Czym jest zespół jelita drażliwego (IBS)?

Szacuje się, że z powodu tego zespołu cierpieć może co dziesiąty pacjent, przy czym prawie dwukrotnie częściej chorują kobiety niż mężczyźni. Typowo objawy manifestują się we wczesnym wieku - przed 30 rokiem życia. Globalne statystyki wskazują, że bardziej narażeni na tę chorobę są mieszkańcy Ameryki Południowej. Zespół jelita drażliwego często współistnieje z zespołem SIBO a ich odróżnienie bywa niemożliwe.

Jakie są objawy IBS?

Do głównych objawów zespołu jelita drażliwego należy ból brzucha, wzdęcia, zaburzenia rytmów wypróżnień - zaparcia i biegunki mogą występować naprzemiennie. Dolegliwości te mogą się pojawiać w odpowiedzi na zjedzony posiłek, jednak ze względu na bardzo zróżnicowane przyczyny IBS objawy mogą zaostrzać się okresowo, chociażby w związku ze zwiększonym napięciem psychicznym wynikającym ze szkoły lub pracy. Charakterystycznie dla IBS ból brzucha wiąże się z wypróżnieniem.

Zaobserwowano także, że dolegliwościom brzusznym towarzyszy szereg objawów ogólnych, w tym ból głowy, bóle pleców w okolicach lędźwi, a także senność. Pomimo przykrych dolegliwości IBS jest zespołem łagodnym, nieprowadzącym do innych poważniejszych obciążeń zdrowotnych.

Jakie znamy rodzaje IBS?

Najnowsze wytyczne dzielą Zespół Jelita Drażliwego na cztery główne podtypy: IBS z zaparciem (IBS-C), IBS biegunkowy (IBS-D), IBS mieszany (IBS-M) i postać niesklasyfikowaną (IBS-U). Rozdział na poszczególne podtypy opiera się na samoobserwacji chorego na przestrzeni dwóch tygodni i ocenie stolców pod względem konsystencji w siedmiostopniowej skali Bristol. W ocenie uwzględnia się jedynie stolce nieprawidłowe.

Jak rozpoznajemy IBS?

Niestety nie ma laboratoryjnych badań mogących potwierdzić IBS. Można je wykonać w ramach diagnostyki różnicowej wykluczającej inne zespoły chorobowe. Diagnoza stawiana jest na podstawie zebranego z pacjentem wywiadu i badania fizykalnego. By móc potwierdzić ten zespół niezbędne jest spełnienie kilku kryteriów dotyczących bólu brzucha: istotne jest, czy nasilenie objawów jest związane z wypróżnieniem, czy wiąże się ze zmianą częstości wypróżnień, oraz czy wiąże się ze zmianą konsystencji stolca.

Rozpoznanie stawia się, gdy spełnione są przynajmniej dwa kryteria objawów występujących przez ostatnie 3 miesiące. Kolonoskopia, czyli badanie endoskopowe jelit, zwykle nie wnosi wiele do diagnostyki różnicowej i powinna być wykonywana przy obecności tzw. objawów alarmowych, czyli na przykład utraty masy ciała lub krwawienia z odbytu.

Jak wykryć zespół jelita drażliwego?

Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego powinno być oparte na Kryteriach Rzymskich IV, które stanowią najnowszą aktualizację kryteriów diagnostycznych zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego. Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego powinno się opierać na bardzo uważnej ocenie klinicznej – badaniu podmiotowym, czyli wywiadzie z pacjentem, oraz badaniu przedmiotowym i wnikliwej obserwacji.

Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego nierzadko polega na wykluczeniu innych chorób o podobnym obrazie klinicznym. Wówczas lekarz może zlecić dodatkowe badania, m.in.: badanie morfologii krwi, CRP, hormonów tarczycy, test oddechowy w kierunku zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, badania krwi w kierunku celiakii, test tolerancji laktozy. U części osób konieczne może okazać się wykonanie kolonoskopii i gastroskopii.

Kryteria rozpoznawania zespołu jelita drażliwego – ból brzucha:

• dnawracający minimum 1 dzień w tygodniu,
• utrzymujący się przez ostatnie 3 miesiące,
• któremu towarzyszą co najmniej 2 z następujących cech:
  • związany z defekacją,
  • związany ze zmianą częstotliwości wypróżnień,
  • związany ze zmianą konsystencji stolca.

Na podstawie występujących objawów dokonano podziału na:

• IBS-D – z dominującą biegunką,
• IBS-C – z dominującym zaparciem,
• IBS-M – podtyp mieszany,
• IBS-N – niesklasyfikowany.
  

Gdzie boli brzuch przy zespole jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego jest przewlekłym schorzeniem, które przebiega z nawracającymi bólami brzucha. Są one niecharakterystyczne, o różnej i zmiennej lokalizacji, jednak zazwyczaj odczuwane są w podbrzuszu. Ból brzucha w zespole jelita drażliwego może mieć charakter stały lub nawracający, prawie nigdy nie budzi w nocy, a pacjenci określają go jako ostry, kurczowy, nękający. Dolegliwości mogą nasilać się po spożyciu posiłków.

Poza bólem brzucha objawami zespołu jelita drażliwego są: pilna potrzeba wypróżnienia, nieprawidłowe uformowanie stolca, uczucie niepełnego wypróżnienia, nawracające wzdęcia, uczucie parcia w odbycie, zmiana liczby oddawanych stolców, obecność śluzu w stolcu. Nierzadko chorzy zgłaszają również objawy spoza przewodu pokarmowego, w tym: znużenie i przewlekłe zmęczenie, ból głowy, migrenę, zaburzenia snu, bóle mięśni, zaburzenia seksualne, zaburzenia w oddawaniu moczu, zaburzenia psychiczne (zwłaszcza lękowo-depresyjne).

Zobacz także: Jak objawia się rak żołądka?

Czego nie wolno jeść przy zespole jelita drażliwego?

Osoby z objawami zespołu jelita drażliwego powinny ograniczyć spożycie:

• dań smażonych i marynowanych,
• warzyw strączkowych, kapustnych, cebulowych,
• tłustych mięs, wędlin, parówek, boczku, smalcu,
• owoców zawierających duże ilości błonnika (należą do nich zwłaszcza: jabłka, śliwki, gruszki, morele, czereśnie, maliny), chyba że są dobrze tolerowane,
• smażonych jaj,
• nabiału o wysokiej zawartości tłuszczu,
• pełnoziarnistego pieczywa, makaronu, grubych kasz w postaci z dominującą biegunką, białego ryżu i makaronu, pszennego pieczywa w postaci z dominującymi zaparciami,
• mocnej kawy, mocnej herbaty, alkoholu, napojów gazowanych,
• ostrych przypraw, musztardy, octu,
• słodzików (m.in.: cukru, miodu, syropu z agawy, produktów z syropem glukozowo-fruktozowym).

Zobacz także: Perforacja jelita – przyczyny, objawy, sposoby leczenia

Co jeść, aby uspokoić jelita?

Dieta dla osób z objawami zespołu jelita wrażliwego powinna zawierać:

• chude ryby (np. dorsza),
• chude mięso (np. kurczaka, indyka, cielęcinę),
• warzywa i owoce – zróżnicowane, w zależności od tolerancji (warzywa najlepiej młode, gotowane, owoce najlepiej dojrzałe, pieczone, musy),
• pszenne pieczywo, sucharki, ryż biały, makaron pszenny, drobne kasze w postaci zespołu jelita drażliwego z dominującą biegunką; pełnoziarniste pieczywo, płatki zbożowe, ryż brązowy, makaron pełnoziarnisty, grube kasze w postaci zespołu jelita drażliwego z dominującymi zaparciami,
• nabiał o niskiej zawartości tłuszczu,
• wodę mineralną niegazowaną, słabą herbatę.

Potrawy zaleca się przyrządzać metodą gotowania w wodzie, na parze, duszenia bez tłuszczu, pieczenia w folii lub w pergaminie.

Kto zajmuje się leczeniem IBS?

W celu ustalenia leczenia zaleca się konsultację z internistą. W uzasadnionych przypadkach konieczna może być konsultacja gastroenterologa.

W jaki sposób leczymy IBS?

Ze względu na bardzo indywidualny przebieg i przyczyny IBS u każdego z pacjentów terapia może mieć różne postaci. W zakresie działań innych niż farmakoterapia wymienia się najczęściej psychoterapię, mającą na celu poprawienie u chorego umiejętności tolerowania i radzenia sobie ze stresem, co w dalszej perspektywie przekłada się na załagodzenie objawów choroby. Poleca się także różnego typu ćwiczenia oddechowe i relaksujące, na przykład jogę. Zauważono też poprawę jakości życia po normalizacji masy ciała u pacjentów cierpiących z powodu nadwagi lub otyłości.

W kwestii odżywiania rekomenduje się regularne i niespieszne spożywanie posiłków, a także ograniczenie w diecie alkoholu, kawy oraz produktów mogących powodować wzdęcia (fasola, kapusta, brukselka). Suplementacja błonnika rozpuszczalnego łagodzi przykre objawy IBS i jest zalecana we wszystkich postaciach choroby. Z kolei udowodniono, że błonnik nierozpuszczalny może być odpowiedzialny za nasilanie dolegliwości bólowych i wzdęć.

W celu zmniejszenia objawów można czasowo, na okres 4-6 tygodni, zastosować dietę low-FODMAP polegającą na eliminacji fermentujących cukrów, które mogą działać drażniąco na i tak już przewrażliwiony układ pokarmowy. Próbowano także wdrażać u chorych diety bezglutenowe, jednak nie potwierdzono ich skuteczności, przez co nie są rekomendowane z wyjątkiem stanów, w których pacjent zauważa ewidentną subiektywną poprawę.

Podstawowymi grupami leków stosowanymi we wszystkich typach są leki regulujące motorykę przewodu pokarmowego, preparaty rozkurczowe (szczególnie hioscyna i drotaweryna) oraz trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne. Inne leki dobieramy w zależności od typu choroby, który dotyczy pacjenta. W typie zaparciowym polecane są substancje przeciw zaparciom, np. glikol polietylenowy, a w biegunkowym preparaty przeciwbiegunkowe, np. loperamid.