Endometrioza – przyczyny, objawy, rozpoznanie i sposób leczenia

Endometrioza może mieć różną lokalizację. Wyróżnia się typy: interna – w mięśniu macicy lub w jajowodzie, externa – w innych miejscach układu płciowego, extragenitalis – poza układem płciowym. Choroba ta wymaga leczenia z uwagi na liczne dolegliwości i konsekwencje zdrowotne. Dowiedz się, na czym polega terapia i jak lekarz stawia diagnozę.

Endometrioza – co to za choroba?

Endometrioza to schorzenie polegające na występowaniu komórek błony śluzowej macicy zwanej endometrium poza typową lokalizacją, czyli jamą macicy. Najczęstszym patologicznym miejscem, gdzie występuje endometrioza, są jajowody, jajniki i otrzewna wyścielająca jamę brzuszną. Rzadziej obserwuje się śluzówkę macicy w pęcherzu moczowym czy w jelitach. Piśmiennictwo donosi o przypadkach odległej lokalizacji endometrium, takich jak płuca. Komórki endometrium reagują na zmiany hormonalne zachodzące w cyklu miesiączkowym, co skutkuje wewnętrznymi krwawieniami i przewlekłą reakcją zapalną. Dochodzi do rozwoju zrostów, blizn i bolesnych guzków. Choroba najczęściej dotyczy kobiet w wieku rozrodczym i występuje nawet u 10% pacjentek. Rzadko stwierdza się ją u kobiet w okresie pomenopauzalnym oraz przed rozpoczęciem miesiączkowania.

Jak dotąd nie określono dokładnych przyczyn powstania endometriozy. W jej etiologii zwraca się uwagę na nadmiar estrogenów i czynniki genetyczne – występowanie endometriozy u kobiet w najbliższej rodzinie. Uważa się, że prawdopodobieństwo wystąpienia tej choroby jest mniejsze u kobiet karmiących piersią.

Czym jest endometrium?

Endometrium najogólniej można opisać jako błonę śluzową wyścielającą jamę macicy. To tkanka, w której dochodzi do zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej. Endometrium podlega cyklicznym zmianom – wzrasta podczas pierwszej fazy cyklu menstruacyjnego, a jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, dochodzi do jego złuszczenia, co prowadzi do krwawienia miesiączkowego. Również w przypadku endometriozy mają miejsce te cykliczne przekształcenia śluzówki, w wyniku których powstają mikrokrwawienia. W przeciwieństwie do krwawienia miesiączkowego nie mają one ujścia. Konsekwencją tego jest gromadzenie krwi i powstawanie nacieków lub torbieli czekoladowej (nazwa pochodzi od jej koloru, który jest wynikiem występowania w jej wnętrzu skrzepów krwi).

Jakie są objawy endometriozy?

Endometrioza to podstępna choroba – rozwija się powoli i początkowo ma bezobjawowy przebieg. Wraz z upływem czasu pojawiają się dolegliwości, a wśród typowych objawów endometriozy wymienia się:

• bolesne miesiączki,
• zaburzenia cyklu miesięcznego,
• obfite krwawienia menstruacyjne,
• ból podczas stosunku płciowego (tzw. dyspareunia) i oddawania moczu i stolca,
• przewlekły rozlany ból w obrębie miednicy mniejszej (dolny, wyższy i węższy odcinek miednicy),
• ból związany z owulacją,
• wzdęcia, biegunki lub zaparcia, częste oddawanie moczu,
• problemy z zajściem w ciążę – na skutek niedrożności jajowodów i zrostów w miednicy mniejszej.

Nierzadko u osób zmagających się z endometriozą występują plamienia lub krwawienia poza cyklem oraz PMS, czyli zespół napięcia przedmiesiączkowego. Dolegliwości towarzyszące endometriozie znacząco wpływają na fizyczne i psychiczne samopoczucie pacjentek oraz na ich jakość życia.

Jak lekarz stawia rozpoznanie endometriozy?

Rozpoznaniem i leczeniem endometriozy zajmuje się ginekolog. Rozpoznanie tej choroby nastręcza sporo trudności. Objawy zgłaszane przez pacjentkę w czasie wywiadu mogą nasuwać jej podejrzenie. Lekarz przeprowadza badanie ginekologiczne – oglądanie szyjki macicy i pochwy i we wziernikach może uwidocznić ogniska endometriozy (ale zazwyczaj ma to miejsce w zaawansowanej postaci choroby). Z kolei badanie palpacyjne może ujawnić bolesność narządu rodnego, guzki, nieprawidłowe zgrubienia. Lekarz może skierować pacjentkę na badanie USG. Podobnie jak w przypadku rezonansu magnetycznego, badanie USG nie zawsze daje jednoznaczny obraz. Niestwierdzenie endometriozy w tych badaniach obrazowych nie wyklucza jej występowania. Zdarza się, że nie wykrywają one małych lub specyficznie położonych ognisk choroby. Tzw. złotym standardem w diagnostyce endometriozy jest laparoskopia. Badanie to pozwala na bezpośrednie obejrzenie narządu rodnego. W czasie jego trwania możliwe jest również pobranie wycinków, które następnie kieruje się do analizy histopatologicznej. Jeśli chodzi o badania laboratoryjne – nie ma specyficznego wskaźnika. Przy endometriozie może występować podwyższony marker CA-125, ale nie służy on do diagnostyki tej choroby.

Na czym polega leczenie endometriozy?

Nie ma przyczynowego sposobu leczenia endometriozy. Postępowanie w tej chorobie opiera się na farmakoterapii, a w przypadku jej nieskuteczności wprowadza się leczenie operacyjne. W endometriozie stosowane są leki o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym oraz hormonalne, które mają ograniczyć wpływ estrogenów na endometrium. Farmakoterapia nie redukuje jednak powstałych zmian i nie zwiększa płodności u chorej pacjentki. Leczenie operacyjne determinowane jest wiekiem i oczekiwaniami chorej oraz rozległością zmian. Większość zabiegów wykonywanych jest metodą laparoskopową. Jeśli kobieta planuje zajście w ciążę, to leczenie jest jak najmniej radykalne. Usuwa się ogniska chorobowe i uwalnia zrosty. W zaawansowanych postaciach, u kobiet, które nie planują ciąży, przeprowadza się bardziej radykalne zabiegi – usunięcie jajników, niekiedy też macicy.

Powikłania endometriozy

Jednym z najczęstszych powikłań endometriozy jest zespół bólowy miednicy mniejszej – przewlekły ból trwający powyżej 6 miesięcy, ciągły, niereagujący na standardowe leczenie przeciwbólowe. Może również występować niepłodność, która jest związana z występowaniem zrostów, stanem zapalnym i nieprawidłowym funkcjonowaniem jajników z obecnymi torbielami endometrialnymi. U kobiet chorujących na endometriozę może występować zwiększone ryzyko nowotworów jajnika, natomiast nie wykazano w dotychczas przeprowadzonych badaniach zwiększonego ryzyka rozwoju raka endometrium czy piersi.

Profilaktyka endometriozy

W przypadku endometriozy nie ma skutecznej profilaktyki, chorobie nie da się zapobiec. Bardzo ważne są regularne wizyty u ginekologa, który przy podejrzeniu choroby może przy pomocy USG transwaginalnego, wykryć chorobę na początkowym etapie i zadbać o szybkie wprowadzenie leczenia.