Szczepionka przeciwko tężcowi – skład, wskazania i przeciwwskazania do szczepienia

Szczepionka przeciwtężcowa zawiera toksoid tężcowy – jest to unieszkodliwiona toksyna tężca, zdolna do wywołania pełnej odpowiedzi immunologicznej. Jej podanie jest wskazane szczególnie w przypadku zanieczyszczenia ran ziemią w celu profilaktyki zakażenia. Aby uzyskać pełną odporność, konieczne jest podanie trzech dawek szczepienia w odpowiednich odstępach czasu.

Skład szczepionki przeciwtężcowej

Szczepionka przeciwtężcowa zawiera toksoid tężcowy, czyli toksynę tężca, którą w procesie produkcji unieszkodliwiono za pomocą formaldehydu lub wysokich temperatur tak, aby po podaniu nie wywoływała efektów toksycznych. Mimo to jej zdolność do pobudzania odpowiedzi immunologicznej została zachowana. Po jej podaniu dochodzi do pobudzenia wytwarzania przeciwciał przez limfocyty B, powstają również komórki pamięci, odpowiedzialne za rozwój pamięci immunologicznej. Cząsteczki toksoidu tężcowego są adsorbowane na wodorotlenku glinu, który działa jako adiuwant, spowalniający uwalnianie toksoidu z miejsca podania.

Wskazania do szczepienia przeciwtężcowego

Szczepionkę przeciwtężcową podaje się najczęściej osobom dorosłym w celu profilaktyki tężca w przypadku zranień zanieczyszczonych ziemią lub ran głębokich, spowodowanych na przykład zardzewiałym gwoździem. Dzieciom w ramach obowiązkowego szczepienia zwykle podaje się preparat skojarzony, zawierający oprócz toksoidu tężcowego również toksoid błoniczy i inaktywowany szczep krztuśca (szczepionka DTP). Czasami jednak obecne są przeciwwskazania do podania tego szczepienia, jak na przykład postępująca choroba neurologiczna, a także zaburzenia świadomości i drgawki, które wystąpiły krótko (do 3 dni) po szczepieniu. W takim przypadku podaje się szczepionkę zawierającą tylko toksoid tężcowy. Przyjęcie szczepienia zaleca się także kobietom w ciąży, które wcześniej nie były szczepione i spodziewają się, że poród może przebiegać w warunkach niehigienicznych.

Schemat szczepienia przeciwtężcowego

Na podstawowe szczepienie przeciwtężcowe składają się trzy dawki szczepionki. Po podaniu tylko jednej dawki stężenie przeciwciał we krwi jest niskie i zanikają one w ciągu 30–90 dni. Druga dawka stymuluje produkcję trwalszych przeciwciał klasy IgG, podaje się ją po 4–6 tygodniach od pierwszego szczepienia. Dopiero po trzecim szczepieniu, przyjmowanym po upływie 6–12 miesięcy od drugiej dawki, uzyskuje się pełną odporność immunologiczną, która utrzymuje się od 5 do 10 lat. Dalsze szczepienia przypominające powinny być wykonywane po 10 latach od daty podania ostatniej dawki szczepionki.

Przeciwwskazania do szczepienia przeciw tężcowi

Sytuacje, w których szczepienie przeciwtężcowe jest niewskazane, są nieliczne. Nie powinno się podawać szczepionki w przypadku wystąpienia wcześniej nadwrażliwości na jej składniki. Ostra infekcja przebiegająca z gorączką i zaostrzenie choroby przewlekłej są kolejnymi przeciwwskazaniami do szczepienia – należy je w tym wypadku przełożyć i wykonać po ustąpieniu objawów chorobowych. Przeciwwskazaniem jest także spadek liczby płytek krwi (trombocytopenia) lub pojawienie się zaburzeń neurologicznych po podaniu wcześniejszej dawki szczepionki. W przypadku występowania przeciwwskazań do szczepienia u osoby zranionej z dużym prawdopodobieństwem zanieczyszczenia rany pałeczkami tężca podaje się gotowe przeciwciała przeciwtężcowe. U osób leczonych immunosupresyjnie odpowiedź na szczepienie może być osłabiona, dlatego zaleca się jego przeprowadzenie po ukończonej terapii.

Działania niepożądane po szczepieniu przeciwtężcowym

Po podaniu szczepionki przeciwko tężcowi mogą pojawić się działania niepożądane. Miejsce wkłucia może być zaczerwienione, bolesne lub obrzęknięte. Tym objawom towarzyszy niekiedy swędzenie, uczucie pieczenia czy stwardnienie okolicy wkłucia. Rzadko pojawiają się one już po pierwszej dawce szczepionki, najczęściej występują u osób wielokrotnie szczepionych.

Po szczepieniu mogą wystąpić objawy ogólne, takie jak gorączka, dreszcze, osłabienie i złe samopoczucie, jednak ustępują one zwykle już po 24–48 godzinach od podania szczepionki. Możliwe jest także pojawienie się bólu i zawrotów głowy, nudności, wymiotów, rumienia czy reakcji anafilaktycznej na szczepienie, jednak częstość występowania tych działań niepożądanych jest nieznana – nie da się jej określić na podstawie dostępnych danych.