Małpia ospa – jak ją rozpoznać, diagnozować i leczyć?

Czym jest małpia ospa?

Małpia ospa jest rzadką chorobą wirusową, wywołaną przez patogen z rodziny Poxviridae, rodzaju Orthopoxvirus. Pierwsze przypadki zaobserwowano u małp w 1958 roku, stąd też wzięła się jej nazwa. Choroba ta występuje endemicznie, tj. zachorowania na nią są regularnie odnotowywane przez dłuższy czas, a liczba przypadków jest na tyle przewidywalna, że stanowi niejako tło zdrowotne danej społeczności w kilku krajach Afryki Środkowej i Zachodniej, gdzie jej naturalnymi nosicielami są różne gatunki gryzoni, takie jak wiewiórki czy szczury. W ostatnich latach zaobserwowano wzrost liczby zakażeń również poza Afryką, co stanowi przedmiot rosnącego zaniepokojenia.

Sytuacja epidemiologiczna w Polsce i na świecie

Choć małpia ospa od lat występuje w kilku krajach Afryki, w ostatnim czasie rozprzestrzeniła się również poza kontynent afrykański. Pierwszym potwierdzonym przypadkiem zakażenia wywołanego nowym typem wirusa poza Afryką był ten zarejestrowany w Wielkiej Brytanii w maju 2022 roku.

W Polsce od 2022 roku do lipca 2024 roku potwierdzono 227 przypadków małpiej ospy^[1]. Sytuacja epidemiologiczna jest na bieżąco monitorowana przez odpowiednie instytucje, a w razie konieczności wdrażane są stosowne środki zapobiegawcze, takie jak izolacja chorych oraz kwarantanna osób, które miały z nimi kontakt.

Choć liczba zachorowań rośnie, eksperci podkreślają, że obecnie ryzyko epidemii małpiej ospy w Europie jest stosunkowo niewielkie, pod warunkiem że pojedyncze przypadki zostaną szybko wykryte i odizolowane.

Drogi transmisji i źródła zakażenia

Małpia ospa może być przenoszona na dwa sposoby – od zwierząt do człowieka oraz od człowieka do człowieka. Kontakt z krwią, wydzielinami lub tkankami zakażonych zwierząt stanowi jedno z głównych źródeł infekcji. Ponadto wirus bywa również przenoszony drogą kropelkową lub poprzez bezpośredni kontakt z osobą chorą, szczególnie wtedy, gdy na jej ciele występują zmiany skórne.

Warto podkreślić, że w Europie obecnie nie obserwuje się transmisji odzwierzęcej małpiej ospy. Większość przypadków wiąże się z zakażeniem od człowieka do człowieka, najczęściej w wyniku bliskiego, przedłużonego kontaktu z osobą chorą.

Objawy małpiej ospy

Objawy małpiej ospy można podzielić na dwie fazy. Pierwsza, trwająca zwykle 1–3 dni, charakteryzuje się niespecyficznymi objawami, takimi jak:

• gorączka (powyżej 38,5°C);
• ból głowy;
• bóle mięśni i pleców;
• ogólne osłabienie i zmęczenie;
• powiększenie węzłów chłonnych.

Po wstępnej fazie pojawia się charakterystyczna wysypka skórna. Zmiany zaczynają się na twarzy, a następnie rozprzestrzeniają się na inne części ciała. Przechodzą one kolejne etapy – od płaskich plam, przez pęcherzyki wypełnione płynem, aż po strupy, które ostatecznie odpadają, pozostawiając głębokie blizny.

Warto podkreślić, że objawy małpiej ospy mogą przypominać inne choroby wirusowe, takie jak ospa wietrzna czy półpasiec. Dlatego ważne jest, aby w przypadku podejrzenia tej choroby niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.

Jak przebiega diagnostyka małpiej ospy?

Potwierdzenie zakażenia wirusem małpiej ospy odbywa się na podstawie badań laboratoryjnych. Najczęściej wykorzystywana jest metoda PCR, która pozwala na identyfikację materiału genetycznego patogenu w próbkach pobranych od pacjenta, np. z pęcherzyków skórnych czy krwi.

Wczesne rozpoznanie choroby ma istotne znaczenie, gdyż umożliwia szybkie wdrożenie odpowiednich środków izolacji i zapobiegania dalszemu rozprzestrzenianiu się wirusa. Dlatego personel medyczny powinien być wyczulony na objawy sugerujące małpią ospę, zwłaszcza u osób, które miały kontakt z chorymi lub podróżowały do rejonów endemicznego występowania tej choroby.

Zobacz także: Lekarz chorób zakaźnych

Czy można wyleczyć małpią ospę?

Niestety, obecnie nie istnieje leczenie przeciwwirusowe małpiej ospy. Terapia opiera się na leczeniu objawowym, które ma na celu złagodzenie dolegliwości u pacjenta i wspomaganie jego organizmu w walce z infekcją.

W łagodnych przypadkach stosuje się środki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe oraz leki łagodzące świąd i wysypkę skórną. Natomiast w cięższym przebiegu choroby, wymagającym hospitalizacji, może być konieczne podawanie leków przeciwwirusowych, takich jak tecovirimat, który jest wykorzystywany również w leczeniu innych odmian ospy.

Zapobieganie i profilaktyka małpiej ospy

Jednym z kluczowych elementów walki z małpią ospą jest profilaktyka. Zalecane jest unikanie bliskiego kontaktu z osobami chorymi oraz zachowanie środków ostrożności podczas obcowania ze zwierzętami mogącymi być nosicielami wirusa.

W niektórych krajach, szczególnie narażonych na zachorowania, prowadzone są również szczepienia ochronne. Wykorzystywana jest w tym celu szczepionka przeciwko ospie prawdziwej, która wykazuje około 85% skuteczności w zapobieganiu małpiej ospie. Szczepienia są rekomendowane zwłaszcza dla personelu medycznego oraz innych grup wysokiego ryzyka.

Jakie mogą być powikłania małpiej ospy?

Choć małpia ospa w większości przypadków przebiega łagodnie, nie należy jej lekceważyć. Istnieje bowiem ryzyko rozwoju poważnych powikłań, takich jak:

• zapalenie płuc;
• posocznica (sepsa);
• zapalenie mózgu;
• uszkodzenia narządowe.

Szczególnie narażone na cięższy przebieg choroby są osoby z osłabioną odpornością, np. chorujące na nowotwory, HIV/AIDS lub stosujące leczenie immunosupresyjne. U nich komplikacje mogą być znacznie poważniejsze i wymagać intensywnego leczenia szpitalnego.

^[1] Narodowy Instytut Zdrowia Publiczno-Państwowego Zakładu Higieny w Polsce