Objawy i sposoby leczenia półpaśca

Półpasiec to ostre zakażenie wirusowe. Sprawdź, jakie są jego rodzaje. Dowiedz się, kiedy może dojść do reaktywacji wirusa VZV oraz jak leczyć półpaśca.

Półpasiec – co to jest?

Półpasiec to reaktywacja zakażenia wirusem ospy wietrznej i półpaśca, VZV (ang. Varicella Zoster Virus). Rozwija się u osób, które przeszły pierwotne zakażenie tym wirusem w formie ospy wietrznej. Po przebytej infekcji wirus w formie latentnej, czyli unieczynnionej, pozostaje w zwojach nerwów czuciowych. Takie przystosowanie pozwala przetrwać mu wiele lat. Kiedy zachodzą sprzyjające wirusowi warunki, dochodzi do jego reaktywacji. Czynnikami zwiększającymi ryzyko półpaśca są m.in..: podeszły wiek, leczenie immunosupresyjne, choroba nowotworowa, radioterapia, splenektomia (wycięcie śledziony), obniżenie odporności, zakażenie wirusem HIV (ang. Human Immunodeficiency Virus) i inne poważne infekcje, ogólne osłabienie organizmu oraz narażenie na silny stres. Czasami przyczyna ponownego uaktywnienia się wirusa VZV pozostaje nieznana.

U kogo występuje półpasiec?

Półpasiec rzadko przytrafia się dzieciom. Częstość zachorowań jest zdecydowanie większa u dzieci, które miały ospę wietrzną w życiu płodowym lub w pierwszych 2 latach życia. Półpasiec rozpoznawany jest zatem głównie u dorosłych. W przypadku osób mających powyżej 85 lat ryzyko wystąpienia tej choroby wynosi nawet 50%.

Jakie są rodzaje półpaśca?

Wyróżnia się następujące postacie kliniczne półpaśca:

• półpasiec oczny – dotyczy nerwu trójdzielnego, w jego przebiegu istnieje ryzyko uszkodzenia wzroku (bliznowacenie rogówki prowadzące do zaburzenia ostrości widzenia, a nawet utraty wzroku);
• półpasiec uszny – obejmuje małżowinę uszną i przewód słuchowy, wiąże się z ryzykiem uszkodzenia słuchu;
• półpasiec rozsiany – rozwija się głównie u osób z obniżoną odpornością, jego obraz kliniczny przypomina ospę wietrzną;
• półpasiec krwotoczny – objawia się wylewami do skóry;
• półpasiec nawracający – rozwija się głównie u osób z niedoborami odporności np. w przebiegu AIDS (ang. Acquired Iimmunodeficiency Syndrome)
• półpasiec zgorzelinowy – zmiany ulegają rozpadowi z pozostawieniem zgorzelinowych owrzodzeń.

Jak można się zarazić półpaścem?

Półpasiec jest znacznie mniej zaraźliwy niż ospa wietrzna. Do transmisji wirusa może dojść na skutek kontaktu ze zmianami skórnymi osoby chorej na półpasiec. Choroba jest zakaźna, dopóki wszystkie pęcherze się nie zagoją. Można również zakazić się wirusem przez skażone nim przedmioty, choć jest to zjawisko rzadkie. Dla zdrowych osób,  które przechorowały ospę, kontakt z chorymi na półpasiec nie będzie stanowił zagrożenia. Natomiast ci, którzy nie przechodzili ospy wietrznej i osoby o osłabionym układzie immunologicznym powinny unikać kontaktu z chorymi, ponieważ w tej grupie osób może rozwinąć się zakażenie VZV pod postacią ospy wietrznej.aktu z chorymi, ponieważ w tej grupie osób może rozwinąć się zakażenie VZV pod postacią ospy wietrznej.

Jakie są objawy półpaśca? Jak wygląda półpasiec?

Objawem początkowym półpaśca jest ból. Odczuwany jest przez chorych, zanim jeszcze rozwiną się zmiany skórne. Dotyczy on około 70–80% przypadków. Poza bólem pacjenci mogą odczuwać mrowienie, pieczenie, kłucie, świąd czy przeczulicę skóry. Po 1–2 dniach pojawia się rumień, następnie skupiska grudek, które z czasem przekształcają się w pęcherzyki wypełnione surowiczą treścią. Po upływie 4–5 dni pękają i mogą pojawić się nadżerki. Ich obecność wiąże się z ryzykiem nadkażeń bakteryjnych. Wykwity z czasem pokrywają się strupami, mogącymi pozostawić przebarwienia, a niekiedy blizny. Zmiany skórne rzadko przekraczają linię pośrodkową ciała. Pęcherzyki często układają się liniowo, zazwyczaj po jednej stronie ciała. Stąd pochodzi nazwa choroby. Zlokalizowane są wzdłuż nerwów, najczęściej na twarzy i tułowiu (klatce piersiowej, plecach i brzuchu).

Skórnym objawom półpaśca towarzyszą dolegliwości ogólne. Chorzy mogą się skarżyć na osłabienie, brak apetytu, podwyższoną temperaturę ciała, złe samopoczucie, bóle głowy. Nawet po ustąpieniu dolegliwości skórnych chorzy odczuwają niekiedy ból i świąd. Te nerwobóle mogą mieć ponadto charakter nawrotowy.

Do jakiego lekarza należy się zgłosić?

W przypadku pojawienia się zmian skórnych i objawów półpaśca w pierwszej kolejności należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu – internisty lub lekarza rodzinnego. Przeprowadzi on wywiad lekarski z pacjentem i oceni zmiany skórne. W razie wątpliwości skieruje pacjenta na dodatkowe badania krwi.

Jak rozpoznać i leczyć półpaśca?

Półpaśca rozpoznaje się najczęściej po typowym obrazie klinicznym oraz uzyskanych od pacjenta informacji podczas badania fizykalnego. W sytuacjach niepewności diagnostycznej przeprowadza się badanie serologiczne. Dokonuje się w nim oznaczenia miana białek odpornościowych, tzw. immunoglobulin w klasie G (IgG) i przeciwciał skierowanych wobec VZV. W problematycznych sytuacjach wykonuje się oznaczanie przeciwciał w klasie IgM lub też hoduje się VZV z płynu obecnego w pęcherzykach i stwierdza się go w zeskrobinach z dna tych zmian w immunofluorescencji bezpośredniej (rodzaj badania wykrywającego białka wirusa).

Dolegliwości bólowe w przebiegu półpaśca można łagodzić lekami przeciwbólowymi takimi jak ibuprofen lub paracetamol, a kiedy dolegliwości są bardzo intensywne – silniejszymi substancjami. Pieczenie czy świąd można ograniczyć, stosując miejscowe środki łagodzące, chłodzące czy ściągające. Ważna jest też higiena zmian skórnych – codzienne mycie się i delikatne osuszanie ręcznikiem. Nadżerki odkaża się środkami w formie aerozoli i płynów, aby uniknąć ich nadkażenia bakteryjnego. Pomocne bywa założenie miękkiego opatrunku.

W leczeniu półpaśca stosuje się leki przeciwwirusowe (np. famcyklowir, walacyklowir, acyklowir). Ograniczają one szerzenie się wirusa i łagodzą przebieg choroby.

Powikłania półpaśca

Do powikłań półpaśca należą wcześniej wymienione:

• neuralgia popółpaścowa – utrzymujący się ból w miejscu wystąpienia wysypki;
• ciężki przebieg półpaśca (postać rozsiana, krwotoczna lub zgorzelinowa);
• uszkodzenie zajętych nerwów prowadzących do m.in. uszkodzenia wzroku, słuchu, porażenia nerwu twarzowego;
• nadkażenia bakteryjne zmian skórnych (najczęściej przez gronkowce lub paciorkowce);
• a także zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz liczne powikłania neurologiczne.

Profilaktyka półpaśca

Jedyną skuteczną metodą zmniejszającą ryzyko zakażenia oraz ciężkiego przebiegu infekcji wirusem VZV są szczepienia ochronne przeciwko ospie wietrznej i półpaścowi. Szczepienie przeciwko VZV jest obowiązkowe dla wszystkich osób z grupy ryzyka. Schemat szczepienia składa się z 2 dawek szczepionki, która może być podana już od 9 miesiąca życia. Jest ona bezpieczna, a jej skuteczność sięga nawet 95%. Prowadzona jest również profilaktyka poekspozycyjna (po ekspozycji na wirus VZV), która dotyczy głównie noworodków matek chorujących na 5 dni przed i 2 dni po porodzie. Polega ona na podaniu gotowych przeciwciał przeciwko VZV.

Dodatkowo, od początku 2023 roku, dostępna jest również szczepionka przeciwko półpaścowi dla osób, które chorowały na ospę wietrzną. To szczepionka inaktywowana (nie zawiera aktywnego wirusa VZV tylko jego inaktywowane białka) z adiuwantem (substancją wzmacniającą odpowiedź immunologiczną organizmu). Skuteczność szczepionki jest bardzo wysoka i wynosi ponad 90% u osób powyżej 50 roku życia. Zapewnia ona ochronę przed wystąpieniem półpaśca oraz neuralgii półpaścowej. Zalecana jest u osób powyżej 50 roku życia oraz u osób w wieku 18 lat i starszym, o zwiększonym ryzyku zachorowania na półpasiec.

Przeczytaj więcej:

Ospa – przyczyny. Jak wygląda?