Terapia schematów

Terapia schematów to podejście psychoterapeutyczne wywodzące się pierwotnie z terapii poznawczo-behawioralnej (tzw. III Fala CBT), które skupia się na identyfikowaniu i zmienianiu negatywnych przekonań i wzorców myślowych, nabytych często we wczesnym dzieciństwie. Terapia ta zakłada, że niektóre "schematy", czyli głęboko zakorzenione przekonania o sobie, innych i świecie, mogą prowadzić do trudności emocjonalnych i relacyjnych w dorosłym życiu. Jest to termin używany klinicznie do opisania nieprzystosowawczych wzorców myślenia, które mogą spowodować, że dana osoba zacznie angażować się w niezdrowe zachowanie lub będzie miała trudności z utrzymaniem relacji. Uważa się, że schematy rozwijają się w dzieciństwie, szczególnie u dzieci, których potrzeby emocjonalne i fizyczne nie są zaspokajane. Mogą również rozwinąć się u dzieci, które były pobłażliwie traktowane lub których rodzice nie utrzymywali właściwych granic. Uważa się, że w wieku dorosłym schematy te wpływają na myśli i działania jednostki w negatywny sposób, prowadząc do zachowań takich, jak unikanie, nadmierna kompensacja lub nadmierne poświęcenie. Te zachowania z kolei mogą negatywnie wpływać na relacje i dobrostan emocjonalny.

Terapia schematów została po raz pierwszy opracowana przez psychologa Jeffreya Younga w latach 80. i 90. XX wieku, co czyni ją stosunkowo nową metodą terapeutyczną. Young wysunął teorię, że nieprzystosowawcze wzorce myślenia ukształtowane w dzieciństwie mogą zakłócać zdrowe funkcjonowanie w wieku dorosłym, szczególnie u osób z zaburzeniami osobowości, poważną depresją lub stanami lękowymi lub innymi zaburzeniami zdrowia psychicznego. Young argumentował dalej, że bezpośrednie skupienie się na tych wzorcach myślenia może pomóc tym osobom w walce z uporczywymi negatywnymi uczuciami, nauczeniu się bardziej adaptacyjnych sposobów poruszania się po świecie oraz wzmocnieniu lub odbudowaniu relacji, które mogły zostać zniszczone przez ich nieprzydatne schematy.

Celem terapii schematów jest pomoc jednostce w rozpoznaniu swojego zachowania, zrozumieniu przyczyny (przyczyn) leżącej u jego podstaw oraz zmianie myśli i zachowań, tak aby była w stanie lepiej radzić sobie z wyzwaniami w relacjach lub emocjami w zdrowy i produktywny sposób. Terapia schematów łączy elementy terapii poznawczo-behawioralnej (CBT), psychoanalizy, terapii Gestalt i podejść pokrewnych. Choć jest to stosunkowo nowa metoda terapeutyczna, przeprowadzone dotychczas badania sugerują, że terapia schematów może być skuteczna, szczególnie w przypadku osób z zaburzeniami osobowości.

Kiedy pomocna jest terapia schematów?

Terapia schematów została pierwotnie opracowana w celu leczenia zaburzeń osobowości i jest często stosowana w szczególności w leczeniu zaburzenia osobowości typu borderline (BPD). Na przykład w jednym randomizowanym, kontrolowanym badaniu osoby z zaburzeniem osobowości typu borderline, które przeszły terapię schematów, miały znacznie większe szanse na powrót do zdrowia (nie spełniały już kryteriów diagnostycznych BPD) niż osoby, które kontynuowały „zwykłe” leczenie. Terapię schematów stosowano również w leczeniu zaburzeń odżywiania, zaburzeń lękowych, depresji i innych problemów ze zdrowiem psychicznym, zwłaszcza tych, które wydają się nie reagować na inne formy leczenia. Obecnie terapię schematów stosuje się głównie w leczeniu dorosłych, choć niektórzy badacze badają jej potencjał w leczeniu dzieci i młodzieży.

Czego oczekiwać od terapii schematów?

Terapia schematów jest zazwyczaj długoterminową formą terapii (co oznacza, że może trwać miesiące lub lata, a nie ograniczoną liczbę sesji). Z biegiem czasu terapeuci starają się pomóc klientom zidentyfikować ich schematy, rozpoznać, jak na nie reagują – reakcje zwane „stylami radzenia sobie” – i dowiedzieć się, co mogą zrobić inaczej, aby zaspokoić swoje potrzeby w zdrowy, adaptacyjny sposób.

Naukowcy badający terapię schematów zidentyfikowali wiele różnych schematów, ale twierdzą, że większość z nich należy do jednej z pięciu obszarów:

1. Rozłączenie i odrzucenie: przekonanie, że na przykład nie można polegać na innych, jeśli chodzi o wsparcie emocjonalne lub przekonanie, że jest się odizolowanym od innych osób w społeczeństwie.
2. Osłabiona autonomia i wydajność: na przykład przekonanie, że jest się skazanym na porażkę lub przekonanie, że nie da się samotnie poradzić sobie z obowiązkami codziennego życia.
3. Naruszone granice: wiara w to, że się jest lepszym i ma prawo do specjalnego traktowania.
4. Skierowanie na innych: wiara, że potrzeby innych powinny zawsze mieć pierwszeństwo przed własnymi potrzebami lub że w większości lub wszystkich sytuacjach należy zawsze oddawać kontrolę innym.
5. Nadmierna czujność i hamowanie: wiara, że wyrażanie emocji doprowadzi na przykład do negatywnych konsekwencji, lub wiara, że negatywne aspekty życia zawsze przeważają nad pozytywnymi.

Uważa się, że niezdrowe style radzenia sobie, które powstają w odpowiedzi na te schematy, obejmują:

• Poddanie się: Osoba o tym stylu radzenia sobie podda się schematowi lub zaakceptuje go jako fakt, w wyniku czego może zachowywać się w sposób autodestrukcyjny. Na przykład ktoś, kto ma schemat mówiący, że zasługuje na złe traktowanie, może znosić znęcanie się lub nie narzekać, gdy jest traktowany niesprawiedliwie.
• Unikanie: Osoba o tym stylu radzenia sobie dokłada wszelkich starań, aby uniknąć uruchomienia schematu. Aby to osiągnąć, mogą angażować się w rozpraszające zachowania, takie jak używanie substancji psychoaktywnych, lub mogą unikać wchodzenia w relacje lub sytuacje, które mogłyby zaburzyć schemat. W rezultacie mogą mieć trudności ze zbliżeniem się do innych lub doświadczeniem rozwoju osobistego.
• Nadmierna kompensacja: osoba o tym stylu radzenia sobie będzie próbowała „walczyć” ze schematem, celowo zachowując się w sposób sprzeczny z nim. Chociaż celowe kwestionowanie schematu może być zdrowe lub nawet stanowić część procesu terapeutycznego, styl radzenia sobie z nadmierną kompensacją często prowadzi do negatywnych skutków. Na przykład osoba próbująca nadmiernie zrekompensować schemat, który mówi jej, że jest bezwartościowa, może zamiast tego próbować odnieść ogromny sukces, co może prowadzić do wypalenia, niezadowolenia lub napiętych relacji.

Style radzenia sobie mogą zmieniać się z biegiem czasu, nawet jeśli podstawowy schemat zwykle pozostaje taki sam. Możliwe jest również, że dana osoba będzie prezentować więcej niż jeden styl radzenia sobie w odpowiedzi na ten sam schemat.

Po zidentyfikowaniu schematów i stylów radzenia sobie terapeuta prawdopodobnie zastosuje szereg technik, aby zmienić same schematy i/lub zastąpić niezdrowe style radzenia sobie zachowaniami adaptacyjnymi. Odbywa się to za pomocą szeregu technik poznawczych, emocjonalnych i behawioralnych. Podejścia poznawcze mogą na przykład wymagać od klienta poszukiwania dowodów za i przeciw schematowi oraz bezpośrednio kwestionować jego prawdziwość. Techniki behawioralne mogą obejmować odgrywanie typowych sytuacji, które wyzwalają schemat, odgrywanie reakcji adaptacyjnej zamiast uciekania się do nieadaptacyjnego stylu radzenia sobie.

Klienci terapii schematów mogą zostać poproszeni o odrobienie zadań domowych pomiędzy sesjami. Może to obejmować przeglądanie fiszek kwestionujących schematy lub prowadzenie rejestru doświadczeń, które je wyzwalają (często nazywanego „dziennikiem schematów”), który może być przeglądany podczas sesji, aby pomóc klientom śledzić ich postępy i identyfikować sytuacje wymagające różnych reakcji behawioralnych. W niektórych przypadkach partnerzy, członkowie rodziny lub bliskie osoby mogą zostać poproszeni o dołączenie do sesji terapii schematów, aby pomóc klientowi lepiej zrozumieć, jak ich schematy wpływają na ich relacje.

Terapia schematów opiera się na silnej relacji terapeutycznej, w której klient czuje się komfortowo i bezpiecznie emocjonalnie. Terapia schematów kładzie nacisk na empatyczną konfrontację, podczas której terapeuta reaguje na schematy i zachowania klienta, niezależnie od tego, jak nieprzystosowawcze są, z empatią i zrozumieniem, jednocześnie zachęcając klienta do dostrzeżenia potrzeby zmiany i oferując do tego narzędzia.

Terapeuci angażują się również w tzw. „ograniczone powtórne rodzicielstwo”, podczas którego próbują zaspokoić niektóre potrzeby emocjonalne klienta, które nie zostały zaspokojone w dzieciństwie. Na przykład klient, który rzadko otrzymywał wsparcie emocjonalne od swoich opiekunów, może skorzystać na terapeucie oferującym bezwarunkowe współczucie, podczas gdy klient, który doświadczył zaniedbania lub porzucenia, może skorzystać na terapeucie oferującym konsekwencję i stabilność. Chociaż sformułowanie „powtórne rodzicielstwo” sugeruje, że terapeuta przyjmie rolę rodzicielską, dobry terapeuta schematu dopilnuje, aby robił to w „ograniczony” sposób – to znaczy etycznie i przestrzegając określonych granic.

Autor: Kamil Chludziński