Zespół Alkoholowego Zespołu Płodowego (FAS)

Co roku, 9 września obchodzony jest Światowy Dzień FAS, czyli Alkoholowego Zespołu Płodowego. I chociaż wiedza o tym, że nadużywanie alkoholu w ciąży wpływa niekorzystnie na dziecko, jest dość powszechna, to wciąż wiele osób nie zdaje sobie sprawy z tego, że nawet okazyjne picie alkoholu przez matkę może zaburzyć rozwój mózgu u płodu.

Czy można spożywać alkohol w ciąży?

Alkohol przenika przez łożysko bardzo szybko i jego stężenie w krwi dziecka jest  identyczne jak w krwi matki. Płód jednak nie ma tak sprawnie działających enzymów metabolizujących alkohol jak matka, w związku z czym wysokie stężenie alkoholu utrzymuje się o wiele dłużej w organizmie dziecka niż u matki i prowadzi do toksycznego działania na niedojrzały płód.

Alkohol przenika przez łożysko bardzo szybko i jego stężenie we krwi dziecka jest  identyczne jak we krwi matki. Płód jednak nie ma tak sprawnie działających enzymów metabolizujących alkohol jak matka, w związku z czym wysokie stężenie alkoholu utrzymuje się o wiele dłużej w organizmie dziecka niż u matki i prowadzi do toksycznego działania na niedojrzały płód.

Nasuwa się zatem pytanie, czy istnieje jakaś norma określająca ilość alkoholu, którą może bezpiecznie wypić kobieta będąca w ciąży? Towarzystwa naukowe są w tej kwestii jednogłośne. Nie istnieje bezpieczna ilość alkoholu dla płodu. Nawet okazyjne picie niewielkich ilości alkoholu przez matkę może powodować nieodwracalne zmiany w mózgu dziecka.

Amerykańska Akademia Pediatrii, Amerykańska Akademia Medycyny Rodzinnej, Amerykański Związek Ginekologów i Położników zaleca  całkowitą abstynencję od alkoholu podczas ciąży.

Rycina 1. Procentowy rozkład kobiet w ciąży spożywających alkohol w wybranych państwach.

Czy alkohol może wywoływać zaburzenia w rozwoju płodu?

Szacuje się, że około 3 dzieci na 1000 żywo urodzonych może być dotkniętych FAS. Jednakże, nawet dziesięć razy więcej dzieci ma zaburzenia rozwojowe spowodowane alkoholem, w tym zaburzenia neurorozwojowe zależne od alkoholu.

Zaburzenia neurorozwojowe zależne od alkoholu obejmują następujące obszary:

• motoryki małej i dużej,
• zaburzenia sensoryczne,
• trudności językowe,
• trudności społeczne,
• zaburzenia pamięci,
• trudności psychiczne,
• trudności z samodzielnym funkcjonowaniem.

Wszystkie zaburzenia w rozwoju zarówno fizycznym jak i umysłowym dziecka wywołane oddziaływaniem alkoholu podczas życia prenatalnego, nazywamy spektrum poalkoholowych zaburzeń płodu, czyli FASD (Fetal Alcohol Spectrum Disorder). Zespół FAS (Fetal Alkohol Syndrom), czyli Alkoholowy Zespół Płodowy to najcięższa postać wad wrodzonych u dziecka spowodowanych narażeniem na alkohol w życiu prenatalnym. W jego skład wchodzą: dysmorfia twarzy, niedobór wzrostu i masy ciała, zaburzenia ze strony centralnego układu nerwowego, zaburzenia zachowania i zaburzenia funkcji poznawczych.

Jeśli u dziecka nie występują wszystkie cechy konieczne do rozpoznania pełnoobjawowego FAS, to niepełne wrodzone upośledzenie rozwoju spowodowane prenatalną ekspozycją na alkohol określamy jako częściowy FAS (pFAS). Z kolei, jeśli dziecko nie prezentuje żadnych odchyleń od normy pod względem wyglądu twarzy oraz wzrostu i masy ciała, a także nie ma anatomicznych cech uszkodzenia mózgu, natomiast występują u niego zaburzenia zachowania i zaburzenia funkcji poznawczych, a matka piła alkohol podczas ciąży, to rozpoznajemy ARND (alcohol-related neurodevelopmental disorder), czyli zaburzenia neurorozwojowe zależne od alkoholu.

Dysmorfia twarzy

Abu rozpoznać dysmorfię twarzy trzeba stwierdzić obecność co najmniej dwóch z niżej wymienionych cech:

• krótka szpara powiekowa.,
• wąska górna warga,
• wygładzona rynienka podnosowa.

Niedobór wzrostu

Może być prenatalny lub pojawić się po urodzeniu. Do jego rozpoznania uprawnia stwierdzenie, że wzrost i/lub masa ciała dziecka utrzymują się poniżej 10 percentyla w stosunku do normy dla wieku.

Zaburzenia ze strony Centralnego Układu Nerwowego

W celu ich rozpoznania należy potwierdzić co najmniej jeden z wymienionych objawów:

• obwód głowy ≤ 10 percentyla na siatkach centylowych
• wady anatomiczne w obrębie mózgu
• nawracające drgawki (nie gorączkowe), przy braku innych przyczyn.

Zaburzenia zachowania i zaburzenia funkcji poznawczych

Aby potwierdzić te zaburzenia należy stwierdzić upośledzenie rozwoju umysłowego z obniżonym ilorazem inteligencji o co najmniej 1,5 odchylenia standardowego w porównaniu ze środkiem normy dla wieku, lub zaburzenia w obrębie co najmniej jednego obszaru:

• funkcje wykonawcze,
• problem z nauką
• zaburzenia pamięci
• zaburzenia koordynacji wzrokowo-przestrzennej
• zaburzenia nastroju
• zaburzenia koncentracji,
• kontrola and zachowaniami impulsywnymi

Funkcje wykonawcze obejmują takie sfery życia jak:

• planowanie lub podejmowanie decyzji
• korekcja błędów lub rozwiązywanie problemów
• umiejętność dostosowania się do zmieniających się warunków
• radzenie sobie w trudnych lub niebezpiecznych sytuacjach
• samokontrola
• kontrola emocji
• zdolność opierania się pokusom
• zdolność do osiągania celów

Dzieci z pełnoobjawowym zespołem FAS, prezentują również inne charakterystyczne cechy w wyglądzie fizycznym, szczególnie w obrębie twarzy.

Jak opiewać się nad dzieckiem z FAS?

Opieka nad dzieckiem z FAS jest wielospecjalistyczna. Dzieci te wymagają pomocy neurologa, psychologa, pedagoga, neurologopedy aby zmniejszyć odległe skutki uszkodzenia mózgu. Bardzo ważne jest zapewnienie im ciepła rodzinnego, stabilnej sytuacji emocjonalnej oraz zrozumienia. Bardzo pomocne są zajęcia integracji sensorycznej, gimnastyka korekcyjna oraz praca z psychologiem. Psycholog powinien objąć swoją opieką całą rodzinę.

Natomiast jedynym skutecznym sposobem zapobiegania wystąpieniu poalkoholowych zaburzeń płodu jest całkowita abstynencja od alkoholu podczas ciąży.