowiadają za regulację nastroju i emocji. Zaburzenia w ich przewodnictwie mogą prowadzić do powstania epizodu maniakalnego. Dodatkowo choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD), z którą najczęściej związane są epizody maniakalne, ma silne uwarunkowania genetyczne. Osoby, u których w rodzinie występowały przypadki ChAD lub innych zaburzeń nastroju, mają większe ryzyko rozwoju manii. Ponadto badania sugerują, że dysfunkcje w obrębie pewnych struktur mózgowych, takich jak układ limbiczny czy kora przedczołowa, mogą również predysponować do wystąpienia epizodu maniakalnego.

• Czynniki psychologiczne

Na pojawienie się epizodu maniakalnego mogą wpływać także intensywne wydarzenia życiowe, zwłaszcza te związane z silnym stresem – zarówno pozytywnym (np. ślub, narodziny dziecka), jak i negatywnym (np. rozwód, utrata pracy). Stres może wpływać na równowagę neuroprzekaźników, prowadząc do zaburzeń nastroju u osób podatnych. U osób z predyspozycjami genetycznymi takie wydarzenia mogą wywołać epizod maniakalny lub depresyjny. Co więcej, u niektórych osób psychologiczne mechanizmy obronne, takie jak wypieranie czy niezdolność do radzenia sobie z emocjami, mogą zaostrzać ryzyko wystąpienia zaburzeń nastroju.

• Czynniki społeczne i środowiskowe

Otoczenie społeczne i warunki środowiskowe również mogą przyczyniać się do rozwoju epizodu maniakalnego. Ważną rolę odgrywają tu:

• Substancje psychoaktywne: leki stymulujące (np. amfetamina, kokaina) oraz nadmierne spożywanie alkoholu mogą indukować manię. Ponadto, niektóre leki, szczególnie antydepresanty, mogą niekiedy wywołać epizod maniakalny u osób z chorobą afektywną dwubiegunową.
• Brak snu: przedłużający się brak snu lub poważne zaburzenia snu mogą prowadzić do destabilizacji nastroju. U osób podatnych na epizody maniakalne bezsenność może być zarówno czynnikiem wyzwalającym, jak i wczesnym objawem nadchodzącej manii.
• Zaburzenia hormonalne: tymczasowe zmiany hormonalne, takie jak zaburzenia funkcji tarczycy, również mogą wpływać na równowagę emocjonalną i przyczyniać się do wystąpienia epizodu maniakalnego.
• Zmiany w rytmie życia: nagłe zmiany w codziennym funkcjonowaniu, np. zmiana pracy, przeprowadzka czy zaburzenie rutyny, mogą działać jako stresory, szczególnie u osób, które mają skłonność do niestabilności emocjonalnej.

Jak radzić sobie z epizodem maniakalnym? Jak przebiega diagnoza?

Epizod maniakalny jest złożonym zaburzeniem, które obejmuje zarówno aspekty psychologiczne, jak i fizjologiczne. Choć często występuje w kontekście choroby afektywnej dwubiegunowej, może być wywołany różnorodnymi czynnikami, takimi jak predyspozycje genetyczne, zaburzenia neuroprzekaźników, stresujące wydarzenia życiowe, czy zmiany w rytmie życia. Objawy manii, takie jak nadmierna energia, drażliwość, brak krytycyzmu wobec własnych działań i zmniejszona potrzeba snu, mogą mieć poważne konsekwencje dla pacjenta i jego otoczenia.

Ze względu na nieprzewidywalny i intensywny charakter epizodu maniakalnego, szybka diagnoza i interwencja są kluczowe, by zapobiec negatywnym skutkom i zapewnić stabilność emocjonalną pacjenta. Diagnoza epizodu maniakalnego stawiana jest przez lekarza psychiatrę na podstawie wywiadu i obserwacji obrazu klinicznego – to jedno z najbardziej złożonych zagadnień psychiatrii. Właściwa diagnoza i leczenie (terapia oraz zazwyczaj leczenie farmakologiczne), oparte na zrozumieniu objawów, są kluczowe w zapobieganiu nawrotom i zarządzaniu chorobą.