ADHD u dorosłych – jakie są przyczyny, symptomy i jak przebiega proces diagnozy?

Główne objawy ADHD to nadruchliwość, impulsywność i zaburzenia uwagi. Aby można było zdiagnozować ADHD, objawy muszą występować przed 12. rokiem życia oraz ujawniać się w przynajmniej dwóch obszarach aktywności (np. w domu, w szkole lub w pracy, w kontaktach z rodziną i znajomymi). Powinny również istnieć przesłanki potwierdzające, że objawy upośledzają funkcjonowanie jednostki albo obniżają jakość życia w sferze socjalnej, szkolnej czy zawodowej. Na podstawie wymienionych objawów rozpoznać można trzy podtypy ADHD:

• podtyp mieszany
• podtyp z przewagą deficytów uwagi (ADD)
• podtyp z przewagą nadruchliwości i impulsywności

Przyczyny występowania ADHD

 Obecnie przyjmuje się, że pierwotną przyczyną ADHD są zaburzenia neurologiczne związane z mikrouszkodzeniami płatów czołowych mózgu (obszaru odpowiedzialnego za kontrolowanie impulsów oraz kierowanie uwagą). Szukając przyczyn, należy podkreślić, że objawy zespołu hiperkinetycznego sprawiają, że wychowywanie dziecka jest trudniejsze, w żadnym przypadku jednak błędy wychowawcze nie generują pierwotnych symptomów zaburzenia.

– Biologiczne przyczyny ADHD:

ADHD wiąże się z dysfunkcją w wielu systemach mózgowych. U pacjentów z ADHD opisywane są różnice morfologiczne w budowie różnych struktur mózgowych.

– Genetyczne przyczyny ADHD:

Udowodniono, że geny odpowiadają za nadpobudliwość, impulsywność, zaburzenia funkcji wykonawczych i procesów uwagi, uczenie się, pamięć, zapotrzebowanie na stymulację, poszukiwanie nowości, unikanie monotonii oraz zachowania takie jak agresja, czy nadużywanie substancji psychoaktywnych. Ogólny wskaźnik odziedziczalności ADHD wynosi 76%. Podtyp z przewagą nadruchliwości i impulsywności dziedziczony jest w 88%, a podtyp z przewagą deficytów uwagi – w 79%.

– Czynniki pozagenetyczne:

Stres okołoporodowy, niska masa urodzeniowa, uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, palenie tytoniu, zażywanie leków, spożywanie alkoholu, przyjmowanie środków psychoaktywnych przez matkę w czasie ciąży.

– Środowiskowe przyczyny ADHD:

Czynniki prenatalne zwiększające prawdopodobieństwo wystąpienia ADHD u dziecka to wcześniactwo, niska waga urodzeniowa, młody wiek matki. Większe ryzyko występuje u dzieci, których matka doświadczała depresji. Symptomy ADHD mogą się pojawiać bądź zaostrzać na skutek przyjmowania wraz z jedzeniem sztucznych barwników.

Jakie są objawy ADHD u dorosłych?

Istnieją różnice między symptomami ADHD w okresie dzieciństwa a objawami u osób dorosłych. Z biegiem czasu następuje spadek nadruchliwości i impulsywności.

Symptomy deficytów uwagi

Osoba dorosła z ADHD:

• Rzadko zwraca uwagę na szczegóły lub popełnia błędy wynikające z nieuwagi (w pracy i w trakcie innych aktywności)
• Ma trudności z utrzymaniem uwagi przy wykonywaniu zadań lub podejmowaniu aktywności (problemy ze skupieniem się podczas wykładów, szkoleń, rozmów, dłuższego czytania)
• Często sprawia wrażenie, że nie słucha rozmówcy (jest myślami gdzie indziej), ma trudności w skupieniu się na konwersacji
• Ma trudności w realizacji poleceń, wykonywaniu uciążliwych zadań lub obowiązków w miejscu pracy (np. szybko zabiera się do pracy, lecz wkrótce traci zainteresowanie i kieruje rozmowę na inny temat)
• Często unika zadań wymagających dłuższego wysiłku umysłowego (np. przygotowywanie raportów, wypełnianie formularzy, przeglądanie długich tekstów, pism)
• Często rozprasza się przez bodźce zewnętrzne, a także swoje myśli
• Często zapomina o codziennych obowiązkach (np. o wykonaniu uciążliwych zadań, załatwieniu spraw, odpowiadaniu na telefony, płaceniu rachunków czy o umówionych spotkaniach)
• Ma trudności w utrzymaniu uwagi na czytanym materiale

Inne objawy to:

• Częste zapominanie lub gubienie rzeczy
• Trudności w wysłuchaniem do końca podawanych instrukcji
• Niekończenie rutynowych zadań lub tzw. „papierkowej roboty”
• Poczucie „przygniecenia” dużymi projektami, złożonymi planami
• Trudności w przestrzeganiu terminów
• Wyraźna dezorganizacja, połączona z bardzo słabym zarządzaniem czasem
• Spóźnianie się
• Opóźnienie reakcji, odkładanie spraw „na potem”
• Trudności z podejmowaniem decyzji i rozpoczynaniem zadań

Symptomy nadruchliwości:

Osoba z ADHD:

• Często czymś się bawi, wierci się lub stuka palcami itp.
• Często wstaje z miejsca w sytuacji wymagającej utrzymania pozycji siedzącej
• Często nie potrafi spędzać wolnego czasu w ciszy
• Często siedzi „jak na szpilkach” i zachowuje się „jak nakręcona” (uczucie dyskomfortu w sytuacji, w której trzeba pozostać bez ruchu)
• Przerywa i przeszkadza innym, może przejmować czynności innych osób, często odpowiada na pytanie, zanim zostanie wypowiedziane do końca, ma trudności z oczekiwaniem na swoją kolej Inne objawy to:
• Niemożność odprężenia się
• Nerwowość
• Niemożność wykonywania długotrwałych czynności w pozycji siedzącej
• Zniecierpliwienie
• Ciągłe lub częste uczcie wewnętrznego niepokoju – poczucie, że chciałoby się być w innym miejscu
• Nadmierna gadatliwość
• Sprawianie wrażenia ciągle zajętego, a w istocie mało efektywnego
• Preferowanie zajęć wymagających aktywności fizycznej

Impulsywność

• Nadużywanie nikotyny i alkoholu
• Nadużywanie środków psychoaktywnych
• Zbyt szybka jazda samochodem
• Nagłe i łatwe wybuchanie gniewem
• Nadmierne zaangażowanie w czynności, nie poznając konsekwencji
• Podejmowanie decyzji bez zastanowienia/ Próby odsuwania decyzji lub działania powodują silny dyskomfort
• Przeszkadzanie innym
• Impulsywne wydatki

ADHD u dorosłych objawia się również poprzez trudności z kończeniem zadań we właściwej kolejności lub porządku, osoba często rozpoczyna projekty lub zadania bez przeczytania lub wysłuchania dokładnych wskazówek, z trudnością organizuje swoje zadania i aktywności.

Jak przebiega diagnoza ADHD?

Wiele osób może zastanawiać się jak przebiega diagnoza ADHD i do kogo mają się zwrócić o pomoc. Diagnoza w kierunku ADHD w naszej placówce to złożony proces, w który zaangażowany jest zarówno psycholog – diagnosta, jak i lekarz psychiatra, który wyspecjalizowany jest w diagnozie i leczeniu ADHD.

Na proces diagnostyczny składa się:

1. Konsultacja z psychologiem – wywiad kliniczny wraz z wykonaniem testu neuropsychologicznego MOXO – psycholog zbiera informacje na temat aktualnego funkcjonowania pacjenta oraz trudności występujących we wcześniejszych etapach życia, podczas wizyty pacjent wykonuje równie test MOXO
2. Podczas drugiego spotkania z psychologiem wykonywany jest test psychometryczny: kwestionariusz DIVA – 5, oparty na międzynarodowej klasyfikacji chorób i zaburzeń
3. Konsultacja z lekarzem psychiatrą – z wynikami testu pacjent zgłasza się do lekarza psychiatry w celu otrzymania oficjalnej diagnozy klinicznej, niezbędnej do wdrożenia leczenia farmakologicznego. Diagnoza oparta jest na podstawie badania lekarskiego, konsultacji psychologicznej oraz wynikach testu DIVA – 5 oraz MOXO. Lekarz wprowadza odpowiednie leczenie: farmakoterapię i/lub zaleca dalsze działania – podjęcie psychoterapii.

Diagnoza ADHD jest trudna, ponieważ objawy tego zaburzenia są również naturalnymi cechami wszystkich ludzi. Każdy jest od czasu do czasu nieuważny, szybko się nudzi i działa w sposób nieprzemyślany, impulsywny, przez co wpędza się w kłopoty lub nieprzyjemne sytuacje. Każdy ma dni, kiedy przejawia znacznie więcej entuzjazmu i jest bardziej pobudzony – zwłaszcza jeśli aktualnie jest pod wpływem stresu. Rzetelna diagnoza wymaga więc ustalenia nie tyle obecności objawów, ile ich nasilenia. Nasilenie i utrzymywanie się objawów powoduje chroniczne problemy z funkcjonowaniem. U wielu dorosłych z ADHD stwierdza się gorsze planowanie codziennej rutyny, często robią wiele rzeczy, ale nie te, które są potrzebne w danym momencie.

Sprawdź także: Psycholog Warszawa, Psycholog Kraków, Psycholog Wrocław

Leczenie ADHD u dorosłych – Czy da się je wyleczyć? 

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) nie jest chorobą psychiczną, należy do zaburzeń neurorozwojowych. Postępowanie terapeutyczne nie prowadzi do zlikwidowania jego objawów (wyleczenia). Cele terapii to zmniejszenie trudności (łagodzenie objawów), poprawienie jakości życia pacjenta oraz zapobieganie powikłaniom zaburzenia lub ich leczenie. Lecząc ADHD, staramy się rozwinąć strategie, które ułatwią pacjentowi życie codzienne i zawodowe.

Plan leczenia ADHD u osób dorosłych składa się z kilku etapów:

1. Psychoedukacja na temat objawów ADHD. Osoby cierpiące z powodu ADHD przez całe swoje życie słyszały o sobie opinie, że są leniwe, niechlujne, niezmotywowane. Psychoedukacja pokazuje pacjentom, że przynajmniej część ich problemów wiąże się z obecnością zaburzeń uwagi, nadruchliwości czy nadmiernej impulsywności. Dobrze przeprowadzona psychoedukacja powinna uwalniać od poczucia winy i pomóc zrozumieć, że trudności życiowe pacjenta wynikają z jego deficytów neuropsychologicznych, a nie z defektu osobowościowego czy defektu charakteru.
2. Leczenie farmakologiczne
3. Etap przewagi technik behawioralnych:
   a. zastosowanie w praktyce sformułowań typu „przepraszam, czy możesz powtórzyć, mam problem z koncentracją”;
   b. budowanie planu dnia, np. określenie, ile czasu trzeba poświęcić na naukę;
   c. budowanie struktury.
4. Etap przewagi technik poznawczych:
   Uświadomienie sobie mocnych stron – praca poznawcza – uczenie radzenia sobie z objawami ADHD. Są sytuacje, w których objawy pomogą, np. konieczność poradzenia sobie z podbramkową sytuacją wymagającą szybkich zmian i natychmiastowego podejmowania decyzji. Są sytuacje, w których objawy muszę zdawać sobie sprawę z objawów i podejmować próby radzenia sobie.

Jednym ze sprawdzonych środków pomocniczych w leczeniu ADHD jest psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT). Może ona pomóc pacjentowi przyjrzeć się własnym procesom myślowym, które mogą utrudniać funkcjonowanie. Stopniowo zmienia się dysfunkcyjne przekonania, dzięki czemu zmieni się zachowanie pacjenta. Pracuje się nad zmniejszaniem napięcia emocjonalnego oraz nad zwiększaniem własnej kompetencji. Terapia obejmuje techniki behawioralne – nauka adekwatnej komunikacji, ćwiczenia planowania dnia oraz techniki poznawcze – prawa nad zidentyfikowaniem mocnych stron pacjenta, nauka rozróżniania kiedy objawy ADHD są dla danej osoby szkodliwe, a kiedy przydatne.

Terapia ADHD ma charakter kompleksowy i wielokierunkowy, uwzględnia także występowanie współistniejących zaburzeń.

Jakie są metody farmakoterapii w ADHD?

Przy farmakoterapii ADHD stosuje się leki stymulujące, tak samo jak u dzieci i nastolatków z tym rozpoznaniem – w Polsce jest to atomoksetyna i metylofenidat. Wyniki wielu wiarygodnych badań wskazują, że substancje te cechują się dużą skutecznością. Stosowanie tych leków zapewnia poprawę w zakresie objawów oraz całościowego funkcjonowania. Poprawa dotyczy też samooceny pacjenta, wybuchów złości, zmian nastroju. Dawka leków dobierana jest indywidualnie przez lekarza psychiatrę.

Autorka: Sara Gałęzowska