Czym jest parentyfikacja? Jak jej uniknąć?
Udostępnij na:
Łacińskie słowo „parens” oznacza rodzica. Parentyfikacja byłaby zatem przyjmowaniem roli opiekuna, lecz nie przez mamę czy tatę, ale przez dziecko. Jest to mechanizm, polegający na umiejętności wspierania dorosłych przez dziecko, a więc „matkowania” własnym rodzicom. Nie chodzi o przytulenie się dziecka do matki, gdy widzi, że jest ona smutna. Parentyfikacja to takie odwrócenie ról w rodzinie – uściśla Renata Krawczyk – gdy obowiązki przypadające na dziecko stają się nieadekwatne do jego możliwości emocjonalnych i które są obciążeniem dziecka ponad miarę jego rozwoju. Dowiedz się więcej o tym zjawisku.
Spis treści
Jakie są przyczyny parentyfikacji?
Rodzice mogą nie podejmować swojej roli opiekuna względem dziecka z wielu powodów. Lindsay C. Gibson wspomina o niedostępności dorosłych w rodzinie, choć fizycznie pozostają obecni (np. z powodu obciążenia obowiązkami czy emocjonalnego przeciążenia na skutek np. przeżywanego kryzysu), emocjonalnej niedojrzałości lub egoizmu, a niekiedy nawet narcyzmu, jak zauważa Karyl McBride.
Mogą być oni agresywni lub niezaradni np. z powodu różnych zaburzeń czy nałogów albo bardzo wczesnego macierzyństwa / ojcostwa. Wszystko to utrudnia im bycie tzw. „dobrym dorosłym” w życiu dziecka. Parentyfikacją są zagrożone również jedyne dzieci w rodzinie, bez rodzeństwa lub dzieci, których rodzeństwo jest niepełnosprawne.
Niekiedy przyczyną parentyfikacji może być również niepełnosprawność rodzica (np. ruchowa czy depresja), który wymaga wsparcia. Jeśli nie ma w domu drugiego wydolnego dorosłego, wówczas może się tak zdarzyć, że dziecko staje się opiekunem swego „opiekuna”.
Inną sytuacją predysponującą rodzinę do zaistnienia parentyfikacji jest niepełny system rodzinny. Przy czym „niepełny” niekoniecznie oznacza rozwiedzionych rodziców. Te systemy rodzinne, gdzie rolę nieobecnego rodzica przejmuje nowy partner matki / partnerka ojca, mają szansę na uniknięcie przejęcia roli dorosłego przez dziecko.
Zobacz również: ADHD u dzieci: objawy, rodzaje, leczenie
Skutki parentyfikacji
Lindsay C. Gibson, mimo wyróżnienia kilka typów trudnych rodziców, wskazuje jednoznacznie na destrukcyjny wpływ ich postawy rodzicielskiej. Parentyfikacja przyczynia się do wystąpienia u dzieci chorób psychosomatycznych z powodu nieustannego napięcia, poczucia izolacji i osamotnienia, zaburzeń nastroju, w tym depresji, zaburzeń relacji z ciałem, a w konsekwencji może prowadzić do zaburzeń odżywiania czy samookaleczania się.
Gdy sparetyfikowane dziecko dorośnie, może mieć trudność z odseparowaniem się od rodziny, być nadodpowiedzialne, mieć trudności w budowaniu relacji, przeżywać poczucie winy i wstyd, doświadczać wypalenia zawodowego w pracy ratownika (np. pielęgniarka, lekarz, terapeuta itp.), a nawet dysocjacji czy aleksytymii.
Jako psychoterapeutka Gibson podaje w książce liczne wskazówki dziś już dorosłym osobom, jak poradzić sobie z cierpieniem wynikającym z doświadczenia parentyfikacji.
Może Cię zainteresować: Jak sobie radzić ze złością dziecka?
Jak uniknąć parentyfikacji w swojej rodzinie?
Czy mechanizm parentyfikacji zawsze musi przynosić trudne konsekwencje? Katarzyna Schier twierdzi, że choć parentyfikacja polega na zaspokajaniu potrzeb rodzica w pierwszej kolejności, to jednak jest to mechanizm, który może przyczynić się do wzrostu empatii i poczucia odpowiedzialności dziecka, co byłoby pozytywnym efektem. Warto jednak mieć na względzie, za Wiktorem Żłobickim, proporcję pomiędzy obciążeniem a docenieniem dziecka tzn. między angażowaniem dziecka w zadania dorosłych a dostrzeżeniem i pochwałą za jego działania. Zauważenie przez rodzica dużego trudu, jakie podejmuje dziecko, może je uchronić przed destrukcyjną zamianą ról w rodzinie, a nawet przyczynić się do dojrzałości psychicznej. Do prawidłowego rozwoju dziecko potrzebuje akceptacji i poczucia bezpieczeństwa, nie zaś doświadczania porażki z powodu nadmiernych, obciążających wymagań. Niemożliwości sprostania zadaniom może się przerodzić w poczucie winy i zachwianie poczucia własnej wartości oraz nabranie przekonania, że nie jest się dość dobrym.
Poza pochwałami warto dać dziecku jasny komunikat, że nie musi podejmować danego działania, gdyż jest to obowiązek nas – dorosłych, z którym damy sobie radę. Dobrze jest zachęcać dziecko do zabawy, przy jednoczesnym okazaniu wsparcia i zapewnieniu, że panujemy nad nową, niekiedy trudną sytuacją. Samemu też wówczas warto poszukać wsparcia – w rodzinie, wśród przyjaciół, specjalistów itp. To inni dorośli mają potencjał, by w sytuacji rozwodu czy bezrobocia stać się naszymi powiernikami.
Przeczytaj również: Jak Internet wpływa na rozwój dzieci?
Jak radzić sobie z parentyfikacją? Formy pomocy
Parentyfikacja jest uważana przez niektórych za traumę. Jeśli silnie oddziałuje na dziecko albo na dorosłego, który doświadczył zamiany ról, warto sięgnąć po pomoc specjalisty. Psychoterapia może pomóc w konfrontacji z własnym bólem, usłyszeniu swoich potrzeb oraz przepracowaniu poczucia winy.
Podsumowując, warto zachować czujność i obserwować, czy w obliczu trudności, z jakimi mierzą się rodzice, dziecko nie staje się nadmiernie samodzielne.
Udostępnij na:
Zobacz także
Presja oczekiwań – jak presja stawiana przez rodzica wpływa na dziecko?
„Dlaczego dostałaś czwórkę, a nie piątkę?”, „Musisz się bardziej starać, jeżeli chcesz coś osiągnąć w życiu. Z takimi ocenami Cię nigdzie nie przyjmą”, „Nie możesz iść się pobawić, niedługo idziesz na korepetycje z matematyki, a jeszcze masz przecież tyle nauki”. To tylko kilka zdań, które już od najwcześniejszych momentów edukacji dziecko może usłyszeć od swojego nadmiernie wymagającego rodzica. Współcześnie można odnieść wrażenie, że duża część dzieci od najmłodszych lat wystawiona jest na ogromną presję oczekiwań swoich opiekunów. Rodzice mogą nie być świadomi tego, w jaki sposób ta presja wpływa na rozwijającego się człowieka. Dowiedz się więcej na temat presji oczekiwań i tego, jak wpływa ona na dziecko.
Czym są style przywiązania? Czy można zmienić swój styl przywiązania?
Style przywiązania kształtują się we wczesnym dzieciństwie w oparciu o interakcje z głównymi opiekunami, najczęściej rodzicami. Te wzorce wpływają na sposób, w jaki budujemy relacje z innymi ludźmi w późniejszym życiu. Dowiedz się więcej na ich temat. Sprawdź, jak się kształtują i czy możliwa jest zmiana stylu przywiązania na inny.
Jak poradzić sobie ze zdradą?
Zdrada to częsty temat pojawiający się w gabinecie psychologa. Odwiedzają mnie zarówno pary, które chciałyby przepracować temat zdrady i nadal być razem, jak i osoby cierpiące po zdradzie i zakończonym związku. Nierzadko są to także pacjenci, którzy „utknęli” na którymś z etapów żałoby po zdradzie i nie potrafią zaufać ponownie. Dowiedz się więcej na temat zdrady i tego, jak sobie z nią poradzić.
