Czym jest tokofobia? Jakie są jej objawy?

Przyczyny tokofobii

Ciąża i poród to bardzo ważne wydarzenia w życiu wielu kobiet. Jest to czas wielkiej radości, ale może być to również źródło ogromnego stresu i niepokoju. Kobiety częściej martwią się bólem porodowym, tym jak go zniosą oraz jak przebiegnie poród. Są to normalne objawy, których w pewnym stopniu doświadczają wszystkie kobiety będące w ciąży.

Lęk przed porodem jest uzasadniony. Poród siłami natury czy poprzez cesarskie cięcie może wiązać się z wieloma powikłaniami. W takich sytuacjach warto porozmawiać z personelem medycznym i wyjaśnić wątpliwości. Jeśli jednak lęk się nasila lub przybiera formę skrajną objawiającą się zaburzeniami snu, atakami paniki lub zachowaniami związanymi z unikaniem czynności możemy mówić o patologicznym lęku przed porodem, tj. tokofobią. Wyróżniamy dwa rodzaje tokofobii – pierwotną oraz wtórną.

Tokofobia pierwotna

Tokofobię pierwotną obserwuje się u kobiet, które nigdy nie były w ciąży. Zjawisko to ma podłoże nerwicowe. Lęk u kobiet z tokofobią pierwotną może wynikać z:

• traumy z przeszłości związanej z doświadczeniem gwałtu, przemocy seksualnej,
• problemów natury psychicznej, czyli depresji, zaburzeń lękowych, niskiego poczucia własnej wartości, braku wiary we własną skuteczność lub przekonaniu o małych umiejętnościach rodzicielskich,
• zaburzeń odżywiania i zmiany wyglądu ciała,
• osobowości neurotycznej tj. skłonności do martwienia się, przygnębienia,
• młodego wieku,
• braku wsparcia najbliższego otoczenia – rodziny, partnera, przyjaciół,
• wspomnień innych kobiet, których poród był trudnym wydarzeniem w życiu.

Tokofobia wtórna

Dotyczy kobiet, u których:

• przebieg poprzedniej ciąży był traumatyczny,
• przebieg ciąży był trudnym okresem, np. w związku z poronieniem,
• dzieci urodzone są obciążone niepełnosprawnością,
• zdiagnozowano depresję poporodową lub cierpią na PTSD.

Badania pokazują również inną przyczynę tokofobii, a mianowicie może być ona związana z zaburzeniem homeostazy neurohormonalnej, czyli zaburzenia mechanizmów regulujących poczucie lęku. Osoby o cechach introwertycznych, labilności emocjonalnej są bardziej narażone na konieczność porodu poprzez cesarskie cięcie. Tak samo ekstrawertyzm oraz stabilność emocjonalna będą wpływać pozytywnie na rozwiązanie i przebieg porodu. Ponadto wpływ mogą mieć czynniki biologiczne jak zdolność do uwalniania oksytocyny, dopaminy, próg bólu i reaktywność fizjologiczna oraz czynniki psychologiczne, takie jak mechanizmy radzenia sobie ze stresem, wsparcie osób bliskich, partnera, poczucie własnej skuteczności. Innym predykatorem tokofobii może być depresja. W jednych z badań prawie 9% kobiet w ciąży cierpiało na depresję (Therese Storksen i inni 2012). Należy również dodać informację, którą uzyskaliśmy dzięki badaniom Laursen i inni w 2008  – ryzyko wystąpienia tokofobii wzrasta pięciokrotnie u kobiet z zaburzeniami lękowymi przed ciążą.

Przeczytaj także: Czym jest depresja poporodowa?

Rozpowszechnienie

Badania na temat tokofobii zostały zapoczątkowane przez szwedzkich położników w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Szacuje się, że około 80% ciężarnych doświadcza objawów związanych z porodem w łagodnej postaci. Duże nasilenie strachu występuje u 6-10% kobiet oczekujących na narodziny dziecka. Skrajnie wysoki poziom zaobserwowano u 2% kobiet.

Istnieją teorie, które mówią, że na obawy związane z rodzeniem duży wpływ ma przekaz społeczny. Relacje traumatycznych porodów mogą stanowić źródło lęku dla ciężarnych. Jak wynika z badań Fava kobiety ciężarne wciąż boją się również śmierci swojego dziecka podczas porodu. Badania Hofberg pokazują również, że ryzyko wystąpienia zaburzeń psychicznych i problemów emocjonalnych u kobiet ciężarnych z tokofobią, którym nie pozwalano wybrać sposobu przyjścia na świat dziecka, jest wyższy niż u kobiet, które ten wybór mają. Wśród kobiet z tokofobią częściej pojawiają się ciężarne z doświadczeniem przemocy fizycznej lub seksualnej.

Zobacz również: Aktywność seksualna w ciąży

Objawy tokofobii

Lęk przed porodem wiąże się z wieloma objawami. Mogą wystąpić:

• zaburzenia snu, np. w postaci koszmarów sennych lub bezsenności,
• ataki paniki,
• chwiejność emocjonalna związana z rozdrażnieniem, odczuwaniem niepokoju, poddenerwowaniem,
• trudności ze skupieniem uwagi oraz koncentracji, zapamiętywaniem,
• dezorientacja,
• zaburzenia obsesyjno-kompulsywne,
• trudności w odczuwaniu radości i pozytywnych emocji,
• trudności w sferze seksualnej, tj. unikanie kontaktów seksualnych lub stosowanie kilku metod antykoncepcji jednocześnie,
• objawy psychosomatyczne, które mogą się pojawić – kołatanie serca, ucisk w klatce piersiowej, przyspieszone tętno, bóle brzucha, nudności i wymioty.

Jak przebiega leczenie tokofobii?

W klasyfikacjach diagnostycznych nie ma wyodrębnionego zaburzenia lękowego w postaci tokofobii, natomiast ICD-10 podaje dwie inne kategorie, które mogą być kodowane jako tokofobia, tj. specyficzna postać fobii lub zaburzeń psychicznych i chorób układu nerwowego wikłających ciążę, poród, połóg.

Patologiczny strach przed porodem może być zdiagnozowany przez lekarza psychiatrę. Natomiast leczenie tokofobii wymaga pomocy z zakresu zarówno psychologii, jak i położnictwa. Duże znaczenie w leczeniu tokofobii może mieć również środowisko, najbliższa rodzina, wsparcie partnera. Podstawową metodą leczenia może być psychoterapia poznawczo-behawioralna. Wsparciem może być również lekarz prowadzący lub położna. Udzielają oni informacji merytorycznych na każde pytanie kobiet w ciąży. Uzupełnieniem leczenia mogą być lekcje w szkole rodzenia. To od strony praktycznej może przygotować kobietę do roli matki. Leczenie może obejmować również farmakoterapię. Dotyczy to kobiet jeszcze przed zajściem w ciążę, których funkcjonowanie z powodu lęku jest znacznie utrudnione.

Autor: Paula Wyka - psycholog