Reumatoidalne zapalenie stawów – przyczyny, objawy, leczenie

Reumatoidalne zapalenie stawów wywołane może być przez działanie czynników genetycznych, środowiskowych i zaburzeń w układzie odpornościowym. Niestety nie sposób zapobiec jego powstaniu. Dowiedz się, jak stawia się rozpoznanie RZS i na czym polega leczenie tej choroby.

RZS co to jest?

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to zapalna, układowa choroba tkanki łącznej o podłożu immunologicznym. Polega na rozwoju procesu zapalnego wewnątrz stawu – nieokreślony czynnik stymuluje błonę maziową (tkankę wyściełającą staw) do odpowiedzi zapalnej. W konsekwencji tego powiększa się i dochodzi do niszczenia okolicznych struktur – więzadeł, ścięgien, chrząstki, kości. Patologiczne zmiany dotykają najczęściej stawów rąk – śródręczno-paliczkowego i międzypaliczkowego bliższego. Choroba typowo atakuje te same miejsca po obu stronach ciała.

Jakie są przyczyny RZS?

Przyczyny powstania RZS nie są do końca poznane. Najprawdopodobniej do jej rozwoju konieczne jest współistnienie wielu czynników, w tym zwłaszcza:

• uwarunkowania genetyczne – obciążony wywiad rodzinny w kierunku reumatoidalnego zapalenia stawów, przy czym sam czynnik genetyczny nie wywołuje choroby: występowanie choroby u rodzica nie oznacza, że choroba wystąpi u dzieci, lecz podnosi ryzyko jej rozwoju,
• nieprawidłowości układu odpornościowego – błędne rozpoznawanie własnych tkanek jako wrogich, w wyniku czego dochodzi do wytwarzania autoprzeciwciał, które mają je zniszczyć.

Czynnikami predysponującymi do RZS są płeć żeńska – kobiety chorują około 3 razy częściej niż mężczyźni – narażenie na silny stres, palenie papierosów, zakażenie – podejrzewa się rolę niektórych bakterii i wirusów w inicjowaniu odpowiedzi zapalnej.

RZS – objawy

RZS to choroba podstępna, która przez wiele tygodni, a nawet miesięcy może nie dawać dolegliwości. Na początku choroby zaobserwować można objawy ogólne, w tym m.in.: uczucie zmęczenia, zmniejszenie apetytu, spadek masy ciała, pocenie się, podwyższona temperatura ciała. U niektórych osób wystąpić mogą zaburzenia ukrwienia palców – wykazują nadwrażliwość na zimno. Okolice stawowe stają się zaczerwienione, pojawiają się dolegliwości bólowe, obrzęk, tkliwość stawu. Wraz z zaawansowaniem choroby dochodzi do sztywnienia stawów.

Występuje tzw. sztywność poranna, czyli problemy z rozruszaniem ciała po dłuższym odpoczynku. Opisuje się ją jako osłabienie zdolności poruszania się i wykonywania podstawowych codziennych czynności. Aby móc stwierdzić sztywność poranną, problemy te muszą utrzymywać się przynajmniej 30-60 minut. Maleje siła mięśni, siła i pewność chwytu dłoni. Skóra w miejscach dotkniętych zmianami chorobowymi jest chłodna, wilgotna i ścieńczała. Objawem reumatoidalnego zapalenia stawów są guzki reumatoidalne – niebolesne, twarde zgrubienia, zlokalizowane najczęściej w tkance podskórnej. Nieodwracalne zniszczenie stawu powoduje utratę jego ruchomości i sprzyja powstawaniu wtórnych zmian zwyrodnieniowych.

W trwającym długo reumatoidalnym zapaleniu stawów, poza objawami ze strony stawów, pojawić się mogą również dolegliwości ze strony wielu innych narządów. Przykładowo zapalenie naczyń, które może przyczynić się do niedokrwienia kończyn, przyspieszony rozwój osteoporozy, umiarkowana niedokrwistość (anemia) i spadek liczby białych krwinek. Do zmian występujących poza stawami należą również zmiany w nerkach, oczach, tkance płucnej i układzie sercowo-naczyniowym.

Do jakiego lekarza się zgłosić?

Z podejrzeniem reumatoidalnego zapalenia stawów należy się zgłosić do lekarza pierwszego kontaktu, internisty lub lekarza rodzinnego, który w razie potwierdzenia choroby skieruje do reumatologa. Specjalista ten zajmuje się schorzeniami reumatycznymi kości, stawów, ogólnoustrojowymi stanami zapalnymi tkanki łącznej.

Jak rozpoznaje się reumatoidalne zapalenie stawów?

Diagnostyka RZS opiera się na licznych badaniach. Oprócz wywiadu i badania klinicznego pacjent kierowany jest na badania laboratoryjne – przede wszystkim RF (czynnik reumatoidalny, występuje u 70-80% chorych), anty-CCP (przeciwciała przeciwko cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi, występują niemal wyłącznie w RZS), podwyższone wskaźniki zapalne, np. OB, CRP. W zależności od wskazań pacjentowi mogą być zlecone również badania obrazowe. Ultrasonografia pozwala ocenić procesy zapalne w błonie maziowej ‒ obrzęk i przekrwienie. RTG uwidacznia obrzęk tkanek miękkich, występowanie ubytków kostnych, zmniejszenie gęstości kości w okolicy stawu, zwężenie szpar stawowych, zniekształcenie stawów. W przypadkach wątpliwych można wykonać rezonans magnetyczny.

RZS – leczenie

Złożony charakter RZS wymaga leczenia kompleksowego. Podstawę stanowią leczenia farmakologiczne i wczesne rozpoczęcie rehabilitacji. Stosowane są Leki Modyfikujące Przebieg Choroby (LMPCh) – łagodzą objawy i hamują niszczenie stawów. Wyróżnia się LMPCh syntetyczne, np. metotreksat, leflunomid, sulfasalazynę i biologiczne (naśladujące działanie prawidłowych białek występujących w ludzkim organizmie), np. adalimumab, etanercept, infliksymab. Inne leki stosowane w leczeniu RZS to stosowane doraźnie niesteroidowe leki przeciwzapalne, tzw. NLPZ (np. diklofenak, naproksen) i glikokortykosteroidy. W ciężkich przypadkach konieczne jest leczenie bardziej inwazyjne, np. punkcja stawu odbarczająca z nagromadzonego płynu zapalnego i aplikowanie leków przeciwzapalnych, synowektomia (usunięcie zmienionej błony maziowej), endoprotezowanie (zastępowanie zniszczonego stawu protezą). Aby usprawnić funkcjonowanie i złagodzić objawy, stosuje się kinezyterapię (metodę fizjoterapeutyczną polegającą na ćwiczeniach ruchowych) i fizykoterapię (stosowanie różnych metod z wykorzystaniem bodźców fizycznych np. elektroterapia, laseroterapia). Ważne miejsce zajmuje też psychoterapia i edukacja, które podnoszą komfort psychiczny chorego i pozwalają na lepszą samoopiekę.

Powikłania reumatoidalnego zapalenia stawów

Nieleczone reumatoidalne zapalenie stawów może powodować poważne powikłania. Oprócz nieodwracalnych zmian w stawach i ograniczeniu ich ruchomości należy wymienić również powikłania w wyniku zajęcia przez proces chorobowy innych narządów. Należą do nich m.in.: uszkodzenie nerek w wyniku procesu zapalanego, zmiany w mięśniu sercowym i zastawkach, szybko rozwijająca się miażdżyca, włóknienie płuc, uszkodzenia nerwów (polineuropatie). Najczęstszą przyczyną zgonów wśród chorych na RZS są incydenty sercowo-naczyniowe (w wyniku miażdżycy i uszkodzenia mięśnia sercowego). Dodatkowo dochodzą powikłania w wyniku wieloletniego stosowania leków, dlatego też bardzo istotne są regularne kontrole stanu zdrowia pacjentów chorych na RZS.

Profilaktyka reumatoidalnego zapalenia stawów

Nie można zapobiec wystąpieniu RZS. Wczesne wykrycie i rozpoczęcie terapii pozwalają na uzyskanie długotrwałej remisji, czyli okresu bez występowania objawów choroby.