Rak trzustki – jakie są jego pierwsze objawy? Przyczyny i leczenie

Rak trzustki jest nowotworem złośliwym rozwijającym się w trzustce. Może przebiegać bezobjawowo, choć do najczęściej występujących objawów zalicza się osłabienie, utratę apetytu, szybki spadek masy ciała, bóle w nadbrzuszu. Do późnych i bardziej charakterystycznych objawów należy żółtaczka z powiększonym, niebolesnym pęcherzykiem żółciowym wyczuwalnym przez brzuch (tzw. objaw Courvoisiera), świąd skóry, a także jasny (odbarwiony) stolec. W diagnostyce wykorzystuje się szereg badań laboratoryjnych i obrazowych, mających na celu wykrycie guza i ocenę stopnia zaawansowania choroby. W zależności od jej stadium można wyciąć guz, zastosować chemio- i radioterapię lub zabiegi wspomagające, łagodzące objawy choroby.

Rak trzustki – przyczyny

Rak trzustki jest niezwykle agresywnym nowotworem złośliwym, który łatwo nacieka na okoliczne tkanki i tworzy przerzuty odległe. Podobnie jak inne nowotwory złośliwe, jest spowodowany przez mutację (nagłą zmianę materiału genetycznego) komórki, dzięki której może się dzielić w sposób niekontrolowany. U 80% pacjentów wykrywa się gruczolakoraka, czyli raka gruczołowego, który pochodzi z nabłonka przewodów trzustkowych odprowadzających sok trzustkowy z trzustki do dwunastnicy. Guz najczęściej lokalizuje się w głowie trzustki, rzadziej w jej trzonie lub ogonie. Do głównych czynników ryzyka zachorowania na raka trzustki należy palenie papierosów, predyspozycja genetyczna, otyłość, przewlekłe zapalenie trzustki i nadużywanie alkoholu.

Objawy raka trzustki

Rak trzustki jest chorobą bardzo podstępną – w początkowych stadiach rozwoju często nie daje żadnych objawów lub są one niecharakterystyczne. Z tego względu pacjenci często zgłaszają się do lekarza dopiero wtedy, gdy choroba jest już w zaawansowanym stadium. W miarę rozrostu guza i naciekania na okoliczne narządy (a z czasem także rozsiewu do odległych narządów), u pacjentów mogą pojawiać się bardziej specyficzne objawy, takie jak:

• żółtaczka i świąd skóry;
• bóle w nadbrzuszu, które promieniują do barków i pleców;
• jasny kolor stolca, ciemne zabarwienie moczu;
• wymioty;
• nowo zdiagnozowana cukrzyca lub problemy w kontroli już występującej cukrzycy.

Do kogo się zgłosić, gdy występują niepokojące objawy?

W przypadku występowania wyżej wymienionych objawów należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu – internisty, lekarza rodzinnego. Po przeprowadzeniu wywiadu lekarskiego i badania fizykalnego jamy brzusznej lekarz zadecyduje, jakie dalsze badania będą potrzebne, by zdiagnozować przyczynę objawów. W dalszym, szpitalnym leczeniu raka trzustki może brać udział specjalista chirurgii ogólnej lub onkologicznej, onkolog, a także radioterapeuta.

Rak trzustki – jakie badania wykonać?

W przypadku podejrzenia raka trzustki konieczne jest wykonanie szeregu dodatkowych badań, w celu potwierdzenia obecności guza i oceny stopnia zaawansowania choroby. Pacjentom z podejrzeniem raka trzustki wykonuje się:

• badania obrazowe – USG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny jamy brzusznej, EUS (przezprzełykowa ultrasonografia – wprowadzenie przez przełyk wziernika endoskopowego z miniaturową głowicą do badania USG);
• biopsja narządu – niezbędna do określenia typu guza i ostatecznego rozpoznania, może być wykonana przezskórnie, podczas badania EUS lub w trakcie laparoskopii diagnostycznej.
• badania laboratoryjne – morfologia krwi, poziom bilirubiny, ALP, GGTP, stężenie antygenu CA 19-9 (marker nowotworowy);

Leczenie raka trzustki

Leczenie raka trzustki często wymaga współpracy specjalistów z dziedziny chirurgii i onkologii. Wybór metody leczenia zależy od stopnia zaawansowania nowotworu, a więc od tego, czy rak nacieka na okoliczne tkanki i naczynia, a także czy obecne są przerzuty odległe (rozsiew do innych narządów). Obecnie możliwe jest operacyjne wycięcie guza, chemioterapia, radioterapia (metoda lecznicza wykorzystująca promieniowanie jonizujące) oraz zabiegi mające na celu poprawę komfortu życia pacjenta, czyli leczenie paliatywne.

Operacja

Całkowite wycięcie chirurgiczne guza jest jedyną szansą na pełne wyleczenie. Niestety zabieg ten można przeprowadzić tylko na wczesnych etapach rozwoju guza, kiedy nowotwór jest ograniczony do miąższu trzustki. Wielu pacjentów otrzymuje diagnozę w zaawansowanych stadiach choroby, co znacznie ogranicza możliwość wykonania zabiegu. Chorym, którzy zostali zakwalifikowani do zabiegu, usuwa się trzustkę wraz z przewodem i pęcherzykiem żółciowym, dwunastnicą i częścią żołądka – jest to tzw. operacja metodą Whipple’a. Niekiedy przed operacją stosuje się terapię neoadjuwantową (np. chemioterapię lub radioterapię przed operacją), mającą na celu zmniejszenie rozmiarów guza, dzięki czemu może być możliwe jego usunięcie.

Chemioterapia i radioterapia

Chemioterapia w połączeniu z radioterapią jest najlepszym wyborem leczenia chorych, u których guz rozrasta się na okoliczne tkanki, jednak nie występują przerzuty odległe. Pacjenci z rakiem trzustki mają indywidualnie dobierane leczenie chemioterapeutyczne i radioterapię w zależności od zaawansowania nowotworu i stanu zdrowia pacjenta.

Leczenie wspomagające

Ze względu na to, że rak trzustki często nie wywołuje żadnych objawów do momentu znacznego rozrostu, wielu pacjentów zostaje zdiagnozowanych dopiero wtedy, gdy nastąpi rozsiew nowotworu do odległych narządów. W tak zaawansowanej chorobie nowotworowej leczenie paliatywne ma na celu zmniejszenie masy guza i poprawę jakości życia chorych poprzez łagodzenie objawów. Możliwe jest:

• wdrożenie chemioterapii i radioterapii paliatywnej;
• operacyjne leczenie niedrożności dróg żółciowych i przewodu pokarmowego;
• łagodzenie bólu przy pomocy leków opioidowych (morfiny lub jej pochodnych).

Rak trzustki – profilaktyka

Niestety obecnie nie są dostępne badania profilaktyczne, które mogłyby wykryć raka trzustki na wczesnych etapach jego rozwoju. Istnieje jednak wiele czynników ryzyka, którym można zapobiegać. Około 10% przypadków jest związanych z rodzinnym, genetycznie uwarunkowanym występowaniem raka trzustki. Badania przesiewowe (badanie EUS i rezonans magnetyczny) dotyczą osób, które są w grupie ryzyka raka trzustki występującego genetycznie – pacjentów mających ≥2 bliskich krewnych z rakiem trzustki oraz z mutacjami genetycznymi zwiększającymi ryzyko wielu nowotworów, w tym raka trzustki. Pozostali pacjenci mogą zmniejszyć prawdopodobieństwo pojawienia się nowotworu dzięki zaprzestaniu palenia papierosów, dbaniu o dietę i odpowiednią aktywność fizyczną. Otyłość, zwłaszcza związana z odkładaniem się tkanki tłuszczowej na brzuchu (otyłość centralna lub brzuszna), jest niezależnym czynnikiem ryzyka raka trzustki.