Zawroty głowy – możliwe przyczyny i sposoby leczenia

Zawroty głowy mogą być spowodowane wieloma różnymi przyczynami. Towarzyszyć mogą m.in. chorobom ucha wewnętrznego i jego części, tzw. błędnika, nadciśnieniu tętniczemu, zmianom zwyrodnieniowym kręgosłupa w odcinku szyjnym. Sprawdź, jakie jeszcze schorzenia mogą się przyczynić do powstania zawrotów głowy i na czym polega ich leczenie.

Zawroty głowy – czym są i co je powoduje?

Zawroty głowy najogólniej przedstawić można jako uczucie braku równowagi lub wirowania. Doświadczyć ich mogą ludzie w różnym wieku, lecz najczęściej zgłaszane są przez osoby po 65. roku życia. Mówiąc o przyczynach zawrotów głowy, należy przywołać ich podział na ośrodkowe i obwodowe zawroty głowy, w zależności od miejsca występowania zaburzenia.

Obwodowe zawroty głowy

Obwodowe zawroty głowy inaczej są określane układowymi, wywołanymi przez zaburzenia ucha wewnętrznego i choroby ogólnoustrojowe. Charakterystyczne dla obwodowych zawrotów głowy jest odczuwanie ruchu wirowego znajdujących się wokół przedmiotów. Nierzadko towarzyszą im takie objawy, jak zaburzenie ostrości widzenia, orientacji przestrzennej, słuchu, szumy uszne, czasem także oczopląs.

Najczęstszą przyczyną zawrotów głowy związaną z błędnikiem są Łagodne Napadowe Zawroty Położeniowe Głowy – ŁNZPG (BPPV – Benign Paroxysmal Positional Vertigo). Określane są jako „łagodne”, ponieważ nie zagrażają zdrowiu i życiu, choć są bardzo uciążliwe, oraz jako „położeniowe”, ponieważ występują w związku ze zmianą położenia głowy. ŁNZPG związane są z przemieszczeniem w niewłaściwy rejon ucha wewnętrznego otolitów. Otolity to drobne kryształy węglanu wapnia, które w uchu wewnętrznym odgrywają ważną rolę w pracy receptorów układu równowagi.

Typowe objawy ŁNZPG to zawroty głowy:

• wyzwalane ruchem głowy do góry lub do dołu, lub przekręcaniem się w łóżku,
• krótkotrwałe, przemijające,
• bez pogorszenia słuchu czy objawów ogólnych, takich jak omdlenia,
• czasem z towarzyszącym oczopląsem.

Ćwiczenia repozycyjne to jedyna skuteczna metodą leczenia ŁNPZG. Leczenie farmakologiczne w zawrotach głowy tego typu nie przynosi efektów terapeutycznych. W leczeniu ŁNZPG znajdują zastosowanie trzy techniki repozycyjne: manewr repozycyjny Epley’a, manewr uwalniający Semonta i technika pozycyjna Brandta i Daroffa. Techniki te polegają na prostych następujących po sobie zmianach ułożenia głowy, które mają na celu przemieszczenie otolitów do pierwotnej lokalizacji w uchu wewnętrznym. Manewr może wykonać fizjoterapeuta lub lekarz, a efekty terapeutyczne występuje często już po jednym ćwiczeniu. U niektórych pacjentów często trzeba wykonać kilka manewrów. Po zaznajomieniu się z techniką ćwiczeń pacjent może je wykonywać samodzielnie w domu.

Wśród innych przyczyn zawrotów głowy typu obwodowego wymienia się m.in.:

• Zaburzenia krążenia ucha wewnętrznego, które jest jednym z elementów zmysłu równowagi.
• Uszkodzenia mechaniczne ucha, a zwłaszcza błony bębenkowej, która oddziela przewód słuchowy zewnętrzny od ucha środkowego, np. barotrauma – uraz wywołany różnicą ciśnień.
• Choroby zapalne ucha wewnętrznego, np. zapalenie błędnika, zapalenie nerwu przedsionkowego.
• Choroby nowotworowe ucha wewnętrznego.
• Choroby metaboliczne, wirusowe, bakteryjne czy zmiany hormonalne, o charakterze ogólnoustrojowym, które prowadzą do uszkodzenia ucha wewnętrznego, np. miażdżyca naczyń, cukrzyca.
• Uszkodzenia nerwu VIII, czyli nerwu przedsionkowo-ślimakowego, który unerwia ucho wewnętrzne i łączy je z mózgowiem.

Ośrodkowe zawroty głowy

Ośrodkowe zawroty głowy wywołane są przez zaburzenia w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, na który składa się mózg i pień mózgu. Charakterystyczne dla tego typu zawrotów jest uczucie falowania, kołysania, zapadania, oszołomienia, ściągania w bok, chwiania się, niepewność postawy. Wśród możliwych przyczyn zawrotów głowy typu ośrodkowego wymienia się m.in.:

• uszkodzenia czaszki i mózgu, np. wstrząśnienie mózgu, stłuczenie mózgu,
• guzy móżdżku i pnia mózgu,
• choroby zapalne mózgu i opon mózgowych,
• padaczkę z zawrotami głowy,
• choroby ogólnoustrojowe przebiegające z objawami ze strony ośrodkowego układu nerwowego.

Inne możliwe przyczyny zawrotów głowy

Zawroty głowy mogą mieć podłoże psychogenne. W sytuacji ataku paniki, napadu agresji, silnego zdenerwowania, działania mocnego czynnika stresowego nierzadko dochodzi do hiperwentylacji, czyli wzmożonej wentylacji płuc. Zawroty głowy stanowią wówczas konsekwencję głębokiego i szybkiego wciągania powietrza. Towarzyszyć mogą one również chorobom krążenia, przykładowo nadciśnieniu tętniczemu, dla którego typowy jest ból z tyłu głowy (w potylicy), czy bradykardii, czyli spowolnionej pracy mięśnia sercowego. Zawroty głowy mogą pojawić się przy miażdżycy tętnic szyjnych czy w wyniku ucisku wywieranego na naczynia krwionośne przez zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa szyjnego. Zawroty głowy okazać się mogą dodatkowo skutkiem ubocznym stosowania niektórych leków (np. leków α-adrenolitycznych). Należy wspomnieć, że nie zawsze możliwe staje się określenie podłoża zawrotów głowy. Określa się je wówczas jako idiopatyczne.

Do jakiego lekarza się zgłosić?

Z zawrotami głowy należy się zgłosić do internisty lub lekarza rodzinnego. Przeprowadzi on wywiad lekarski, a następnie zbada pacjenta. W zależności od wskazań może skierować na dodatkowe badania – krwi, obrazowe lub skierować pacjenta do specjalisty chorób układu nerwowego – neurologa. Jeśli lekarz podejrzewa obwodowe pochodzenie zawrotów głowy, może skierować pacjenta do laryngologa. W przypadku typowych objawów Łagodnych Napadowych Zawrotów Położeniowych Głowy można zwrócić się bezpośrednio do fizjoterapeuty.

Należy pamiętać, że jeśli zawrotom głowy towarzyszy utrata przytomności lub upadek z uderzeniem się w głowę, należy pilnie skonsultować się z lekarzem lub wezwać Pogotowie Ratunkowe dzwoniąc pod nr 999 lub 112.

Na czym polega rozpoznanie zawrotów głowy?

Lekarz przeprowadza z pacjentem wywiad, który powinien uwzględnić pytania dotyczące przede wszystkim częstotliwości, okoliczności, czasu trwania, objawów towarzyszących zawrotom głowy. Następnie wykonuje badanie przedmiotowe – bada pacjenta fizykalnie, a także neurologicznie, prosząc o wykonanie prostych czynności takich jak wodzenie wzrokiem za palcem czy stanie z zamkniętymi oczami. W zależności od wskazań kieruje pacjenta na dodatkowe badania diagnostyczne. Rozpoznanie obejmuje głównie badanie laryngologiczne, orientacyjne badanie mowy, badanie narządu słuchu za pomocą stroików, audiometrię tonalną, impedancyjną, słowną (badania oceniające uszkodzenie słuchu). Wykonane zostanie badanie narządu równowagi. Jeśli zachodzi taka potrzeba, diagnostyka zostaje poszerzona np. o potencjały wywołane (BAEP) oceniające sygnały elektryczne powstające na skutek bodźca słuchowego, posturografię (ocenę kontroli postawy), wideonystagmografię (VNG) oraz elektronystagmografię (ENG) oceniające narząd równowagi przez rejestrację ruchów gałek ocznych, rezonans magnetyczny czy tomografię komputerową.

Zawroty głowy to problem interdyscyplinarny, stąd też w proces diagnostyczno-terapeutyczny tej przypadłości mogą być zaangażowani różni specjaliści. Z reguły rozpoznaniem i leczeniem zawrotów głowy pochodzenia obwodowego zajmują się laryngolodzy, a zawrotów głowy pochodzenia ośrodkowego neurolodzy lub neurochirurdzy. Niekiedy konieczna okazać się może konsultacja m.in. u okulisty (np. ocena dna oka, ostrości widzenia), kardiologa (np. leczenie nadciśnienia tętniczego), ortopedy (np. leczenie zwyrodnienia odcinka szyjnego kręgosłupa), psychiatry (psychogenne zawroty głowy).

Jak leczyć zawroty głowy?

Leczenie zawrotów głowy najczęściej odbywa się z wykorzystaniem metod zachowawczych – ćwiczeń repozycyjnych w przypadku ŁNZPG, farmakoterapii wspomaganej kinezyterapią [link] (zabiegami fizjoterapeutycznymi z wykorzystaniem ruchu oraz odpowiednich ćwiczeń), psychoterapią czy zmianą stylu życia. Postępowanie chirurgiczne jest stosowane u nielicznych chorych, u których leczenie zachowawcze nie przyniosło oczekiwanego wyniku i jest jedynym sposobem leczenia (np. guz nerwu VIII). Leki na zawroty głowy obejmują wiele grup, których celem jest leczenie choroby podstawowej. Przykładowo w przypadku zawrotów głowy towarzyszących stanom lękowym stosuje się benzodiazepiny, infekcji – antybiotyki lub leki przeciwwirusowe, a w terapii samych zawrotów głowy leki przeciwhistaminowe, antycholinergiczne oraz neuroleptyki.

Wskazaniami do kinezyterapii w zawrotach głowy są przede wszystkim:

• łagodne położeniowe zawroty głowy,
• zawroty prowokowane ruchem lub zmianą położenia,
• jednostronne całkowite lub częściowe uszkodzenie przedsionka (część ucha wewnętrznego),
• obustronne uszkodzenie przedsionków,
• zawroty wynikające z podeszłego wieku.

Dobór ćwiczeń jest determinowany przyczyną zawrotów głowy. W przypadku zawrotów obwodowych wykorzystuje się ćwiczenia koordynujące postawę ciała i habituacyjne, które ułatwiają przywrócenie prawidłowych funkcji odruchowych determinowanych przez narząd przedsionkowy. W przypadku zawrotów ośrodkowych dąży się do zastąpienia zaburzonej kontroli ruchu i postawy kontrolą świadomą głównie przez wzrok i propriocepcję, czyli tzw. czucie głębokie, które pozwala nam na ocenę położenia i orientacji części własnego ciała.