Zaburzenia świadomości – na czym polegają? O czym świadczą?

Zaburzenia świadomości rozwinąć się mogą w każdym wieku, choć najczęściej stwierdzane są u seniorów. Znacznie zaburzają codzienne funkcjonowanie i obniżają jakość życia. Sprawdź, jakie objawy towarzyszą zaburzeniom świadomości. Dowiedz się, w wyniku jakich schorzeń mogą rozwinąć się zaburzenia świadomości.

Zaburzenia świadomości – co to jest?

Istotę zaburzeń świadomości stanowi utrata zdolności do prawidłowego odbioru i reagowania na sygnały pochodzące z wnętrza organizmu oraz otaczającej rzeczywistości. Zaburzenie świadomości jest przemijającą, odwracalną, uogólnioną dysfunkcją czynności ośrodkowego układu nerwowego. W jej konsekwencji u chorego obserwuje się rozmaite objawy psychopatologiczne o różnym nasileniu.

Ryzyko rozwoju zaburzeń świadomości rośnie z czasem. Osoby w podeszłym wieku są w sposób szczególny narażone na ich powstanie, z uwagi na częstą wielochorobowość, czyli występowanie kilku schorzeń jednocześnie, wielolekowośći, tj. stosowanie dużej liczby leków, nierzadko wcześniejsze zaburzenia funkcji poznawczych oraz mniej sprawnie przebiegające procesy metabolizowania leków.

Rodzaje zaburzeń świadomości

Specjaliści dokonali podziału zaburzeń świadomości na jakościowe i ilościowe. Ich wspólną cechą jest dezorganizacja pracy półkul mózgowych.

Jakościowe zaburzenia świadomości

Do jakościowych zaburzeń świadomości należą:

• zespół majaczeniowy – typowe są dla niego iluzje, omamy (nieprawidłowe doznania zmysłowe), lęk, zaburzenia snu, pobudzenie psychomotoryczne, orientacja co do własnej osoby jest zazwyczaj zachowana, ale zwykle zaburzona bywa orientacja allopsychiczna (czyli świadomość czasu, miejsca i możliwość oceny własnej sytuacji);
• zespół snopodobny (tzw. oneiroidalny) – charakteryzuje się przeżywaniem omamów złożonych, w których pacjent stara się czynnie brać udział, występują w nim nasilone zaburzenia pamięci;
• zespół zamroczeniowy – stwierdza się zawężone pole świadomości lub całkowitą dezorientacją, zaburzenia spostrzegania, myślenia i napędu o różnym nasileniu, sennowłóctwo; obserwuje się go przeważnie przed lub po ataku epilepsji (czyli padaczki);
• zespół splątaniowy – wiąże się z zaburzoną orientacją odnośnie do samego siebie i allopsychiczną, znacznymi zaburzeniami toku myślenia, niepokojem ruchowym oraz niepamięcią.

Ilościowe zaburzenia świadomości

Do ilościowych zaburzeń świadomości należą:

• przymglenie świadomości – zachowanie chorego opisywane jest jako „poruszanie się w gęstej mgle”, ruchy, wypowiedzi, zachowanie są spowolnione, możliwy jest kontakt werbalny, ale w znacznie ograniczonym stopniu, pacjent jest w stanie udzielić jedynie prostych odpowiedzi, obniża się sprawność i spójność myślenia, chory miewa trudności w orientacji w miejscu i w czasie;
• senność – występuje nasilona niespójność myślenia, znacznie utrudniony jest kontakt werbalny, pojawiają się też trudności w uzyskaniu odpowiedzi;
• półśpiączka – zachowana reakcja na ból, brak odpowiedzi i reakcji na pytania;
• śpiączka – pacjent nie reaguje na bodźce słowne i bólowe, ma miejsce stopniowe zanikanie odruchów.

Zaburzenia świadomości – przyczyny

Specjaliści zwracają uwagą na liczne przyczyny zaburzeń świadomości. Wymieniają wśród nich m.in.:

• choroby neurologiczne – np. urazy głowy, guzy mózgu, stany prowadzące do wzrostu ciśnienia śródczaszkowego i neurodegeneracyjne, napady padaczkowe, udar mózgu;
• choroby immunologiczne – np. toczeń rumieniowaty układowy, encefalopatia Hashimoto;
• choroby układu krążenia – np. niedociśnienie tętnicze, zawał serca;
• choroby ogólnoustrojowe – np. stany pooperacyjne, zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego, niedokrwistość, posocznica, nadużywanie alkoholu, leków uspokajających;
• choroby układu oddechowego – np. niewydolność oddechowa, zatorowość płucna;
• choroby metaboliczne – np. endokrynopatie, niewydolność nerek, zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej;
• przyjmowane leki – np. trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, lit, opiaty, leki przeciwpadaczkowe;
• powikłania chorób zakaźnych – np. cytomegalia, zakażenie HIV, mononukleoza, toksoplazmoza;
• zatrucia – np. tlenek węgla, metale ciężkie i trucizny przemysłowe.

Zaburzenia świadomości – objawy

W przebiegu zaburzeń świadomości wystąpić może szereg objawów o różnym nasileniu. Częste są zaburzenia orientacji w zakresie czasu, miejsca, sytuacji, a rzadsze te dotyczące własnej osoby. U chorych obserwuje się zaburzenia myślenia logicznego i uwagi. Pacjent ma trudności z konstruowaniem wypowiedzi i zrozumieniem rozmówcy. Objawem zaburzenia świadomości mogą być zaburzenia emocji – chory odczuwa lęk, niepokój i może przejawiać zachowania agresywne. Chorzy sprawiają wrażenie zagubionych, bezradnych, zdezorientowanych. Nierzadko stwierdzane są zaburzenia napędu psychoruchowego – zarówno w postaci spowolnienia, jak i pobudzenia ruchowego.

Do jakiego lekarza się zgłosić?

Osoba mająca objawy w postaci zaburzeń świadomości powinna wezwać pogotowie ratunkowe, dzwoniąc pod numer 999 lub 112. To poważny problem wymagający pilnej konsultacji lekarskiej. Diagnostykę zaburzeń świadomości przeprowadza lekarz Szpitalnego Oddziału Ratunkowego (SOR). Z uwagi na ich złożony charakter konieczna okazać się może pomoc wielu specjalistów, w tym psychiatry, neurologa, kardiologa, immunologa czy innego lekarza w zależności od przyczyny powstania zaburzenia. Do oceny stopnia nasilenia zaburzeń świadomości wykorzystuje się tzw. skalę Glasgow oceniającą reakcje pacjenta takie jak otwieranie oczu, odpowiedź słowną oraz ruchową.

Leczenie zaburzeń świadomości

Leczenie zaburzeń świadomości ma charakter przyczynowy. Postępowanie zależy od tego, co wywołało zaburzenie i skupia się na eliminacji choroby podstawowej. Przykładowo w przypadku zaburzeń elektrolitowych dąży się do uzupełniania płynów i jonów, w cukrzycy ważna jest regulacja poziomu glukozy we krwi, infekcje wymagają wdrożenia leczenia antybiotykami lub lekami przeciwgrzybiczymi, epilepsja opiera się na farmakoterapii z zastosowaniem leków przeciwpadaczkowych, choroba alkoholowa wymaga psychoterapii i leczenia odwykowego.