Zakrzepica żył – co ją powoduje? Poznaj czynniki ryzyka, objawy i sposoby leczenia

Zakrzepica żył to powstanie zakrzepu krwi. Początkowo może przebiegać bezobjawowo, lecz wraz z zaawansowaniem choroby pojawia się szereg dolegliwości. Od tego też zależy sposób leczenia zakrzepicy żył. Sprawdź, jakie objawy mogą jej towarzyszyć i w jaki sposób się je zwalcza.

Zakrzepica żył – co to jest?

Zakrzepica żył jest efektem utworzenia się w naczyniu krwionośnym zakrzepów. Twory te inaczej określane są jako skrzepliny. Najogólniej przedstawić je można jako czopy, które zmniejszają lub blokują całkowicie światło naczynia, a tym samym ograniczają lub uniemożliwiają przepływ krwi. Zaburza w ten sposób odżywienie i dotlenienie tkanek. Zakrzepica żył najczęściej rozwija się w obrębie kończyn dolnych (u 2/3 pacjentów zajęta jest żyła odpiszczelowa), choć możliwe są przypadki jej powstania w innych naczyniach żylnych. Biorąc pod uwagę lokalizację patologicznych zmian, wyróżnia się zakrzepicę żył głębokich i zakrzepicę żył powierzchownych. W pierwszym przypadku zakrzep rozwija się w układzie żył głębokich, czyli pod powięzią głęboką (błoną otaczającą mięśnie). Z kolei w zakrzepicy żył powierzchniowych proces zapalny obejmuje naczynia żylne położone „powierzchownie”, czyli powyżej powięzi.

Zakrzepica żył – co ją powoduje?

Do powstania zakrzepicy żył predysponują zaburzenia w żylnym przepływie krwi spowodowane unieruchomieniem czy wywieraniem ucisku na naczynie krwionośne np. przez powiększone węzły chłonne, naciek nowotworowy, złamaną kość. Nie bez znaczenia na rozwój choroby wpływają zmiany w śródbłonku naczyniowym (warstwie komórek wyściełających wnętrze naczynia krwionośnego), jak uszkodzenie naczynia czy zmiany w składzie krwi o prozakrzepowym działaniu. Jedną z takich zmian jest nadpłytkowość, czyli zbyt wysoki poziom płytek krwi. Zakrzepica żył może przebiegać jako objaw  żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej, w przebiegu której poza zakrzepicą stwierdza się występowanie zatorowości płucnej.

Wystąpienie wspomnianych wyżej czynników zagrożenia zakrzepicą takich, jak:

• zastój lub zwolnienie przepływu krwi,
• zmiany lepkości krwi,
• uszkodzenie lub nieprawidłowości ściany naczyniowej, określa się mianem triady Virchowa.

Czynnikami podnoszącymi ryzyko rozwoju zakrzepicy żył są m.in. obecność cewnika naczyniowego w świetle żył, przewlekła niewydolność żylna (powszechnie nazywana żylakami), trombofilia (tzw. nadkrzepliwość, to choroba charakteryzująca się zwiększoną krzepliwością krwi), ciąża, nadmierna masa ciała, przebyte zabiegi operacyjne, stosowanie niektórych leków np. terapia estrogenowa, ostatnio wykonany duży zabieg chirurgiczny (np. wymiana stawu kolanowego lub biodrowego), wiek >40 lat, zmniejszenie objętości płynów ustrojowych powodujących zwiększenie lepkości krwi, palenie tytoniu. Na powstanie zakrzepicy żył wpływa również prowadzony styl życia. Osoby spędzające większość czasu w pozycji siedzącej w związku z np. pracą biurową, długodystansowymi podróżami, znajdują się w grupie ryzyka. Zdarzają się jednak przypadki, w których nie można określić przyczyny zakrzepicy żył.

Jakie są objawy zakrzepicy żył?

W około połowie przypadków zakrzepica żył na początkowym etapie zaawansowania ma bezobjawowy lub skąpoobjawowy przebieg. Towarzyszące jej objawy są niecharakterystyczne, przez co bywają bagatelizowane lub przypisywane innym chorobom. Wśród jednych z częściej obserwowanych w zakrzepicy żył objawów wymienia się: rozpierający ból, obrzęk (w przypadku kończyn dolnych szczególnie wokół kostek u stóp), nadmierne ocieplenie i zaczerwienienie skóry, podwyższoną temperaturę ciała, ból i tkliwość palpacyjną (dotykową) okolicy objętej zakrzepicą.

Rzadziej występującymi objawami zakrzepicy żył są objawy: Homansa (ból łydki i w dole podkolanowym pojawiający się w czasie grzbietowego zgięcia stopy, w nodze z wyprostowanym kolanem), Lowenberga-Maya (ból łydki na skutek ucisku wywołanego przez mankiet aparatu do pomiaru ciśnienia), Payra (ból podeszwy stopy pojawiający się podczas ucisku na jej środkową część).

Warto w tym miejscu wspomnieć o ryzyku, jakie wiąże się z oderwaniem zakrzepu od ściany naczynia krwionośnego. W przypadku powstania ostrego zatoru w naczyniach płucnych (zatorowości płucnej) istnieje niebezpieczeństwo zgonu.

Do jakiego lekarza się zgłosić?

W przypadku wystąpienia objawów zakrzepicy żył głębokich należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu – internisty lub lekarza rodzinnego. Oceni on przyczynę dolegliwości i w razie konieczności wykona dodatkowe badania lub skieruje pacjenta do chirurga naczyniowego lub angiologa (specjalisty zajmującego się chorobami naczyń krwionośnych).

W przypadku wystąpienia nagłego, jednostronnego, silnego bólu i obrzęku łydki, który się utrzymuje w spoczynku, ocieplenia i zmiany koloru kończyny dolnej (zaczerwienienia, zblednięcia lub zasinienia) należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem. Zakrzepowe zapalenie żył głębokich może doprowadzić do zagrażającej życiu zatorowości płucnej, której towarzyszy duszność, ból w klatce piersiowej i krwioplucie. W przypadku wystąpienia powyższych objawów należy wezwać Pogotowie Ratunkowe dzwoniąc pod numer 999 lub 112.

Na czym polega rozpoznanie zakrzepicy żył?

W diagnostyce zakrzepicy żył badania podmiotowe (wywiad) i przedmiotowe (badanie) fizykalne nie zapewniają zbyt wielu informacji. Dla postawienia rozpoznania konieczne jest przeprowadzenie badań diagnostycznych, z których najczęściej wykorzystywane to:

• ocena poziomu D dimerów w osoczu, czyli fragmentów fibryny, która bierze udział w procesie krzepnięcia krwi,
• USG dopplerowskie – ultrasonografia żył,
• flebografia kontrastowa – podanie do żyły środka cieniującego i zobrazowanie jej na zdjęciu RTG,
• rezonans magnetyczny.

Leczenie zakrzepicy żył

Leczenie zakrzepicy żył opiera się przede wszystkim na farmakoterapii z wykorzystaniem heparyny lub leków przeciwkrzepliwych. Pomocna jest kompresjoterapia, czyli terapia uciskowa, w której wykorzystuje się podkolanówki lub pończochy redukujące zastój krwi. W cięższych przypadkach zakrzepicy żył konieczne okazać się może leczenie szpitalne, podczas którego dokonuje się rozpuszczenie zakrzepów przy użyciu streptokinazy (leku rozkładającego zakrzep) – dożylnie lub miejscowo, a w ostateczności przeprowadza się leczenie operacyjne – zakrzepy usuwa się przy użyciu specjalnego cewnika z balonikiem do wyciągnięcia zakrzepu (tzw. cewnik Fogarty’ego). Chorzy powinni również unikać czynników ryzyka zakrzepicy żył, a zwłaszcza po ustąpieniu objawów dbać o aktywność fizyczną, która redukuje zastój krwi w krążeniu żylnym.

Profilaktyka zakrzepicy żylnej

Profilaktyka zakrzepicy żył powinna dotyczyć wszystkich osób, które znajdują się w grupie ryzyka – mi.in. osoby otyłe (zwłaszcza z BMI ≥30 kg/m²), z chorobami przewlekłymi (takimi jak niewydolność serca, układu oddechowego, stan po zawale serca lub udarze mózgu), pracujące długo w pozycji stojącej lub siedzącej, odbywający długie podróże np. samolotem, mające predyspozycję genetyczną (występowanie zakrzepicy w najbliższej rodzinie), kobiety w ciąży. Do najważniejszych elementów profilaktyki należy:

• stosowanie leków przeciwkrzepliwych (m.in. heparyny drobnocząsteczkowej, antagonistów witaminy K) w ramach profilaktyki przeciwzakrzepowej zaleconej przez lekarza
• aktywność sportowa np. spacery, pływanie,
• unoszenie kończyn dolnych po długotrwałym siedzeniu lub staniu,
• wykonywanie ćwiczeń w pracy – zginanie stóp i kolan, napinanie łydek,
• unikanie używek – alkoholu i papierosów
• właściwa dieta oraz utrzymywanie prawidłowej masy ciała,
• odpowiedni dobór pończoch lub podkolanówek uciskowych (metoda uciskowa).