Przemoc domowa

W opinii społeczeństwa nadal funkcjonuje wiele mitów i stereotypów na temat przemocy domowej, jak chociażby:

• to, co się dzieje w rodzinie, to sprawa prywatna,
• gdyby było naprawdę źle – ofiara odeszłaby, sama sobie jest winna,
• nie można wtrącać się w sprawy rodzinne,
• to nie moja sprawa.

Takie nastawienie może powodować wiele wątpliwości ze strony świadków przemocy, którzy niejednokrotnie słysząc lub nawet widząc niepokojące i agresywne zachowania sprawców, nie wiedzą czy i w jaki sposób reagować na sygnały świadczące o przemocy domowej rozgrywające się w sąsiedztwie.

Niejednokrotnie nawet bliska rodzina, nie zamieszkująca w tym samym domu, nie podejmuje żadnych kroków, tłumacząc się stereotypem to ich problem, niech sami rozwiążą swoje sprawy, nie mogę się wtrącać. Czasem po prostu nie wierzą pokrzywdzonym, gdyż oddziaływania sprawcy bywają niezwykle wyrafinowane.

Sprawcy przemocy najczęściej nie chwalą się wobec otoczenia swoim zachowaniem. Przemoc z ich strony przybiera mało widoczne dla otoczenia formy, jak różnego rodzaju dręczenie psychiczne: poniżanie, umniejszanie wartości, krytyka, obelżywe określenia oraz ograniczanie wolności osobistej poprzez np. wykorzystywanie przewagi ekonomicznej i fizycznej czy szantaż psychiczny, który niejednokrotnie prowadzi do całkowitego zastraszenia i w rezultacie podporządkowania sobie członków rodziny.

Przemoc domowa jest tak bardzo skomplikowanym zjawiskiem, gdyż to, co się dzieje w „zaciszu ,ścian” bywa niewidoczne dla otoczenia. Sprawcy mogą być symapatycznymi sąsiadami, współpracownikami, szanowanymi urzędnikami lub osobami wykonującymi zawody tzw. zaufania społecznego. Dlatego ofiarom tak trudno zgłosić się po pomoc, zwłaszcza w sytuacji pozostawania w zależności wobec sprawcy, np. ekonomicznej.

Rozróżniamy występowanie przemocy fizycznej, psychicznej, emocjonalnej, ekonomicznej i seksualnej. Każda z nich może istnieć w różnym stopniu w konfiguracji z pozostałymi, wszystkie jednak ściśle się ze sobą łączą i przenikają. Oczywiste jest, że osoba uzależniona ekonomicznie, której partner to wykorzystuje, będzie cierpiała również psychicznie i emocjonalnie, gdyż zawsze jest to upokarzające, uderza w poczucie godności i potrzebę wolności osobistej, naruszając poczucie bezpieczeństwa.

Przemoc fizyczna to: wszystkie zachowania naruszające nietykalność cielesną z użyciem przemocy, np. bicie, policzkowanie, popychanie przytrzymywanie.

Przemoc psychiczna i emocjonalna to: poniżanie, wyzywanie, wyśmiewanie, krytyka, wmawianie choroby psychicznej, kontrolowanie izolowanie, co w rezultacie powoduje pogorszenie się funkcjonowania danej osoby.

Przemoc seksualna to wymuszanie współżycia seksualnego i wszelkiego rodzaju zachowań dotyczących potrzeb seksualnych, gwałt.

Przemoc ekonomiczna to: dążenie do uzależnienia finansowego, okradanie, ograniczanie lub całkowite uniemożliwienie dostępu do wspólnych środków finansowych.

Pokrzywdzeni często w ogóle nie są świadomi, że doświadczają przemocy domowej. Dzieje się tak ze względu na uwarunkowania osobowościowe, schematy poznawcze, które powstały w wyniku niekorzystnych oddziaływań wychowawczych w rodzinach, gdzie relacje nacechowane były agresją, krzykiem, kłótniami i różnego rodzaju zachowaniami dominacji nad bliskimi.

Jedna z moich pacjentek bita jako dziecko przez matkę pięściami po głowie, zapytana, czy przeciwstawiała się temu, odparła – Nie, myślałam, że tak wszyscy mają, że to jest normalne.
Inna kobieta – żona, poniżana przez męża wyzwiskami, wyśmiewana, krytykowana, popychana, na to samo pytanie odparła: Nie, mój ojciec tak traktował moją matkę, myślałam więc, że na to… zasługuję.

To pokazuje złożoność zjawiska przemocy w rodzinie. Zawsze jednak, bez względu na stan wiedzy i świadomości pokrzywdzonych, takim sytuacjom towarzyszy cierpienie ofiary, które niesie ze sobą daleko idące skutki społeczne. Zranienia psychiczne powodują utratę wiary we własne możliwości i motywacji do działania, zaniżoną samoocenę, obniżenie nastroju, depresję, co z kolei przekłada się na obniżenie wyników w nauce lub w pracy zawodowej.

Zachowanie sprawcy charakteryzuje się określoną dynamiką. Początkowo sprawca prezentuje niewiele zachowań agresywnych i na ogół są one mało dotkliwe dla ofiary. Takie sytuacje są usprawiedliwiane przez agresora, a ich waga i skutki emocjonalne – umniejszane, dlatego też osoby krzywdzone pozostają zdezorientowane.

Stopniowo agresja eskaluje, przemoc przybiera gwałtowną formę, różnego rodzaju krzywdzące zachowania nasilają się, a sprawca w jawny i dotkliwy sposób rani swoją ofiarę, u której narasta cierpienie.

Po drastycznych, agresywnych atakach sprawca prezentuje skruchę, może nawet przeżywać żal i mieć poczucie winy, czy wręcz zamienić się w uprzejmą i opiekuńczą osobę. To daje ofierze złudną nadzieję na zmianę zachowania sprawcy, a tym samym poprawę jakości życia rodzinnego.

Opisana dynamika relacji sprawcy z ofiarą pozostaje główną przyczyną wieloletniego trwania związków nacechowanych występowanie przemocy domowej. Postępowanie sprawców bywa wspierane kulturowo i obyczajowo. Nadal można np. usłyszeć, że dzieci należy karać fizycznie, aby wyrosły na porządnych ludzi.

Ofiary przemocy bardzo często wstydzą się, mają trudności w szukaniu pomocy, odczuwają dyskomfort, bezradność i cierpienie związane z ujawnieniem dysfunkcji rodzinnych. Dochodzi do bardzo skomplikowanych interakcji między sprawcą a ofiarą, dlatego psychologiczne zrozumienie mechanizmów przemocy domowej ma decydujące znaczenie w pomaganiu wszystkim, którzy jej doświadczają.

Pomoc psychologiczna ma na celu wyzwolić z cierpienia i naprawić szkody psychiczne, aby w jak najszerszym zakresie osoby poszkodowane powróciły do pełni sił psychicznych, emocjonalnych, intelektualnych i fizycznych, a krzywdzenie słabszego w ocenie moralnej stało się jasnym i bezsprzecznym sygnałem oraz motywacją świadków do pomagania ofiarom.

Na gruncie prawa polskiego przemoc w rodzinie jest przestępstwem ściganym z urzędu. Już istnieje i nadal powstaje wiele form pomocy, wzrasta liczba instytucji udzielających wsparcia osobom doznającym przemocy oraz zajmujących się tworzeniem programów przeciwdziałających przemocy domowej. Propagowane jest wychowywanie dzieci bez bicia, krzyku i agresji.

Poradnie Zdrowia Psychicznego Harmonia oferują szeroko pojętą pomoc w zakresie opieki psychiatrycznej, psychologicznej, psychoterapeutycznej podczas sesji indywidualnych oraz grupowych. Nasze poradnie wychodzą naprzeciw potrzebującym, realizując konsultacje, diagnostykę, leczenie dzieci i dorosłych w obszarze zaburzeń lękowych, nerwic, psychoz, zaburzeń depresyjnych, zaburzeń nastroju, snu, uzależnień, zapewniając wsparcie z zakresu seksuologii, a także związane z interwencjami kryzysowymi.

Oferowane formy pomocy pozwalają osobom dotkniętym przemocą wzmocnić swoje kompetencje osobowościowe, dostarczają motywacji i energii do działań pozwalających na rozwiązanie problemu i przezwyciężenie poczucia wstydu. Sesje grupowe (Grupa wsparcia dla ofiar przemocy domowej) stwarzają uczestnikom możliwość wspólnej wymiany doświadczeń i przyjrzenia się swojemu zachowaniu w kontakcie z innymi ludźmi, przedstawienia własnego sposobu radzenia sobie w różnych sytuacjach życiowych i dodawania sobie wzajemnej odwagi w celu przezwyciężenia poczucia bezradności i bezsilności. Zespół psychologów, psychoterapeutów oraz psychiatrów oczekujących na pacjentów w Harmonii został stworzony właśnie po to, aby nie bać się sięgać po pomoc, przezwyciężyć strach, wyzwolić w sobie odwagę i siłę.

Badania socjologiczne i psychologiczne pokazują, że problem przemocy w rodzinie staje się zjawiskiem coraz mniej wstydliwym. Obserwuje coraz mniejsze przyzwolenie społeczne na zachowania związane z tym zjawiskiem.

Zwiększona wrażliwość społeczna w tej sprawie z pewnością pozwoli na opracowywanie coraz skuteczniejszych narzędzi wykrywania i przeciwdziałania przemocy. To pomoże eliminować w środowiskach rodzinnych agresywne wzorce reagowania oraz autorytarny sposób zachowania, na rzecz nawiązywania otwartych relacji, opartych na wzajemnym szacunku i umiejętności okazywania uczuć oraz kształtowania poczucia własnej wartości w atmosferze tak bardzo potrzebnego poczucia bezpieczeństwa. 

mgr Elżbieta Gamułkiewicz psycholog