Zaburzenia psychosomatyczne w ujęciu terapeutycznym – przegląd dostępnych technik, które wspierają leczenie

Czym jest interwencja psychologiczna w zaburzeniach psychosomatycznych? Jaką jest jej rola w leczeniu?

Interwencję psychologiczną w zaburzeniach psychosomatycznych możemy postrzegać jako wspólną podróż pacjenta i psychologa, gdzie psycholog lub psychoterapeuta jest przewodnikiem w gąszczu emocji, a pacjent odkrywa, że czasem to, co najważniejsze leży poza powierzchownymi objawami. Dlatego dobór metody terapeutycznej będzie w dużo większym stopniu zależał od wzajemnej relacji terapeuty i pacjenta. To właśnie ten czynnik wydaje się być najskuteczniejszym elementem leczącym w psychoterapii.

W odróżnieniu od serii dowcipów zaczynających się od słów „ przychodzi baba do lekarza”,  historie  pacjentów zgłaszających się do gabinetu psychologa, to historie raczej mało zabawne, dużo częściej pełne bólu, cierpienia, doświadczenia braku zrozumienia czy nawet odrzucenia. Te odczucia są jak najbardziej realne i rzeczywiste. W naszej kulturze istnieje wiele stereotypów dotyczących osób doświadczających zaburzeń psychosomatycznych. Osoby te doświadczają rozlicznych objawów charakteryzujących się brakiem fizjologicznych podstaw mogących być przyczyną tychże dolegliwości. Stereotypy często mogą być wynikiem niewiedzy, braku świadomości oraz stygmatyzacji związanej z tematem zdrowia psychicznego. Niestety jedną z konsekwencji istnienia tego rodzaju stereotypów jest fakt, że pacjenci bardzo często unikają pomocy i wybierają samotne cierpienie tylko po to, żeby uniknąć społecznego ostracyzmu związanego z postrzeganiem chorób psychosomatycznych.

Bardzo często na początku drogi terapeutycznej ważne jest, aby zidentyfikować przekonania pacjenta dotyczące samej choroby oraz roli terapeuty oraz psychologa w procesie leczenia.  Pacjenci zmagający się z tymi schorzeniami doświadczają nie tylko dolegliwości fizycznych, ale także silnych emocji, które wpływają na ich codzienne życie. Skargi pacjentów zgłaszających się po pomoc, często odzwierciedlają potrzebę zrozumienia i empatycznego podejścia lekarzy i innych przedstawicieli zawodów pomocowych. W tym miejscu należy zwrócić uwagę na konieczność poprawy komunikacji w celu zapewnienia tej grupie pacjentów adekwatnego wsparcia we wszystkich obszarach funkcjonowania.

Zobacz także: Pierwsza wizyta u psychoterapeuty

Kiedy warto skonsultować się ze specjalistą? Kto leczy zaburzenia psychosomatyczne?

Pomoc psychologiczna czy terapeutyczna w żadnym stopniu nie powinna ingerować w przebieg leczenia pacjenta. Warto podkreślić, że psycholog może współpracować z innymi specjalistami medycznymi, takimi jak lekarze rodzinni, neurologowie, gastroenterolodzy itp., w celu zapewnienia kompleksowej opieki nad problemami psychosomatycznymi. Zgłoszenie się do psychologa w przypadku problemów psychosomatycznych może być korzystne w wielu sytuacjach, szczególnie gdy dolegliwości fizyczne są silnie związane z czynnikami emocjonalnymi lub stresem. Cele terapii w przypadku zaburzeń somatycznych będą uzależnione od indywidualnych potrzeb pacjenta, dlatego ważne jest, aby precyzyjnie określić problemy, z którymi boryka się pacjent, niezależnie od wybranej metody terapeutycznej. Dlatego pomoc psychologiczna może być również istotna w samym procesie diagnozy dolegliwości doświadczanych przez pacjenta. Oto kilka obszarów, które mogą sugerować, że warto skonsultować się z psychologiem w kontekście problemów psychosomatycznych:

1. Doświadczenie ciągłych objawów fizycznych bez wyraźnej przyczyny medycznej, takich jak bóle głowy, bóle brzucha, problemy z trawieniem, zaburzenia snu, których nie można wytłumaczyć konkretnymi przyczynami medycznymi. Psycholog może pomóc w identyfikacji czynników emocjonalnych lub stresowych, które mogą przyczyniać się do tych objawów.
2. Dolegliwości fizyczne są często wywoływane lub nasilane przez konkretne emocje, takie jak stres, lęk, smutek czy gniew. Psycholog może pomóc w zrozumieniu tych związków oraz w rozwoju strategii radzenia sobie z emocjami w celu złagodzenia objawów.
3. Historia przebytej traumy, przemocy lub trudnych przeżyć emocjonalnych, które mogą mieć wpływ na zdrowie fizyczne. Psycholog może pomóc w przetwarzaniu tych doświadczeń.
4. Jeśli pomimo podjęcia różnych prób leczenia medycznego, objawy fizyczne nie poprawiają się lub wręcz się pogłębiają, psychoterapia może pomóc w identyfikacji dodatkowych czynników, które mogą przyczyniać się do nasilenia dolegliwości oraz w znalezieniu alternatywnych strategii leczenia.
5. Dolegliwości fizyczne są powtarzalne i występują w określonych sytuacjach lub okresach życia. Psycholog może pomóc w zidentyfikowaniu wzorców zachowań lub myśli, które mogą wpływać na te objawy.

Zgłoszenie się do psychologa lub psychoterapeuty specjalizującego się w zaburzeniach psychosomatycznych może być korzystne zarówno w przypadku konkretnych dolegliwości fizycznych, jak i w celu ogólnej poprawy jakości życia i radzenia sobie ze stresem.

Zobacz także: Jak wygląda i na czym polega psychoterapia CBT?

Jak wspierać osobę z zaburzeniami psychosomatycznymi?

Pomimo trudności osoba cierpiąca na zaburzenia psychosomatyczne może aktywnie szukać pomocy i wsparcia. Może uczestniczyć w terapii, szukać porad medycznych oraz poszukiwać wsparcia wśród rodziny i przyjaciół. Zaburzenia psychosomatyczne mogą wpływać na codzienne życie i funkcjonowanie. Osoba cierpiąca na tego rodzaju dolegliwości może mieć trudności z wykonywaniem codziennych czynności, pracy zawodowej, w relacjach interpersonalnych oraz w utrzymywaniu aktywnego stylu życia. Ważne jest zrozumienie, że doświadczenia osób cierpiących na zaburzenia psychosomatyczne są indywidualne i mogą się znacznie różnić. To, jak dana osoba radzi sobie z chorobą, jak ją postrzega i jakie doświadczenia przypisuje swoim objawom, może być silnie zależne od jej historii życiowej, wsparcia społecznego i innych czynników.

System wsparcia

Jednym z istotnych elementów psychoterapii osób cierpiących na zaburzenie psychosomatyczne jest budowanie systemów wsparcia. Obejmuje to czasem psychoedukację osób bliskich oraz samego chorego w kontekście wyrażenia potrzeb oraz tego jakie są jego oczekiwania w kontekście wsparcia. Ważne jest aby osoby otaczające chorego wykazywały empatię, zrozumienie i wsparcie. Czasami może wystarczyć zmiana sposobu komunikacji i tego w jaki sposób zwracamy się do danej osoby. Oto kilka możliwych sposobów komunikacji z osobą z zaburzeniami psychosomatycznymi:

• Warto jest wyrazić swoje zrozumienie dla trudności, z jakimi się boryka, i pokazać, że jesteś gotowy wysłuchać jej doświadczeń. Możesz powiedzieć coś w stylu: "Rozumiem, że to musi być trudne dla ciebie. Chciałbym / chciałabym zrozumieć, jak się czujesz".
• Można zachęcić do dzielenia się swoimi uczuciami i doświadczeniami. W takiej sytuacji staramy się raczej zadawać otwarte pytania, które umożliwią wyrażenie swoich myśli i uczuć. Na przykład: "Czy chciałbyś / chciałabyś porozmawiać o tym, jak się czujesz i jak wpływa to na twoje życie?".
• Można zapewnić osobę, że jesteśmy gotowi, aby pomóc jej w jakikolwiek sposób jest to możliwe. Możesz zapytać: "Czy jest coś, co mogę dla ciebie zrobić, żebyś poczuł / poczuła się lepiej? Czy potrzebujesz pomocy w znalezieniu terapeuty lub specjalisty?".
• Ważne jest, aby unikać oceniania sytuacji lub radzenia, co osoba powinna zrobić. Zamiast tego dużo bardziej skuteczne jest skupienie się na słuchaniu i wyrażaniu wsparcia. Należy raczej unikać stwierdzeń typu: "Powinieneś / powinnaś po prostu się odstresować" lub "Musisz przestać myśleć o swoich dolegliwościach".
• Należy zapewnić osobie cierpiącej na tego rodzaju dolegliwości przestrzeń do wyrażania swoich potrzeb i uczuć. Nie należy narzucać jej swoich rozwiązań, ale zachęcić do samodzielnego poszukiwania pomocy i podejmowania decyzji dotyczących leczenia.  Często tym, co dla osoby cierpiącej jest najważniejsze, to po prostu bycie obecnym, okazywanie zainteresowanie jej dobrostanem i samopoczuciem. Warto jest, aby słuchać uważnie, bez przerywania i pokazać, że jesteśmy gotowi wesprzeć ją w jej trudnościach.
• Każda osoba jest inna, więc ważne jest dostosowanie swojego podejścia do indywidualnych potrzeb i preferencji tej konkretnej osoby. Istnieją pewne zagadnienia i tematy, których lepiej unikać, aby nie pogłębiać ich trudności ani nie sprawiać dodatkowego stresu. W rozmowie z osobą z zaburzeniami somatycznymi należy unikać z całą pewnością minimalizowania lub bagatelizowania dolegliwości fizycznych lub emocjonalnych osoby. Może to sprawić, że poczuje się niezrozumiana i niepotrzebnie skrytykowana.

• Należy unikać narzucania własnych rozwiązań lub opinii na temat tego, jak osoba powinna radzić sobie z problemami. Każdy ma swoje własne doświadczenia i drogę do zdrowia. Sugerowanie, że dolegliwości są wyimaginowane lub są jedynie wynikiem nadmiernego stresu może tylko pogorszyć sytuację. To może sprawić, że osoba poczuje się niedoceniona i jeszcze bardziej zniechęcona do szukania pomocy. Nie należy porównywać doświadczeń osoby z zaburzeniami psychosomatycznymi do doświadczeń innych osób, nawet jeśli ktoś inny miał podobne objawy. Zdecydowanie należy unikać jakichkolwiek sugestii mogących wskazywać, że osoba nie ma wystarczającej siły woli lub determinacji, aby poradzić sobie z dolegliwościami. Zamiast tego dużo bardziej pomocne jest okazywanie wsparcia i zachęcanie do poszukiwania profesjonalnej pomocy. Ważne jest, aby być delikatnym i uważnym w komunikacji z osobami cierpiącymi na zaburzenia psychosomatyczne, unikając stresujących lub obraźliwych komentarzy, które mogą pogorszyć ich stan emocjonalny.

Zaburzenia psychosomatyczne stanowią złożone wyzwanie dla pacjentów i terapeutów, łącząc aspekty psychiczne i fizyczne. W obliczu tej kompleksowej natury, terapeuci rozwijają różnorodne strategie oraz nurty terapeutyczne, aby skutecznie wspierać proces leczenia. Każda z wybranych metod ma swoje zalety i wady, a ich skuteczność zależy od wspomnianej już relacji terapeutycznej, kompetencji terapeuty w zakresie wybranego nurtu terapeutycznego oraz specyficznych potrzeb pacjenta związanych zarówno z samą chorobą, jak i predyspozycjami indywidualnymi.

Metody terapeutyczne w leczeniu zaburzeń psychosomatycznych

Psychoterapia może być wsparciem w leczeniu zaburzeń psychosomatycznych poprzez dostarczenie pacjentom przestrzeni do wyrażenia i zrozumienia swoich doświadczeń emocjonalnych oraz zidentyfikowania sposobów radzenia sobie ze stresem. To jednak od pacjenta zależy, która metoda terapeutyczna będzie najlepiej odpowiadała jego potrzebom radzenia sobie z objawami somatycznymi i ich konsekwencjami dla życia i funkcjonowania. Wśród dostępnych metod są:

Terapia poznawczo-behawioralna

Jedną z najczęściej stosowanych metod jest terapia poznawczo-behawioralna, która koncentruje się na identyfikowaniu i zmienianiu szkodliwych przekonań oraz wzorców zachowań, które przyczyniają się do nasilania objawów psychosomatycznych. Poprzez naukę zdrowych strategii radzenia sobie ze stresem i skuteczne zarządzanie emocjami pacjenci mogą osiągnąć poprawę w funkcjonowaniu zarówno psychicznym, jak i fizycznym. Jest to metoda której skuteczność w porównaniu z innymi metodami wydaje się bardziej udokumentowana badaniami naukowymi. W tym rodzaju terapii terapeuta stanowi wsparcie dla pacjenta, który przyjmuje inicjatywę w zakresie identyfikacji własnych potrzeb. Jednym z narzędzi terapii behawioralno-poznawczej jest restrukturyzacja poznawcza, która skupia się na analizie myśli w kontekście konkretnych wydarzeń mogących prowadzić do somatycznych reakcji organizmu. Poprzez świadome wykrywanie i modyfikowanie myśli wywołujących stres, pacjenci mogą zmniejszyć napięcie psychiczne, co może prowadzić do zmniejszenia objawów somatycznych.

Metody relaksacyjne

Wspierającymi technikami w terapii zaburzeń psychosomatycznych są także metody relaksacyjne, takie jak trening autogenny. Mogą one być zastosowane jako samodzielna metoda terapeutyczna, ale także jako element psychoterapii behawioralno-poznawczej. Techniki te pozwalają pacjentom na redukcję napięcia fizycznego i psychicznego, co może przynieść ulgę w przypadku różnorodnych objawów somatycznych. Techniki terapeutyczne wykorzystywane w metodzie uważności (mindfulness) łączy z terapią poznawczo-behawioralną założenie, że nasze myśli odgrywają znaczącą rolę w kształtowaniu się negatywnych przekonań dotyczących choroby oraz jej konsekwencji dla naszego życia. W oparciu o to założenie powstał jeden z najskuteczniejszych programów w leczeniu bólu przewlekłego. Podejście to obejmuje również psychoedukację dotyczącą mechanizmów związanych z dolegliwościami bólowymi oraz techniki relaksacyjne i medytacyjne.

Terapia psychodynamiczna

Nie można również zapominać o roli terapii psychodynamicznej, która koncentruje się na identyfikowaniu głęboko zakorzenionych konfliktów emocjonalnych i niewyrażonych uczuć, które mogą prowadzić do wystąpienia objawów somatycznych. Poprzez eksplorację tych kwestii oraz budowanie więzi terapeutycznej, pacjenci mogą doświadczyć ulgi w swoich dolegliwościach fizycznych.

Podsumowując, leczenie zaburzeń psychosomatycznych wymaga holistycznego podejścia, które uwzględnia zarówno aspekty psychiczne, jak i fizyczne. Zastosowanie różnorodnych technik terapeutycznych może przynieść ulgę pacjentom i umożliwić im powrót do zdrowia psychicznego i fizycznego.

Autor: Krzysztof Wesołowski - psycholog, neuropsycholog, psychoterapeuta