Rak prostaty – przyczyny powstawania, objawy, sposoby leczenia

Rak prostaty to podstępna choroba, która może być mylona z łagodnym rozrostem gruczołu krokowego (tzw. przerostem prostaty). Do jej powstania predysponuje wiele różnych czynników, w tym m.in. niezdrowy tryb życia, obciążenia rodzinne. Dowiedz się więcej na temat raka stercza – jak lekarz stawia diagnozę, na czym polega leczenie i czy można zapobiec chorobie.

Co to jest rak prostaty i co go powoduje?

Rak prostaty to nowotwór złośliwy występujący wyłącznie u mężczyzn. Rozwija się w gruczole krokowym, który położony jest w miednicy w okolicy cewki moczowej. W przeważającej części przypadków stwierdza się gruczolakoraka zrazikowego, inaczej raka gruczołowego – komórki nowotworowe pochodzą z nabłonka gruczołowego prostaty. Nie są znane dokładne przyczyny rozwoju raka gruczołu krokowego. Wśród czynników ryzyka jego rozwoju wymienia się zwłaszcza: podeszły wiek, uwarunkowania genetyczne – obciążony wywiad rodzinny w kierunku raka stercza, przynależność rasową i etniczną (największe ryzyko zachorowania dotyczy osób rasy czarnej). Chorobie tej sprzyjają również palenie tytoniu, dieta bogata w mięso, nadmierna masa ciała, ekspozycja na niektóre czynniki chemiczne.

Jakie są objawy raka prostaty?

Na początkowym etapie rozwoju rak prostaty nie daje objawów. Wraz z zaawansowaniem zmiany pojawiają się dolegliwości podobne jak w przebiegu rozrostu gruczołu krokowego. Objawy raka prostaty stanowią: ból i/lub uczucie pieczenia podczas oddawania moczu (tzw. mikcji), częste oddawanie moczu (tzw. częstomocz), uczucie niepełnego wypróżnienia, parcie na mocz, wąski strumień moczu, trudności w rozpoczęciu mikcji, częste oddawanie moczu porą nocną, bóle podbrzusza i krocza. W badaniu palpacyjnym, które wykonywane jest per rectum, czyli palcem przez odbyt, może być wyczuwalny guzek w gruczole krokowym. Brak objawów w tym badaniu nie wyklucza nowotworu.

Objawom raka prostaty, które występują przy częstym lub utrudnionym oddawaniu moczu (tzw. objawy dyzuryczne), towarzyszyć mogą: ogólne osłabienie, wzmożona męczliwość, spadek masy ciała, trudność w uzyskaniu wzwodu, bolesna ejakulacja (wytrysk nasienia). W ciężkich przypadkach może dojść do zatrzymania moczu, a w konsekwencji tego do wodonercza (poszerzenie miedniczki nerkowej) i niewydolności nerek. W przypadku rozprzestrzenienia się zmian do innych narządów – powstania przerzutów – chory doświadcza jeszcze innych objawów.

Do jakiego lekarza się zgłosić?

Z podejrzeniem raka gruczołu krokowego należy się zgłosić do lekarza pierwszego kontaktu – internisty lub lekarza rodzinnego – lub bezpośrednio do urologa (specjalista zajmujący się leczeniem schorzeń układu moczowo-płciowego). W zależności od wskazań lekarz skieruje pacjenta na podstawowe badania krwi, wykluczy inne przyczyny objawów dyzurycznych (m.in. infekcje układu moczowo-płciowego, choroby ogólnoustrojowe np. cukrzyca), a w razie potrzeby pogłębi diagnostykę, zlecając USG prostaty i biopsję zmian.

W jaki sposób stawia się rozpoznanie raka prostaty?

Lekarz rozpoczyna diagnostykę od badania podmiotowego – wywiadu z chorym oraz badania przedmiotowego – badanie prostaty palcem przez ścianę odbytnicy, którego wartość diagnostyczna jest jednak ograniczona. Kolejnym krokiem jest badanie stężenia PSA – swoistego antygenu sterczowego, który pełni rolę markera chorób prostaty. Niemniej jednak jego podwyższoną wartość oprócz raka prostaty obserwuje się w łagodnym rozroście gruczołu krokowego, po zabiegach w zakresie stercza, jeździe rowerem czy zapaleniu gruczołu krokowego. Warto podkreślić, że część z raków prostaty przebiega bez podwyższenia PSA, dlatego jest wiele wątpliwości co do wykorzystywania PSA jako badania przesiewowego w celu wczesnego wykrycia raka prostaty.

Cennych informacji diagnostycznych dostarczają badania obrazowe. Wykonuje się USG specjalną głowicą przez odbyt, które pozwala zobrazować wewnętrzną budowę gruczołu i uwidocznić ewentualne guzy. Pod jego kontrolą przeprowadza się biopsję, czyli pobranie wycinków z podejrzanej zmiany. Pobrany materiał tkankowy poddaje się badaniu histopatologicznemu. Wskazaniem do biopsji są nieprawidłowości w badaniu przez odbytnicę i podwyższona wartość PSA. Wykonana przed biopsją tomografia komputerowa (TK) czy rezonans magnetyczny (MR) pozwala poza oceną lokalną wykryć obecność przerzutów. Powyższe badania obrazowe wykonuje się też, gdy pierwsza biopsja jest ujemna, ale pozostaje wysokie podejrzenie oparte na objawach klinicznych, które zgłasza pacjent.

Rak prostaty – leczenie

Leczenie raka prostaty determinowane jest wieloma czynnikami, w tym zwłaszcza stopniem zaawansowania, spodziewanego czasu przeżycia, ogólnym stanem chorego. Wyróżnia się następujące sposoby leczenia raka prostaty:

• Radykalną prostatektomię – operację polegającą na wycięciu gruczołu krokowego (razem z pęcherzykami nasiennymi i lokalnymi węzłami chłonnymi), którą przeprowadza się, gdy spodziewany czas przeżycia wynosi ponad 10 lat oraz gdy choroba jest ograniczona do narządu – guz nie przekracza granic stercza. Obecnie wykonywana jest najczęściej metodą laparoskopową. Po zabiegu pacjenta kieruje się na rehabilitację urologiczną.
• Radioterapię – stosuje się ją najczęściej u osób z bardziej zaawansowaną chorobą, lecz bez przerzutów, ale także jako leczenie uzupełniające po zabiegu usunięcia prostaty.  Metoda ta może być realizowana jako teleterapia (źródło promieniowania oddalone jest o kilkadziesiąt cm od powierzchni skóry), brachyterapia (źródło promieniowania znajduje się w zmianie nowotworowej), HIFU (niszczenia zmienionej tkanki ultradźwiękami).
• Leczenie systemowe – chemioterapia lub terapia hormonalna (obniżenie produkcji męskiego hormonu – testosteronu, który nasila rozwój komórek rakowych) to metody stosowane przy zaawansowanych postaciach nowotworu, kiedy operacja lub radioterapia nie mogą zostać przeprowadzone, ale także uzupełniająco po zabiegu w zależności od stadium zaawansowania choroby.

Profilaktyka raka gruczołu krokowego

Regularne badania i zgłaszanie się do lekarza z objawami choroby prostaty pozwalają na wykrycie w społeczeństwie osób z grupy ryzyka zachorowania i objęcie ich specjalną opieką oraz zmian nowotworowych na wczesnym etapie choroby, co znacząco wpływa na pomyślność leczenia. W ramach profilaktyki raka gruczołu krokowego wymienia się również prowadzenie zdrowego stylu życia oraz zrzucenie nadliczbowych kilogramów. U pacjentów w grupie ryzyka oraz z objawami przerostu prostaty zaleca się regularne badania palpacyjne prostaty (badanie per rectum). Pierwsze badania prostaty powinno się wykonać po 45. roku życia, gdy w rodzinie obserwowano już raka prostaty, a u pozostałych mężczyzn po 50. roku życia.