Mobbing – przejawy i rozpoznanie. Jak się przed nim chronić?

Czym jest mobbing?

Mobbing oznacza nękanie, obrażanie, społeczne wykluczanie pracownika lub negatywne oddziaływanie na wykonywane przez niego zadania. Określone działania, interakcje bądź procesy uznane za mobbing, muszą powtarzać się regularnie (np. przynajmniej raz w tygodniu), przez dłuższy okres (np. ponad sześć miesięcy). Za mobbing nie można uznać konfliktu, który stanowi pojedynczy incydent lub kiedy obie strony tego konfliktu dysponują mniej więcej taką samą siłą.

Według Krajowego Stowarzyszenia Antymobbingowego „mobbing to bezpodstawne, ciągłe i długotrwałe dręczenie, zastraszanie, prześladowanie, szykanowanie człowieka w pracy, nie tylko przez przełożonego, ale czasem także przez współpracowników, powodujące poczucie bezsilności, upokorzenia i krzywdy, prowadzące w konsekwencji do ogólnego złego samopoczucia i pogorszenia stanu zdrowia ofiary”.

Przeczytaj także: Czym jest bezsenność? Sprawdź, jak leczyć problemy ze snem

Jak rozpoznać mobbing? Na co zwrócić uwagę?

Nie ma określonego katalogu zachowań sprawcy, które zostaną zinterpretowane jako mobbing. Każdy mobber działa w sposób indywidualny i może dopuszczać się mobbingu w niespotykanej wcześniej formie. Mobbing może polegać również na kombinacji różnych zachowań sprawcy. Pomimo, że istnieje wiele różnorakich definicji przemocy psychicznej w pracy, to możliwe jest jednak wyodrębnienie kilku kluczowych czynników, umożliwiających rozpoznanie, czy dane działania w obrębie organizacji stanowią już działania mobbingowe. Wśród nich można wyróźnić:

1. Częstość i okres trwania mobbingu – mobbing nie jest pojedynczym, wyizolowanym aktem, ale raczej kompleksem działań, które przez dłuższy czas, regularnie są kierowane przeciwko danej osobie. Mimo tego, że pewne zachowania już ze swej natury stanowią pojedynczy epizod to ich konsekwencje stale oddziałują na ofiarę, np. rozprowadzanie krzywdzącej plotki, przeniesienie ofiary do odizolowanego od reszty pracowników pomieszczenia bez okien i telefonu. Tutaj mobbing ma raczej charakter permanentnego stanu niż serii aktów.
2. Nierówność sił – różnica w pełnionych stanowiskach w miejscu pracy. Dość często sprawcą jest zwierzchnik a ofiarą jego podwładny, co w dużym stopniu ogranicza sposoby reagowania na akty mobbingu. W innych przypadkach grupa współpracowników prześladuje pojedynczego pracownika, który z podobnych powodów uważa, że trudno jest mu się bronić przed atakami „przytłaczającej” grupy oponentów. Zdarza się również, choć rzadziej, że ofiarą może być przełożony, który jest mobbingowany przez swoich podwładnych. Stąd, w przypadku kryterium „równowagi sił”, najważniejsza nie jest oficjalna pozycja, jaką zajmuje zarówno ofiara jak i sprawca w hierarchii organizacyjnej, ale raczej rzeczywiste zasoby, którymi dysponują uczestnicy konfliktu w radzeniu sobie z zaistniałą sytuacją.
3. Intencjonalność działań sprawcy – świadome działania „mobbera”, który musi zdawać sobie sprawę z konsekwencji swojego zachowania i podejmuje je celowo, pragnąc uzyskać zamierzone efekty, tj. upokorzenie, degradację ofiary.

Przeczytaj: Budowanie odporności psychicznej – o wewnętrznej sile słów kilka

Podczas badań nad zjawiskiem mobbingu wyodrębniono dwie podstawowe klasy zachowań mobbingowych, tj.: mobbing powiązany z pracą oraz mobbing personalny. Prześladowanie w pracy obejmuje takie działania, jak:

• wyznaczanie niedorzecznych terminów wykonania pracy,

• nakładanie obciążeń nie do opanowania,
• nadmierne kontrolowanie pracy,
• przydzielanie bezsensownych zadań lub nieprzydzielanie ich w ogóle.

Na personalny mobbing natomiast składają się takie czynności, jak:

• czynienie obraźliwych uwag,
• dokuczanie,
• rozsiewanie plotek,
• stałe krytykowanie,
• robienie „kawałów”,
• zastraszanie.

Mobbing zazwyczaj nie ma charakteru otwartej, jawnej agresji. Atak na ofiarę przeprowadzany jest środkami manipulacji psychicznej, przy zachowaniu pozorów poprawności relacji, często bez przekraczania formalnych zasad funkcjonowania społecznego w firmie. Mobbing w każdej postaci polega na manipulacji uczuciami ofiary w celu jej emocjonalnego wyniszczenia. Prześladowca dąży do tego, aby u człowieka mobbowanego wywołać i podtrzymywać lęk, poczucie winy lub uczucie poniżenia, upokorzenia. Te trzy emocje, jeśli są długotrwałe i silne, mogą doprowadzić do rozstroju nerwowego i do bardzo negatywnych skutków zdrowotnych.

Jak przeciwdziałać mobbingowi?

Przeciwdziałanie mobbingowi jest obowiązkiem pracodawcy. Powinien on reagować na wystąpienie w miejscu pracy zachowań, które mogą być zakwalifikowane jako mobbing oraz podejmować działania, które mają na celu niedopuszczenie do wystąpienia mobbingu. Do działań takich należą: procedury antymobbingowe, komisje antymobbingowe oraz szkolenia antymobbingowe dla pracowników i kadry zarządzającej. Mobber może ponieść odpowiedzialność karną oraz cywilną. Aby dowiedzieć się o swoich prawach warto skonsultować się z prawnikiem i Państwową Inspekcją Pracy.

Zobacz także: Work life balance – dlaczego jest ważny?

Jak obronić się przed mobbingiem?

Przed zjawiskiem mobbingu można się chronić, wykorzystując te sposoby:

1. Stawianie granic – ważne jest, aby wyraźnie mówić o swoim niezadowoleniu z panującej sytuacji oraz wyrażać protest przeciwko niedopuszczalnym zachowaniom.
2. Wzmacnianie samooceny – bardzo ważne jest zadbanie o swoje zdrowie psychiczne i dobre samopoczucie, zarówno w miejscu pracy, jak i w życiu prywatnym.
3. Asertywność – jasne komunikowanie swoich możliwości w pracy, szczególnie, jeśli zadanie jest nie do wykonania. Należy przypominać sobie i innym, że obowiązkiem pracownika nie jest wyręczanie innych w ich zadaniach czy obowiązkach.

Aby obronić się przed mobbingiem w pracy oraz zadbać o swoje zdrowie psychiczne, warto poszukać odpowiedniej pomocy w tym zakresie. W sytuacji, gdy nie ma możliwości poradzenia sobie samemu, należy poszukać pomocy prawnika i zwrócić się do Krajowego Stowarzyszenia Antymobbingowego lub do Państwowej Inspekcji Pracy.

Pomocy należy szukać również u specjalisty jakim jest psycholog, który udzieli odpowiedniego wsparcia, skieruje pacjenta np. na psychoterapię oraz pomoże poradzić sobie zarówno z sytuacją mobbingową jak i skutkami, które wiążą się z doświadczaniem przemocy psychicznej. Osoby, które na co dzień doświadczają tego zjawiska, mogą nie znaleźć w sobie wystarczającej siły, aby samodzielnie poradzić sobie z tym rodzajem przemocy i agresji, a długotrwałe tkwienie w okolicznościach mobbingu może bardzo osłabić zdrowie psychiczne i fizyczne.

Autor: Sara Gałęzowska, psycholog