Niedoczynność tarczycy – przyczyny i objawy. Na czym polega jej rozpoznanie i leczenie?

Niedoczynność tarczycy występuje ok. 5 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn, a częstotliwość jej występowania rośnie wraz z wiekiem. Niedoczynność tarczycy objawia się w różny sposób – towarzyszyć jej może m.in. męczliwość, ospałość, łatwe marznięcie i problemy z koncentracją. Rozpoznaniem i leczeniem tej choroby zajmuje się endokrynolog.

Niedoczynność tarczycy – co to za choroba?

Tarczyca, nazywana również gruczołem tarczowym, jest niewielkich rozmiarów narządem zlokalizowanym u podstawy szyi. To gruczoł wydzielania wewnętrznego (tzw. gruczoł endokrynny, produkujący hormony wydzielane do krwi). Jego zadaniem jest produkcja trijodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4). Hormony te regulują pracę większości tkanek organizmu oraz jego metabolizm. Niedoczynność jest stanem, w którym tarczyca wytwarza zbyt małe ilości hormonów w stosunku do potrzeb organizmu. Ta choroba jest najczęstszym zaburzeniem czynności tarczycy.

Jakie są przyczyny powstania niedoczynności tarczycy?

Niedoczynność tarczycy dzieli się na pierwotną, wtórną i trzeciorzędową. Wynika ona z zaburzenia funkcjonowania gruczołów należących do tzw. osi podwzgórze – przysadka – tarczyca. Podwzgórze wydziela hormon TRH, przysadka wydziela hormon TSH, a tarczyca wydziela T3, T4. Jest to układ 3 narządów regulujących na każdym etapie funkcjonowanie gruczołu docelowego – tarczycy – i poziom wydzielanych przez nią hormonów tarczycowych. Zaburzenie osi podwzgórze – przysadka – tarczyca powodujące niedoczynność tarczycy może powstawać na różnych poziomach. W niedoczynności pierwotnej, która wynika z uszkodzenia tarczycy, przyczyną może być:

• wycięcie tarczycy – operacja tarczycy może być przeprowadzona z różnych powodów, takich jak np. rak tarczycy, wole guzkowe,
• zapalenia tarczycy – jednym z częściej występujących jest choroba Hashimoto,
• niedobór jodu,
• radioterapia lub terapia jodem promieniotwórczym prowadzona w okolicy szyi,
• wrodzona niedoczynność tarczycy,
• niedoczynność polekowa, która może być efektem ubocznym przyjmowania takich leków jak m.in. związki litu, amiodaron, leki tyreostatyczne.

W niedoczynności wtórnej, która wynika z niedoboru wydzielanego przez przysadkę TSH regulującego pracą tarczycy, przyczyną mogą być nowotwory, stany zapalny lub urazy w obrębie przysadki. W niedoczynności trzeciorzędowej, która wynika z niedoboru TRH, hormonu wytwarzanego przez komórki podwzgórza, przyczyną mogą być m.in. zmiany nowotworowe oraz zapalne podwzgórza.

Jakie są objawy niedoczynności tarczycy?

Objawy niedoczynności tarczycy miewają różne nasilenie. Początkowo choroba może nie dawać żadnych dolegliwości. Wraz z jej postępem mogą się pojawić m.in.:

• uczucie ciągłego zimna;
• spowolnienie czynności serca, spadek wartości ciśnienia tętniczego;
• łatwa męczliwość, senność;
• wzrost masy ciała;
• spowolniona perystaltyka jelit i ryzyko zaparć;
• zaburzenia pamięci, trudności w koncentracji, stany depresyjne;
• zmieniony głos (pogrubienie strun głosowych);
• obecność tzw. obrzęku śluzowatego – ogólnego obrzęku tkanek, widocznego m.in. na twarzy, rękach.

W przebiegu niedoczynności tarczycy dochodzi do pogorszenia kondycji włosów i skóry. Włosy stają się suche, łamliwe i matowe, a skóra sucha, blada, nadmiernie rogowaciejąca. W badaniach laboratoryjnych można stwierdzić niedokrwistość i podwyższony poziom cholesterolu. Dodatkowo u kobiet niedoczynności tarczycy towarzyszyć mogą zaburzenia miesiączkowania i obniżona płodność. U dzieci niedoczynność może objawiać się zaburzeniami wzrostu. Szczególnie trudna do rozpoznania jest niedoczynność tarczycy u osób w podeszłym wieku. Może objawiać się jako zaburzenia funkcji poznawczych (m.in. uwagi, pamięci), depresja, a także nasilenie niewydolności serca.

Do jakiego lekarza się udać?

Z podejrzeniem niedoczynności tarczycy należy się zgłosić do lekarza pierwszego kontaktu, internisty lub lekarza rodzinnego, który na podstawie wywiadu i badania pacjenta zleci oznaczenie poziomu TSH. W przypadku nieprawidłowego wyniku TSH, który jest podwyższony w niedoczynności, dalszą diagnostykę i leczenie prowadzi endokrynolog.

Na czym polega rozpoznanie niedoczynności tarczycy?

Rozpoznanie niedoczynności tarczycy opiera się przede wszystkim na badaniach hormonalnych. Na początku oznacza się poziom TSH we krwi. W przypadku, gdy wynik jest nieprawidłowy, zleca się ocenę poziomu wolnej tyroksyny (FT4). Poziom TSH wzrasta w niedoczynności pierwotnej, a maleje we wtórnej i trzeciorzędowej. Najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy jest autoimmunologiczne zapalenie tarczycy zwane chorobą Hashimoto, dlatego pomocne w postawieniu diagnozy jest również jednorazowe oznaczenie stężeń przeciwciał przeciwtarczycowych. W chorobie Hashimoto dochodzi do powstawania przeciwciał przeciwko własnej tarczycy, co skutkuje przewlekłym niebolesnym zapaleniem tarczycy. Przeciwciała powoli niszczą tarczycę i dochodzi do zmniejszenia produkcji hormonów. Typowe dla choroby Hashimoto jest podwyższone stężenie przeciwciał anty-TPO. Wykonuje się także USG tarczycy. W przypadku choroby Hashimoto obserwuje się obniżoną echogeniczność i zmniejszenie tarczycy.

Do badań ogólnych, które lekarz może zlecić w przypadku podejrzenia niedoczynności tarczycy, należą: morfologia krwi, lipidogram (cholesterol, LDL oraz HDL, triglicerydy), a także badanie EKG.

Jak wygląda leczenie niedoczynności tarczycy?

Leczenie niedoczynność tarczycy skupia się na uzupełnianiu niedoboru hormonów tarczycy. Jest to tzw. leczenie substytucyjne, które może trwać całe życie. W tym celu pacjentowi podawane są preparaty lewotyroksyny – syntetycznego hormonu tarczycy. Należy stosować je rano na czczo, 30–60 min przed posiłkiem. Regularne stosowanie lewotyroksyny zapewnia również normalizację stężenia TSH i ustąpienie objawów niedoczynności. W ciężkich przypadkach niedoczynności tarczycy oraz sytuacjach, gdy leczenie komplikują choroby współistniejące, może być konieczne leczenie szpitalne. Poprawę stanu pacjenta może przynieść dieta oparta na zasadach prawidłowego odżywiania. Należy zadbać o wysoki poziom jodu dostarczanego do organizmu. Najlepszym jego źródłem są ryby, zwłaszcza dorsz (około 100 μg/100 g), łosoś (około 50 μg/100 g) i makrela (około 45 μg/100 g).

Profilaktyka niedoczynności tarczycy

Najczęściej niedoczynność tarczycy ma podłoże autoimmunologiczne i jest spowodowana uwarunkowaną genetycznie chorobą Hashimoto. W takim przypadku nie można jej zapobiec, ale osoby, u których w bliskiej rodzinie występują choroby autoimmunologiczne, powinny zwracać uwagę na objawy mogące świadczyć o niedoczynności tarczycy i okresowo kontrolować TSH. W profilaktyce chorób tarczycy bardzo ważne jest unikanie palenia papierosów, które może pobudzać reakcje autoimmunologiczne.

Do pobrania - Dieta przy niedoczynności tarczycy