Test na zaburzenia funkcji poznawczych

Test na zaburzenia funkcji poznawczych – kiedy się go wykonuje?

Procesy poznawcze umożliwiają odbieranie, interpretację i gromadzenie informacji. Wśród nich wyróżniamy pamięć, uwagę, spostrzeganie, uczenie się i myślenie. Obejmują również język, który umożliwia komunikację z innymi. Niektórzy naukowcy zaliczają też do nich kontrolę poznawczą i funkcje wykonawcze.

Dysfunkcje poznawcze mogą być związane z wiekiem, czasami spowodowane są przebytymi urazami, stosowaniem używek czy życiem w ciągłym stresie. Wśród możliwych przyczyn wymienia się również schizofrenię, chorobę Alzheimera, depresję, chroniczne problemy ze snem, chorobę afektywną dwubiegunową czy chorobę Parkinsona oraz niektóre choroby somatyczne.

Wspomniane zaburzenia znacznie pogarszają jakość życia Pacjenta, dlatego tak ważną rolę odgrywa wczesna diagnoza. Do specjalisty warto zgłosić się wtedy, gdy dostrzegamy u siebie lub bliskiej osoby następujące objawy:

• problemy z pamięcią i skupieniem uwagi,
• zniekształcone wspomnienia,
• natłok myśli,
• iluzje,
• halucynacje,
• niepłynność mowy.

Neuropsycholog weryfikuje sprawność procesów poznawczych i zaleca psychoterapię i rehabilitację neuropsychologiczną. Odpowiednio dobrane narzędzia psychometryczne umożliwiają ocenę pamięci, języka, koordynacji wzrokowo-ruchowej, płynności mowy, pamięci operacyjnej i myślenia abstrakcyjnego.

Przeczytaj również: „Testy psychologiczne – co to takiego i jak z nich korzystać”?

Jak przebiega test na zaburzenia funkcji poznawczych?

Na wizytę należy wziąć ze sobą dowód osobisty, a także okulary i aparat słuchowy, jeśli się ich używa. Na badanie Pacjent powinien zgłosić się wypoczęty i wyspany. W pierwszej kolejności psychoterapeuta – neuropsycholog przeprowadza wywiad z Pacjentem, a następnie poprosi go o wykonanie testu. Specjalista zapyta o wykształcenie, stan zdrowia, przyjmowane leki i objawy wskazujące na pogorszenie funkcji poznawczych.

Po zakończeniu badania specjalista wystawia opinię, zawierającą opis uzyskanych wyników. Neuropsycholog określa dominujące deficyty poznawcze, a także określa ich głębokość. Czasem wywiad przeprowadzany jest z bliską osobą Pacjenta, aby lepiej ocenić jego funkcjonowanie i świadomość deficytów (np. w zaburzeniach pamięci).

Lista narzędzi stosowanych do oceny funkcji poznawczych jest naprawdę długa. O ich doborze decyduje neuropsycholog na podstawie zebranych informacji. Do najbardziej podstawowych i popularnych testów przesiewowych zaliczamy MMSE (Mini-Mental Statement Examination) i MoCA).

Jak sprawdzić sprawność procesów poznawczych?

Montrealska Skala Oceny Funkcji Poznawczej (MoCA) pozwala ocenić różne sfery poznawcze. Test składa się z 30 zadań, mających na celu sprawdzenie następujących obszarów: język, pamięć, rozumowanie, umiejętność orientacji, myślenie wizualne i przestrzenne. Badanie trwa około 10 minut, umożliwia wstępną ocenę osłabienia pamięci i wskazanie obszarów, wymagających pogłębionej diagnostyki. To przydatne narzędzie przesiewowe stosowane w diagnostyce choroby Alzheimera i innych form demencji.

Test MMSE składa się 30 zadań, umożliwiających ilościową ocenę różnych obszarów funkcjonowania poznawczego: zapamiętywanie, orientacja w miejscu i czasie, czytanie, pisanie, powtarzanie, rysowanie, nazywanie, przypominanie, uwaga i liczenie. Wynik poniżej 24 punktów na 30 możliwych wskazuje na obecność zespołu otępiennego. Jedno z zadań polega na odejmowaniu cyfry 7, zaczynając od 100, a następnie od kolejnych wyników. Badany może również zostać poproszony o wzięcie kartki papieru, złożenie jej na pół i położenie na podłodze. Test MMSE trwa 5-10 minut.

Przeczytaj również: „Inteligencja emocjonalna: czym jest i jak ją rozpoznać”?

Na czym polega test na zaburzenia funkcji poznawczych?

Aby stwierdzić zaburzenia funkcji poznawczej, specjalista może wybrać dodatkowe narzędzia diagnostyczne. Do oceny ogólnej sprawności intelektualnej Pacjenta, psycholog może wykorzystać Test Matryc Ravena lub Skalę Inteligencji Wechslera (WAIS-R). Pierwszy z nich składa się z 20 zadań, przyjmujących postać matryc (niedokończonych wzorów). Badany powinien wykazać się logicznym i analogicznym myśleniem, zdolnością do percepcji i rozumowaniem przez analogię, aby je rozwiązać. W tym celu musi on znaleźć brakujący element wzoru spośród podanych propozycji. Z kolei WAIS-R zbudowany jest z dwóch podskal – zdolności słownych (inteligencji werbalnej) i funkcji wykonawczych.

Test Rysowania Zegara służy do oceny funkcji wzrokowo-przestrzennych. To proste i wiarygodne narzędzie, które często wykorzystuje się w diagnostyce demencji i łagodnych zaburzeń poznawczych. Test można przeprowadzić w kilka minut, a do jego wykonania potrzebny jest ołówek i kartka papieru. Zadaniem osoby badanej jest zaznaczenie konkretnej godziny na przedstawionym mu kole. Inna wersja polega na narysowaniu okręgu i napisaniu cyfr oznaczających godziny, a następnie dorysowaniu wskazówek, oznaczających konkretną godzinę, zwykle 11:10 lub 3:00. Pacjent może popełnić kilka błędów, np. źle zaznaczyć czas, nie narysować wskazówek, czy powtórzyć, opuścić lub zamienić liczby. Niekiedy odmawia on wykonania zadania.

Jakie testy można wykonać, aby zdiagnozować zaburzenia funkcji poznawczych?

Test uczenia się labiryntów Grotona pozwala na ocenę sprawności funkcji wykonawczych, pamięci operacyjnej i percepcji przestrzennej. Na ekranie dotykowym komputera wyświetlają się Pacjentowi labirynty różniące się stopniem trudności. Badany ma jak najszybciej wyznaczyć prawidłową trasę za pomocą pióra świetlnego lub myszki. Ważne jest również to, aby popełnił on jak najmniej błędów.

Z kolei do oceny koordynacji wzrokowo-ruchowej służy Test Zamku Londyńskiego (Tower of London). Wykorzystuje się w nim trzy różnej długości pręty, na których Pacjent ma ułożyć pożądany wzór z paciorków.

Do pomiaru zasobu słów Pacjenta wykorzystuje się test fluencji słownej. Osoba badana ma za zadanie powiedzieć, jak największą liczbę wyrazów, zaczynających się na daną literę, w ciągu minuty. Pacjent może być również poproszony o wymienienie jak największej liczby słów, związanych z daną kategorią (np. owoce, warzywa, meble czy zwierzęta). Test trwa minutę. Pod uwagę bierze się zarówno liczbę słów, jak i liczbę powtórzeń i intruzji (wtrąceń).

Do oceny funkcji werbalnych służy również Kalifornijski Test Uczenia Się Językowego (CVLT). Osoba badana ma nauczyć się dwóch list zakupów, przy czym na pierwszej znajdują się rzeczy związane z ubraniami, owocami, narzędziami i przyprawami, natomiast na drugiej – z owocami, naczyniami kuchennymi, przyprawami i rybami. Każda lista składa się z 16 słów, po 4 na każdą kategorię. Pacjent ma później je odtworzyć.