Czym jest dermatillomania? Jak sobie z nią radzić?

Czym jest dermatillomania? Jakie są jej objawy?

Dermatillomania polega na celowym uszkadzaniu lub podrażnianiu skóry. Bardzo zbliżonym w mechanizmach zaburzeniem jest trichotillomania polegająca na wyrywaniu sobie włosów z głowy. Zaburzenie polegające na uporczywym skubaniu i drapaniu skóry zostało opisane po raz pierwszy już w 1875 roku przez sir Erasmusa Wilsona, angielskiego chirurga i dermatologa, który próbował pomóc swoim pacjentom pokrytym świeżymi, nieustannie rozdrapywanymi ranami. Współcześnie zarówno dermatillomanię, jak i trichotilllomanię uznaje się za zaburzenia z grupy szerzej pojętych zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych. Osoba cierpiąca na to pierwsze zaburzenie czuje przymus skubania, zrywania, rozdrapywania swojej skóry aż do momentu powstania rany na ciele (a z czasem blizn), czyli do momentu doświadczenia bólu.

Zachowanie to powtarza się regularnie, często jako mimowolny, trudny do opanowania odruch. Często zachowania te wykonywane są w ukryciu i mogą przebiegać w stanie łagodnej dysocjacji, co oznacza, że osoba może mieć poczucie, jakby była oderwana od swojego ciała. Skutkiem takich zachowań jest z jednej strony ulga i pewnego rodzaju doświadczenie przyjemności, a z drugiej strony poczucie wstydu i złości na samego siebie.

Na poziomie zachowania na dermatillomanię mogą składać się takie czynności jak:

• rozdrapywanie trądziku,
• rozdrapywanie strupów,
• skubanie ust,
• obgryzanie skórek przy paznokciach,
• uporczywe drapanie ukąszeń owadów,
• drapanie zdrowej skóry,
• oprócz drapania i skubania skóry możliwe jest też pocieranie, nacinanie, gryzienie, ssanie.

Osoby zmagające się z tym schorzeniem z reguły wykonują te czynności palcami i paznokciami, chociaż mogą również używać narzędzi takich jak pęsety, szpilki, nożyczki, igły czy noże. Dermatillomania występuje z różnym nasileniem. Chory może poświęcać na skubanie skóry godzinę dziennie, ale w niektórych przypadkach czynność ta zajmuje nawet 8 godzin, dezorganizując życie pacjenta.

Zobacz także: Fobia społeczna

Przyczyny dermatillomanii

Podobnie, jak wiele innych zaburzeń psychicznych, dermatillomania może mieć podłoże zarówno genetyczne, jak i środowiskowe. Badania sugerują, że istnieje pewne dziedziczenie tego zaburzenia, co oznacza, że osoby z historią rodzinną dermatillomanii mogą być bardziej podatne na rozwinięcie tego schorzenia. Ponadto czynniki środowiskowe, takie jak stres, depresja, lęk, trudne doświadczenia życiowe i niska samoocena mogą przyczynić się do nasilenia objawów.

Zauważono, że osoby dotknięte tym zaburzeniem często doświadczają nudy, niepokoju, napięcia przed podjęciem wydrapywania skóry. Stąd powstanie tego zaburzenia możemy rozumieć jako nieadaptacyjny sposób redukcji stresu i regulacji emocji. Jak większość zachowań autodestrukcyjnych może wiązać się z nieumiejętnością wyrażania, uzewnętrzniania i opanowania gniewu, lęku i bólu psychicznego, których nie można wyrazić werbalnie i wprost. Doświadczenie emocji jest najczęściej bardzo silne i intensywne, a kompulsywne czynności przynoszą ulgę i uspokojenie. Zachowanie to często także jest związane z poczuciem bezsilności i braku kontroli.

Dermatillomania często towarzyszy innym zaburzeniom psychicznym. Najczęściej współwystępuje z depresją, zaburzeniami lękowymi czy zaburzeniami odżywiania.

Możemy wyróżnić dwa podtypy dermatillomanii:

1. Typ kompulsywny, który ma na celu unikanie zachowań powstających pod wpływem natrętnych myśli dotyczących skóry. Osoba, która wykonuje czynności świadomie, często próbuje się od tych czynności powstrzymać.
2. Typ impulsywny, gdzie zachowanie jest automatyczne, związane z pobudzeniem, chęcią odczucia przyjemności i redukcją napięcia. Osoba nie próbuje powstrzymać się od tego zachowania.

Możliwe jest występowanie także typu mieszanego, będącego połączeniem dwóch powyższych typów.

Skutki dermatillomanii

Pierwszym, najbardziej widocznym skutkiem dermatillomanii, są fizyczne konsekwencje. Rozdrapywanie zdrowej lub podrażnionej skóry prowadzi do zakażeń skóry, powstawania blizn, trwałych uszkodzeń a w rezultacie do utraty funkcji skóry. Nie bez znaczenia są też konsekwencje estetyczne. Pogorszenie wyglądu, rany i widoczne uszkodzenia mogą prowadzić do ograniczenia aktywności społecznej i izolacji osoby zmagającej się z tym zaburzeniem.

Skutki psychiczne dermatillomanii są równie poważne. Osoby dotknięte tym schorzeniem doświadczają niskiej samooceny, wstydu, poczucia winy i bezradności.

Terapia i leczenie

W leczeniu dermatillomanii kluczowa jest psychoterapia. Bardzo dobre efekty daje terapia behawioralno-poznawcza, która pomaga osobom cierpiącym na dermatillomanię identyfikować i zmieniać negatywne myśli i zachowania związane z drapaniem skóry. Jednym z klinicznie udowodnionych sposobów leczenia dermatillomanii jest trening odwracania nawyku (habit reversal training, HRT) oraz terapia akceptacji i zaangażowania (acceptance and commitment therapy, ACT).

Wsparcie społeczne i grupy wsparcia mogą być również ważnym elementem terapii dermatillomanii. Spotkania z innymi osobami dotkniętymi tym schorzeniem mogą zapewnić poczucie zrozumienia, wsparcia i motywacji do walki z chorobą. Akceptacja i wsparcie od rodziny i przyjaciół odgrywa istotną rolę w procesie zdrowienia.

Osoby cierpiące na dermatillomanię mogą znaleźć ulgę i poprawić swoje samopoczucie, stosując różne techniki redukcji stresu. Techniki te obejmują: głębokie oddychanie, medytację, rozluźnianie mięśni, treningi relaksacyjne. Ważne jest także dbanie o zdrowy styl życia, który obejmuje aktywność fizyczną, zdrową dietę, higienę snu oraz unikanie substancji pobudzających i psychoaktywnych, które mogą nasilać objawy dermatillomanii. Pomocne w stworzeniu bariery chroniącej przed samodzielnym uszkadzaniem skóry może być także: obcinanie paznokci bardzo krótko, zakładanie rękawiczek w momentach pojawiania się potrzeby skubania, zajmowanie rąk gadżetami antystresowymi (np. piłeczką z wypustkami), pozbycie się z najbliższego otoczenia przedmiotów wykorzystywanych wcześniej do tego celu (np. igieł, pęset).

W niektórych przypadkach leczenia dermatillomanii stosowane są leki, które mogą pomóc w zmniejszeniu objawów lękowych i obsesyjno-kompulsywnych.

Rola psychoedukacji

Dermatillomania jest zaburzeniem często bagatelizowanym zarówno przez samych chorych, jak i otoczenie. Osoby cierpiące często ukrywają swoje trudności z obawy przed wyśmianiem i lekceważeniem. Bardzo istotna jest psychoedukacja w tym zakresie, która spopularyzuje i podkreśli, jak poważne w skutkach jest to zaburzenie. Osobą publiczną, która ujawniła, że stawia czoła poważnej postaci tego zaburzenia, jest córka Demi Moore, Tallulah Willis. Zdecydowała się wykorzystać swoją popularność w mediach społecznościowych, by edukować na ten temat i oswajać ludzi z widokiem ran, które powstają w przebiegu zaburzenia. Akceptacja i zrozumienie jest bardzo ważnym elementem w zmaganiach z chorobą.

Autor: Klaudia Pyżewicz-Szkodzińska, psycholog, neuropsycholog