Astma oskrzelowa – przyczyny, objawy, sposoby leczenia

Astma oskrzelowa jest jedną z najpoważniejszych chorób cywilizacyjnych. Szacuje się, że w Polsce zmaga się z nią średnio 4 mln osób, a najwięcej przypadków choroby dotyczy osób młodych i dzieci. Dowiedz się, jakie są objawy astmy oskrzelowej oraz na czym polega diagnostyka. Poznaj sposoby leczenia tej przewlekłej choroby.

Co to jest astma oskrzelowa?

Astma oskrzelowa, nazywana też dychawicą oskrzelową, to choroba zapalna dróg oddechowych. Stanowi najczęstszą chorobę przewlekłą wieku dziecięcego. Charakterystyczny jest dla niej niekontrolowany skurcz oskrzeli i zwężenie dróg oddechowych. Do rozwoju astmy dochodzi pod wpływem bodźca, który pobudza komórki układu immunologicznego do uwalniania czynników stanu zapalnego. Astma należy do chorób związanych z atopią (tak jak m.in. atopowe zapalenie skóry), czyli wrodzoną lub nabytą skłonnością do zwiększonej produkcji przeciwciał (białek odpornościowych, tzw. immunoglobulin klasy E, IgE). Nadprodukcja przeciwciał IgE powoduje nieprawidłową odpowiedź układu immunologicznego na ogólnie występujące alergeny (m.in. kurz, pyłki traw, sierść zwierząt), co prowadzi do rozwoju reakcji zapalnej. W efekcie następuje pogrubienie błony śluzowej oskrzeli, która zaczyna w zbyt dużej ilości produkować śluz. Przedłużający się stan zapalny może doprowadzić do trwałej przebudowy dróg oddechowych i utrwalenia zwężenia, tzw. obturacji oskrzeli.

Astma oskrzelowa – przyczyny

W rozwoju astmy oskrzelowej sporą rolę odgrywają najprawdopodobniej czynniki genetyczne i środowiskowe. W grupie ryzyka znajdują się osoby z obciążonym wywiadem rodzinnym w kierunku astmy, jak również pacjenci mający wśród najbliższych krewnych chorych na alergie pokarmowe, egzemę czy katar sienny. Do rozwoju astmy predysponować może m.in.: zapalenie oskrzelików, palenie w czasie ciąży, częste infekcje dróg oddechowych, wcześniactwo, niska masa urodzeniowa, nadmierna masa ciała, a także stosowanie niektórych leków (np. kwasu acetylosalicylowego, powszechnie znanego jako aspiryna).

Z uwagi na etiologię można wyróżnić zatem:

• astmę alergiczną (tzw. zewnątrzpochodną) – w jej rozwoju kluczową rolę odgrywa alergia; ten rodzaj astmy powstaje przy udziale przeciwciał IgE; największe znaczenie mają alergeny wziewne, czyli te, które dostają się do organizmu przez układ oddechowy, np. roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt, pyłki roślin i grzyby pleśniowe;
• astmę niealergiczną (tzw. wewnątrzpochodną) – w wyzwalaniu objawów choroby nie stwierdza się udziału znanych alergenów i przeciwciał IgE;
• szczególnym przypadkiem jest astma zawodowa, która rozwija się u osób narażonych na czynniki szkodliwe w środowisku pracy, takie jak np. substancje z grupy izocyjanianów, pył drzewny, pył zbożowy, kalafonia, mąka.

Astma oskrzelowa – objawy

Do najczęściej występujących objawów astmy zalicza się: świszczący oddech, trudności w złapaniu oddechu, uczucie ściskania w klatce piersiowej, obecność w drogach oddechowych trudnej do odkrztuszenia plwociny. Charakterystycznym objawem astmy oskrzelowej są napady kaszlu, której mają największą intensywność w nocy lub wczesnym rankiem. Do nasilenia dolegliwości może dochodzić również w reakcji na wysiłek fizyczny, zanieczyszczenie powietrza, silne emocje oraz zimne powietrze. Należy zaznaczyć, że nie u każdego chorego muszą wystąpić wszystkie wspomniane dolegliwości. Nieleczona astma oskrzelowa przy ciężkim napadzie stanowi niebezpieczeństwo dla życia, dlatego po jej rozpoznaniu zalecone przez lekarza leczenie należy kontynuować do końca życia.

Astma to choroba o zmiennym przebiegu. U jednych mogą występować łagodne objawy chorobowe, a u innych ciężkie, w skrajnych przypadkach wymagające interwencji medycznej. Poza nasileniem różna może być również częstotliwość ich występowania. U osób zmagających się z astmą oskrzelową nierzadko współwystępują takie choroby jak obturacyjny bezdech senny (występowanie powtarzających się bezdechów podczas snu), zapalenie zatok przynosowych czy choroba refluksowa przełyku.

Astma oskrzelowa – do jakiego lekarza się zgłosić?

W przypadku występowania trudności z oddychaniem należy w pierwszej kolejności zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu – internisty lub lekarza rodzinnego, a w przypadku dzieci do pediatry. Lekarz ten zbierze wywiad i zbada pacjenta, a następnie wykluczy inne przyczyny dolegliwości takie jak infekcje układu oddechowego, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), mukowiscydoza, lub nowotwory układu oddechowego. Pacjent może zostać skierowany na konsultację do pulmonologa, który zajmuje się chorobami dróg oddechowych, w tym diagnostyką i leczeniem astmy.

Należy pamiętać, że nagły napad astmy może być stanem zagrożenia życia. W przypadku wystąpienia silnych duszności i bólów w klatce piersiowej należy niezwłocznie wezwać Pogotowie Ratunkowe dzwoniąc pod numer 999 lub 112. Silne zaostrzenia astmy mogą przebiegać po kontakcie z alergenem, ale także podczas infekcji dróg oddechowych, w tym w przebiegu infekcji wirusem COVID-19.

Astma oskrzelowa – diagnostyka

Diagnostyka astmy oskrzelowej opiera się na wywiadzie z pacjentem, badaniu przedmiotowym (ocenie charakterystycznych objawów), badaniu spirometrycznym, które polega na ocenie pracy układu oddechowego. Podczas spirometrii pacjent po wykonaniu głębokiego wdechu wdmuchuje powietrze przez specjalną rurkę do spirometru - urządzenia dokonującego pomiaru objętości i pojemności wydychanego powietrza. Niekiedy lekarz w celu postawienia diagnozy astmy oskrzelowej posługuje się testami prowokacyjnymi. Polegają one na celowej ekspozycji chorego w bezpiecznych warunkach na działanie czynnika, który prawdopodobnie powoduje napad astmy.

Astma oskrzelowa – jak leczyć?

Leczenie astmy dobierane jest zależnie od stopnia ciężkości astmy. O ciężkości astmy decyduje częstość i nasilenie objawów.

Astma oskrzelowa nie jest możliwa do wyleczenia. Proces terapeutyczny skupia się przede wszystkim na łagodzeniu dolegliwości, czyli zapobieganiu zaostrzeniom, oraz powstrzymaniu postępu choroby, który może powodować spadek wydolności układu oddechowego.

W leczeniu astmy oskrzelowej wykorzystuje się takie rodzaje leków jak:

• leki podtrzymujące, kontrolujące przebieg choroby – wśród nich wymienia się sterydy wziewne (GKS), leki przeciwleukotrienowe, oraz długo działające β2-mimetyki (LABA);
• środki doraźne, nazywane też objawowymi – używane są w przypadku nagłego skurczu oskrzeli i duszności, wśród nich wymienia się m.in. krótko działające antycholinergiki, krótko działające β-mimetyki (SABA); SABA powinny być podane razem z wziewnymi sterydami, najlepiej jako leki łączone w jednym inhalatorze. W przypadku zaostrzeń niekiedy stosowane są doustne GKS.

Słabo kontrolowana i ciężka astma oskrzelowa może być wskazaniem do użycia leków biologicznych, czyli cząsteczek związanych z białkami, które modulują odpowiedź układu odpornościowego (np. mepolizumab, omalizumab, dupilumab). W przypadku alergicznego podłoża choroby konieczne bywa leczenie przeciwalergiczne i unikanie ekspozycji na czynniki alergiczne, natomiast u wszystkich chorych – unikanie czynników wywołujących napad. Ciężkie zaostrzenie astmy może doprowadzić do niewydolności oddechowej, która wymaga leczenia szpitalnego.

Celem leczenia jest uzyskanie kontroli astmy, gdy:

• objawy występują nie częściej niż 2 x na tydzień i w związku z tym leki doraźne są stosowane nie częściej niż 2 x na tydzień;
• nie występują zaostrzenia, ani objawy nocne;
• czynność płuc jest prawidłowa;
• astma nie ogranicza aktywności życiowej.

Astma oskrzelowa – profilaktyka

Niestety, nie istnieje jedna metoda profilaktyki rozwoju astmy. Ważne jest zapobieganie alergiom w okresie wczesnego dzieciństwa, dzięki karmieniu piersią oraz unikaniu podawania mieszanek z nieprzetworzonego mleka krowiego u niemowląt. Czynnikiem rozwoju jest również otyłość i narażenie na dym tytoniowy, dlatego do profilaktyki astmy należy również utrzymanie prawidłowej masy ciała i zdrowy tryb życia.