Czy złość zawsze oznacza agresję? Jakie są przyczyny problemów z agresją?

Czym jest agresja? Czym różni się od złości?

Problem zaczyna się wówczas, gdy złość przejawia się agresją i zaczyna się krzywdzić innych. Tym bowiem jest właśnie agresja – jest to każde zachowanie mające na celu wyrządzenie krzywdy drugiej osobie. Oznacza to, że zachowanie agresywne nie może wydarzyć się przez przypadek, ani nie może być nieintencjonalne.

Ale jak to właściwie jest, że u niektórych osób można zauważyć większe skłonności do agresji niż u pozostałych? Przyjrzyjmy się na chwilę przyczynom występowania zachowań agresywnych.

Jaka jest geneza agresji?

Szkodliwość i rozpiętość zjawiska agresji doprowadziła do licznych prób odnalezienia przyczyn podejmowania jej aktów. Niestety, nie oznacza to, że powstała jedna teoria wyjaśniająca, dlaczego niektórzy mają większe skłonności do agresji niż inni. W zamian obecnie mierzymy się z dużą różnorodnością stanowisk, a każde skupia się na innych mechanizmach.

Jednym z nich jest teoria frustracji-agresji. Jest to wyjaśnienie agresji, które zakładało, iż prowokujące wydarzenia, które związane są z poczuciem dyskomfortu np. przykry zapach, bardzo wysokie lub niskie temperatury, a także hałas mogą prowadzić do powstania pewnego rodzaju frustracji (Berkwitz, 1990). Te frustracje uruchamiają różne myśli, wspomnienia, reakcje motoryczne, a także reakcje związane z mechanizmami walki i ucieczki. Włączanie się reakcji walki powoduje uczucie gniewu i złości, co z kolei czyni wystąpienie agresywnego zachowania bardziej prawdopodobnym.

Częstotliwość i podobieństwo zachowań agresywnych wśród członków rodziny pozwala przypuszczać, że agresja może być cechą uwarunkowaną biologicznie. Badacze Miles i Carey (1997) podjęli się analizy badań nad bliźniętami i zaadoptowanymi dziećmi, w kontekście zachowań agresywnych, ażeby ustalić zasadność tłumaczenia agresji wpływem środowiska i genetyką. Metaanaliza wskazała, iż zarówno odziedziczalność, jak i wspólne środowisko są czynnikami odpowiedzialnymi za różnice indywidualne w agresji. Badacze twierdzą, że zjawisko agresji może w aż 50% przypadków zostać wytłumaczone genetyką.

Inną teorią spieszącą z wyjaśnieniem genezy agresji jest teoria społecznego uczenia się. Głównym jej założeniem jest to, że agresja stanowi rezultat uczenia się, na podstawie własnych doświadczeń lub obserwacji innych. Badania pokazują (Bandura, 1983), że dzieci są w stanie nabyć całe repertuary zachowań agresywnych, obserwując inne osoby, a także przechować je przez długi czas w pamięci. Najczęstszym źródłem nabywania agresywnych wzorców wśród dzieci są członkowie rodziny, a zwłaszcza rodzice nagradzający agresywne zachowania. Często obserwowalnym zjawiskiem jest gratyfikacja aktów agresji. Nierzadko, gdy dziecko reaguje złością, dostaje to czego w tym momencie chce (np. zabawkę, uwagę itp.). To z kolei prowadzi do utrwalenia agresywnych wzorców zachowań.

Z kolei Ogólny Model Agresji (GAM-Generlized Agression Model) zakłada, że różne czynniki takie jak:

a) czynniki osobiste i sytuacyjne,

b) bieżące stany wewnętrzne: myśli, emocje, pobudzenie,

c) decyzje i oceny

determinują wystąpienie aktu agresji (Anderson, Bushman, 2001).

Czynniki osobiste i sytuacyjne generują agresję, wpływając na bieżący stan wewnętrzny jednostki, który jest pod nieustannym, wzajemnym wpływem procesów poznawczych, emocjonalnych i pobudzenia. Do sprowokowania zachowania agresywnego istotne jest to, żeby wyłoniły się myśli o charakterze agresywnym, a za „wskazany” stan emocjonalny uznawany jest gniew. Pobudzenie emocjonalne może zostać przeniesione z innego, ekscytującego zdarzenia lub może potęgować afekt towarzyszący bieżącym sytuacjom. Te trzy, wzajemnie wpływające na siebie procesy, determinują jak jednostka oceni daną sytuacje i jakie podejmie decyzje.

Przeczytaj również: Przemoc domowa

Cechy indywidualne a zachowania agresywne

Omówione wyżej teorie proponowały różne wyjaśnienia mechanizmów powstawania zjawiska agresji, jednak niektóre cechy osobowości predysponują osoby do zachowań agresywnych bardziej niż inne. Główne cechy wymienione przez badaczy (Bettencourt i Talley, 2006) to podatność emocjonalna, narcyzm, impulsywność, ruminowanie.

Podatność emocjonalna

Mianem podatności emocjonalnej określa do doświadczania uczucia dyskomfortu, bezradności, nieodpowiedniości i narażania na krzywdę. Jest to stała tendencja jednostki do częstego uczucia stresu oraz nieadekwatne ocenianie różnych sytuacji jako zagrażających. Narcystyczne zaburzenie osobowości często związane jest z nieadekwatnie podwyższoną i niestabilną samooceną. To może oznaczać, iż w pewnych, określonych warunkach, kiedy samoocena osoby przejawiającej cechy narcystyczne będzie zagrożona, prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji agresywnej będzie większe.

Impulsywność

Impulsywność, definiowana jako niezdolność do kontroli własnych myśli i zachowań. Brak zdolności samoregulacji swoich stanów emocjonalnych oznacza, że osoby z natężeniem cechy impulsywności będą miały trudność z odraczaniem przyjemności, ale też oznacza to problemy w zakresie kontroli swoich stanów emocjonalnych i powstrzymanie przed zachowaniem w określony sposób.

Ruminowanie

Ruminowanie, często rozumiane jako rozważanie, rozmyślanie czy „przeżuwanie” pewnych, określonych treści. Osoby często ruminujące, pozostają dłużej pochłonięte poznawczo pewnymi treściami np. doświadczanej wrogości. Osoby mające skłonność do „przeżuwania”

myśli częściej niż osoby o niskim poziomie ruminacji okazują więcej agresji w sytuacji frustracji.

Do czego może doprowadzić agresja?

Agresja jest powszechnym zjawiskiem, upośledzającym relacje międzyludzkie i funkcjonowanie w społeczeństwie, co sprawia, że uznawana jest za konstrukt niezwykle szkodliwy i negatywny. Agresja, zarówno fizyczna, jak i psychiczna, niesie ze sobą szereg poważnych konsekwencji, które wpływają zarówno na osobę stosującą przemoc, jak i na jej ofiary. Poniżej przedstawiam niektóre z nich:

• Problemy z prawem – akty agresji czasem przybierają kształt przestępstw, co może skutkować karami prawnymi, aresztowaniem lub karą pozbawienia wolności.
• Problemy w relacjach – jako że agresja jest zawsze zachowaniem mającym na celu skrzywdzenie kogoś, często będzie prowadziła do problemów zarówno w relacjach rodzinnych, jak i zawodowych czy przyjacielskich, co w ostateczności skończyć się może odizolowaniem i poczuciem osamotnienia.
• Problemy psychiczne – zachowania agresywne prowadzące do pogorszenia jakości relacji społecznych wiążące się z izolacją, mogą w wyniku doprowadzić do pogorszenia zdrowia psychicznego i wystąpienia różnych zaburzeń psychicznych takich jak depresja czy zaburzenia lękowe.

Jak poradzić sobie z agresją?

Aby uniknąć negatywnych konsekwencji agresji, zarówno dla siebie, jak i dla innych, warto nauczyć się zdrowych sposobów radzenia sobie z nią. Z pomocą może przyjść psychoterapia, dzięki której możemy zrozumieć jej źródła. W tym celu zalecana jest np. psychoterapia w nurcie poznawczo-behawioralnym, podczas której można się przyjrzeć swoim niezaspokojonym potrzebom, zidentyfikować wyzwalacze złości – jakie sytuacje, myśli lub przekonania doprowadzają do zachowywania się w agresywny sposób.

Podczas psychoterapii uczymy się również strategii radzenia sobie z agresją. W zależności od osoby i sytuacji mogą należeć do niej treningi relaksacyjne (np. ćwiczenia oddechowe, wizualizacja), zmiana sposobu myślenia, nauka sposobów rozładowania napięcia, praca nad relacjami w celu poprawy jakości sieci społecznych i umożliwienie regularnego otrzymywania wsparcia.