Mononukleoza – objawy, przyczyny, leczenie

Mononukleoza to zespół objawów pierwotnego zakażenia wirusem Epsteina-Barr. Z reguły ustępuje samoistnie i nie pozostawia po sobie śladu. Osoby z zaburzeniami ze strony układu odpornościowego należą do grupy ryzyka cięższego przebiegu i powikłań. Sprawdź, jak dochodzi do zakażenia tym patogenem oraz poznaj objawy mononukleozy.

Co to jest mononukleoza? Jak można zachorować na mononukleozę?

Mononukleoza to choroba zakaźna wywoływana przez wirusa Epsteina-Barr (EBV). Źródłem zakażenia i rezerwuarem wirusa są chorzy, ozdrowieńcy i osoby zdrowe, u których wirus EBV się reaktywował. Patogen przeważnie szerzy się drogą kropelkową – przenoszony jest razem ze śliną, przez co mononukleoza bywa nazywana potocznie chorobą pocałunków. Rzadziej wirus szerzy się drogą płciową, krwiopochodną lub przez przeszczepienie narządów.

Mononukleoza – objawy chorobowe

Okres wylęgania choroby wynosi kilka tygodni (średnio 30–50 dni). Poprzedza go tzw. faza zwiastunów, w której przebiegu zaobserwować można niespecyficzne dolegliwości, takie jak ogólne złe samopoczucie, bóle mięśniowo-stawowe, brak apetytu, uczucie dreszczy, zmęczenie. U osób immunokompetentnych, z prawidłowo działającym układem odpornościowym, mononukleoza ma zwykle łagodny i samoograniczający, a nawet bezobjawowy przebieg.

Po fazie zwiastunów rozwijają się typowe objawy mononukleozy. Pierwszy z nich to ostre zapalenie gardła z zajęciem migdałków, które pokrywają się biało-żółtym nalotem i mogą utrudniać mówienie, połykanie śliny czy jedzenie. Charakterystycznym objawem mononukleozy jest wysoka gorączka (nawet do 40°C), która może trwać nawet kilka–kilkanaście dni. U zakażonych EBV dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych – zwłaszcza zausznych, szyi i karkowych. Znacznie rzadziej dochodzi do zmian w innych węzłach chłonnych. Wyjątek stanowią osoby z obniżoną odpornością i dzieci, u których możliwe jest uogólnione powiększenie węzłów chłonnych, wątroby i śledziony.

Inne objawy mononukleozy to obrzęk powiek i okolic nasady nosa (tzw. objaw Glanzmanna) oraz wysypka odro- i różyczkopodobna zlokalizowana głównie na tułowiu. U większości chorych objawy kliniczne utrzymują się średnio 16 dni.

Do jakiego lekarza należy się zgłosić?

W przypadku objawów infekcji należy się zgłosić do lekarza pierwszego kontaktu – internisty lub lekarza rodzinnego. Zbada on pacjenta i przeprowadzi z nim wywiad. Na tej podstawie, w razie wskazań, zaleci wykonanie podstawowych badań krwi, a w razie wątpliwości skieruje do specjalisty chorób zakaźnych.

Mononukleoza – rozpoznanie

Kluczowe elementy diagnostyki mononukleozy to:

• badanie podmiotowe – wywiad z pacjentem, a gdy chorym jest dziecko, także z jego opiekunem;
• badanie przedmiotowe – w obrazie klinicznym dominuje triada objawów, takich jak wysoka gorączka, zapalenie gardła i migdałków podniebiennych, powiększenie węzłów chłonnych;
• badania z krwi – w morfologii stwierdza się leukocytozę (stan zwiększonego poziomu krwinek białych) z limfocytozą (stan zwiększonego poziomu limfocytów) i limfocytami atypowymi; nierzadko obserwuje się też wzrost aktywności aminotransferaz i białka CRP;
• badania serologiczne – stwierdzenie w surowicy krwi przeciwciał heterofilnych (odczyn Paula-Bunnella-Davidsohna), u dzieci do około 5. roku życia wykrywa się je rzadziej niż u osób dorosłych, u pacjentów pediatrycznych bada się przeciwciała swoiste dla wirusa EBV, zwykle przeciwko antygenowi kapsydowemu (anty VCA) w klasie IgM;
• metody molekularne – zalecane u pacjentów pozostających w immunosupresji; metoda jakościowa PCR pozwala na stwierdzenie obecności wirusa we krwi, a dzięki metodzie ilościowej możliwa jest dokładna ocena liczby cząsteczek wirusa występujących w danej objętości krwi.

Należy wspomnieć, że z uwagi na podobne objawy, czyli tzw. zespół mononuklozopodobny, mononukleoza powinna zostać objęta diagnostyką różnicową z uwzględnieniem zwłaszcza cytomegalii, ostrej choroby retrowirusowej w przebiegu infekcji wirusem HIV, anginy paciorkowcowej i zakażenia toksoplazmozą.

Jak leczyć mononukleozę?

Leczenie mononukleozy ma charakter objawowy. Opiera się głównie na farmakoterapii – zastosowanie mają przeważnie leki o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym (takich jak ibuprofen, ketoprofen). W przypadku nadkażeń bakteryjnych wprowadzana jest antybiotykoterapia. Leczenie przeciwwirusowe nie jest zalecane. Środki o takim działaniu (np. gancyklowir czy acyklowir) podawane są głównie w przypadku pacjentów z zespołem limfoproliferacyjnym (nowotworową chorobą rozrostową układu chłonnego). Przy znacznym powiększeniu i obrzęku migdałków, które utrudniają oddychanie, małopłytkowości czy powikłaniach neurologicznych choremu podawane są glikokortykosteroidy.

Na czas choroby zaleca się pozostanie w łóżku, ograniczenie wysiłku fizycznego (szczególnie w przypadku powiększenia śledziony), dietę bogatą w witaminy i nawadnianie. Zaleca się izolację chorego od pozostałych domowników i dbanie o higienę. Ciężki lub powikłany przebieg choroby wymaga skierowania do szpitala.

Czym grozi mononukleoza? Jakie mogą być powikłania po mononukleozie?

Powikłania po mononukleozie należą do rzadkości. Wśród niepożądanych konsekwencji tej choroby wymienia się przeważnie:

• pęknięcie śledziony;
• małopłytkowość (stan obniżonego stężenia płytek krwi);
• niedokrwistość (stan obniżonego stężenia krwinek czerwonych);
• zapalenie mózgu;
• zapalenie mięśnia sercowego;
• zapalenie trzustki;
• miąższowe uszkodzenie wątroby.

W przebiegu mononukleozy nierzadko dochodzi do nadkażeń bakteryjnych górnych dróg oddechowych. Chorzy przez kilka tygodni mogą odczuwać wzmożone osłabienie i zmęczenie. U niewielkiej liczby pacjentów, zwłaszcza z nieprawidłowościami układu immunologicznego, zakażenie wirusem EBV może doprowadzić do rozwoju chłoniaków lub nowotworów nabłonkowych.

Czy mononukleoza powraca?

Z reguły choruje się na mononukleozę tylko raz. Jednak istnieje ryzyko reaktywacji wirusa EBV, bez względu na to, ile czasu minęło od jego wniknięcia do organizmu. Patogen wykrywany jest w ślinie, choć zazwyczaj nie powoduje powstania objawów chorobowych. Wyjątek stanowią osoby z upośledzonym funkcjonowaniem układu odpornościowego, u których istnieje zwiększone ryzyko rozwoju dolegliwości.