Udar mózgu – przyczyny, objawy, rozpoznanie i leczenie

Udar mózgu może dawać różne objawy w zależności od tego, który fragment mózgu zostanie uszkodzony. Szczególnie niebezpieczna jest sytuacja, kiedy dojdzie do zmian patologicznych w tej części, gdzie zlokalizowane są ośrodki odpowiedzialne za kluczowe funkcje życiowe, jak położony w pniu mózgu ośrodek oddychania.

Udar mózgu – co to za choroba?

Udar mózgu definiowany jest jako zespół objawów zaburzenia czynności mózgu trwających powyżej 24 godzin, który pojawia się na skutek nieprawidłowego przepływu krwi przez naczynia mózgowe. Wyróżnia się dwa główne typy udaru:

• krwotoczny – spowodowany wylewem krwi do mózgu. Dochodzi do niego w wyniku rozerwania naczynia mózgowego – krew nie ma dostępu do części mózgu, którą zaopatruje uszkodzona tętnica, dochodzi do zniszczenia znajdującej się wokół tkanki nerwowej i wzrostu ciśnienia wewnątrz czaszki. Udary krwotoczne stanowią około 15% przypadków. Wyróżnia się dwa rodzaje udaru krwotocznego:
  • krwotok śródmózgowy – uszkodzone naczynie zlokalizowane jest wewnątrz mózgu. Wśród jego przyczyn wymienia się przeważnie wieloletnie nadciśnienie tętnicze sprzyjające tworzeniu się mikrotętniaków (poszerzeń małych tętnic), które pękają,
  • krwotok podpajęczynówkowy – uszkodzone naczynie występuje się na powierzchni mózgu, krew gromadzi się między mózgiem a oponą pajęczą, która jest wokół niego. Dochodzi do niego na skutek pęknięcia tętniaka lub naczyniaka będącego wrodzoną wadą ściany naczynia;
• niedokrwienny – zwyczajowo nazywany zawałem mózgu. Powstaje w wyniku zatrzymania dopływu krwi do mózgu. Doprowadzić do niego może zatkanie światła naczynia doprowadzającego krew do mózgu przez skrzeplinę lub blaszkę miażdżycową. Zawał mózgu jest najczęściej występującą postacią udaru. Uważa się, że dotyczy 70–80% wszystkich przypadków udaru.

Czynniki predysponujące do udaru mózgu

Wśród czynników predysponujących do udaru mózgu oprócz przede wszystkim nieleczonego lub źle leczonego nadciśnienia tętniczego i miażdżycy wymienia się m.in.: choroby serca (np. wrodzone wady serca, migotanie przedsionków), otyłość, zaburzenia gospodarki lipidowej (np. hipercholesterolemia), cukrzycę, zespół bezdechu sennego. Do udaru mózgu predysponują szkodliwe nawyki, jak spożywanie zbyt dużej ilości alkoholu i palenie papierosów. Poza tym choroba częściej występuje u mężczyzn, osób w podeszłym wieku, z obciążonym wywiadem rodzinnym.

Jakie są objawy udaru mózgu?

Udar mózgu może objawiać się w różny sposób w zależności od miejsca, w którym pojawił się nieprawidłowy przepływ mózgowy. Specjaliści podkreślają, że udar krwotoczny ma zazwyczaj cięższy przebieg od niedokrwiennego. Poza tym wiąże się z większym ryzykiem niepełnosprawności i zgonu. Wśród częściej występujących objawów udaru mózgu wymienia się:

• zaburzenia koordynacji ruchowej i równowagi – chory porusza się niezgrabnie, potyka się, ma problemy z ubraniem się, upuszcza przedmioty;
• zaburzenia widzenia – wystąpić może ograniczone pole widzenia, widzenie podwójne, a w ciężkich przypadkach całkowita utrata widzenia. Zmiany zazwyczaj dotyczą jednego oka;
• nagły, bardzo silny ból głowy (szczególnie przy krwotoku podpajęczynówkowym);
• osłabienie kończyny dolnej lub górnej po tej samej stronie ciała, ale po przeciwnej do ogniska udaru – trudności w poruszaniu kończyną, uczucie drętwienia ciała;
• osłabienie mięśni twarzy, np. jednostronne opadanie kącika ust;
• osłabienie mięśni języka i gardła – trudności w połykaniu i mówieniu, krztuszenie się, mowa niewyraźna i trudna do zrozumienia;
• zaburzenia lub utrata przytomności – udar rozległy albo w obrębie ważnych części mózgu powoduje u chorego senność, dezorientację, a niekiedy utratę przytomności.

Jeśli u siebie lub innej osoby zauważysz objawy mogące wskazywać na udar mózgu, musisz jak najszybciej wezwać pogotowie ratunkowe i poinformować dyspozytora o swoich podejrzeniach.

Kto rozpoznaje, a następnie leczy udar?

Ponieważ udar jest stanem zagrożenia życia, jest on diagnozowany i leczony w warunkach szpitalnych, na oddziale neurologii lub neurochirurgii, lub na początku na szpitalnym oddziale ratunkowym. Po opanowaniu ostrej fazy udaru pacjent może zostać przeniesiony, w zależności od struktury szpitala, na oddział udarowy lub rehabilitacji neurologicznej, gdzie lekarze neurolodzy wraz z rehabilitantami prowadzą dalsze leczenie i opiekę nad pacjentem.

Udar mózgu – diagnostyka

W rozpoznaniu udaru mózgu ważne są wywiad, badanie przedmiotowe (stwierdzenie typowych objawów), badania laboratoryjne (m.in. badanie układu krzepnięcia) oraz obrazowe. Podstawą jest tomografia komputerowa głowy. Badanie pozwala rozróżnić udar niedokrwienny i krwotoczny, określić występowanie obrzęku mózgu i innych zmian. Z uwagi na to, że w pierwszych dniach niemożliwe jest dokładne określenie rozległości uszkodzeń, to tomografia komputerowa (TK) wykonana jest ponownie po kilku dniach i tygodniach. Zmiany spowodowane udarem niedokrwiennym w TK mają postać zatarcia granicy między substancją białą i szarą mózgu, z kolei udar krwotoczny objawia się ogniskiem o wysokim pochłanianiu promieniowania (jasnym obszarem). W razie wątpliwości chorego skierować można też na rezonans magnetyczny. Wykonuje się także inne badania, m.in.: morfologię krwi, ultrasonografię tętnic szyjnych, echokardiografię, elektroencefalografię, arteriografię tętnic mózgowych.

Leczenie udaru mózgu

Leczenie udarów niedokrwiennych opiera się na stosowaniu leków trombolitycznych rozpuszczających skrzeplinę, które można podać do 4,5 godziny od wystąpienia objawów, oraz po całkowitym wykluczeniu udaru krwotocznego. Podanie na czas leków trombolitycznych może w całości usunąć zagrożenie i zapobiec trwałym uszkodzeniem. Dlatego niezwykle ważne jest niezwłoczne udanie się do szpitala w przypadku objawów udaru, aby zdążyć ze skutecznym leczeniem. Niekiedy skrzeplinę usuwa się chirurgiczne (tzw. trombektomia), co przywraca przepływ krwi. Żeby ograniczyć ryzyko podobnej sytuacji w przyszłości, podawane są leki zmniejszające krzepliwość krwi. Jeżeli chory ma nadciśnienie, przepisuje się mu leki obniżające ciśnienie krwi, a przy wysokim poziomie cholesterolu – statyny. W przypadku występowania blaszek miażdżycowych w tętnicach konieczne może być chirurgiczne ich usunięcie lub angioplastyka balonowa – poszerzenie zwężonego miejsca cewnikiem balonowym. Leczenie udarów krwotocznych nierzadko wymaga zabiegu chirurgicznego, aby usunąć krwiak, a także zaopatrzyć uszkodzone naczynie. Przy obu rodzajach udarów ważna jest rehabilitacja narządów mowy i ruchu, co przyspieszy powrót do normalnego funkcjonowania.

Powikłania udaru mózgu

W wyniku udaru dochodzi do gromadzenia się płynu i zalegania wynaczynionej krwi w uszkodzonej tkance mózgowej. Prowadzi to do powstania obrzęku, który pojawia się zazwyczaj po dobie od pierwszych objawów i narasta przez kolejne dni. Obrzęk prowadzi do zwiększonego ciśnienia wewnątrz czaszki, co powoduje nasilenie objawów neurologicznych. Jest to stan zagrożenia życia i wymaga natychmiastowej interwencji. Powikłaniem udaru może być również skurcz naczyń mózgowych, który pojawia się nawet po kilkunastu dniach. Dlatego też tak ważna jest długotrwała obserwacja chorego po udarze, która ma na celu wykluczenie ewentualnych powikłań. Należą do nich również napady padaczkowe występujące nawet u 5% pacjentów po udarze. Należy pamiętać, że w zależności od uszkodzenia, niektóre zaburzenia neurologiczne (np. zaburzenia mowy, pamięci, koordynacji ruchowej) mogą się utrzymywać przez wiele miesięcy, a nawet do końca życia.

Profilaktyka udaru mózgu

Profilaktyka udaru mózgu dzieli się na profilaktykę pierwotną – ma nie dopuścić do jego wystąpienia, oraz na profilaktykę wtórną – prowadzoną po udarze. Profilaktyka pierwotna opiera się zwłaszcza na minimalizacji czynników ryzyka udaru, czyli:

• normalizacji wartości ciśnienia tętniczego oraz cukrów (glikemii)
• unikaniu palenia tytoniu i spożywania alkoholu,
• dbaniu o prawidłową masę ciała,
• podejmowaniu regularnej aktywności fizycznej,
• zdrowym odżywianiu, a zwłaszcza ograniczeniu spożywania czerwonego mięsa,
• wyrównaniu zaburzeń lipidowych.

Profilaktyka wtórna to leczenie przyczyn, które doprowadziły do udaru, w celu zmniejszenia ryzyka ponownego udaru. Przykładowo u osób z chorobami serca, które wiążą się z ryzykiem wytworzenia skrzeplin, wskazane są środki przeciwkrzepliwe. W przypadkach występowania zwężeń tętnicy szyjnej wewnętrznej pacjent skierowany może zostać na zabieg udrażniający ich światło.