Światowy Dzień Choroby Alzheimera

Przyczyny choroby Alzheimera

Choroba Alzheimera to postępujące schorzenie zwyrodnieniowe mózgu. Na obecnym poziomie wiedzy uważa się, że jest za nie odpowiedzialne odkładanie się w mózgu białek o nieprawidłowej strukturze, m.in. takich jak amyloid, czy białka tau, które doprowadzają do zaniku neuronów i połączeń między nimi. Naukowcy przypuszczają, że znaczenie może mieć ilość patologicznych białek, a przede wszystkim to w jakich częściach mózgu się one gromadzą. Istotną strukturą centralnego układu nerwowego (mózgu) jest tu hipokamp, który odpowiada za przenoszenie informacji z pamięci krótkotrwałej do długotrwałej, a co za tym idzie uczenie się. Ma też związek z prawidłową orientacją w przestrzeni. Uważa się, że zajęcie hipokampa przez złogi amyloid może doprowadzać do narastających problemów z pamięcią, codziennym funkcjonowaniem i w konsekwencji wystąpieniem otępienia. Również gromadzenie się szkodliwych białek w takich obszarach jak płaty czołowe, potyliczne, czy jądra podkorowe może prowadzić do demencji.

Co to jest otępienie?

Otępienie jest zespołem objawów klinicznych, na które składają zaburzenia funkcji poznawczych, zachowania, nastroju, które powodują widoczne dla otoczenia pogorszenie w wykonywaniu codziennych aktywności i zadań, w pracy zawodowej oraz kontaktach społecznych. W konsekwencji obserwuje się postępujące obniżenie sprawności intelektu i funkcjonowania chorej osoby, w porównaniu z okresem przed zachorowaniem. Przyczyny otępienia mogą być bardzo różne, a choroba Alzheimera jest jedną z nich. Potocznym określeniem otępienia jest demencja.

Objawy otępienia w chorobie Alzheimera

Pogorszenie funkcjonowania w przypadku choroby Alzheimera narasta skrycie i stopniowo miesiącami a niekiedy latami. Obejmuje następujące problemy: 

Zaburzenia funkcji poznawczych

• zaburzenia pamięci (głównie trudności z uczeniem się oraz przypominaniem sobie świeżo wyuczonych informacji. Zwykle do pewnego etapu choroby zachowana jest pamięć o dawnych wydarzeniach. Osoba chora często pyta o to samo, zapomina o niedawnych wydarzeniach, nie pamięta o terminach wizyt, umówionych spotkaniach, sprawach do załatwienia) oraz trudności w co najmniej jednym z poniższych zakresów:
• zaburzenia w obszarze mowy – afazja (trudności z odnajdywaniem słów, zubożenie mowy, a z czasem problemy z jej rozumieniem)
• zaburzenia wzrokowo-przestrzenne (od niewielkich do coraz wyraźniejszych problemów z poruszaniem się w przestrzeni, gubienie się w mało znanej okolicy, z czasem w najbliższym otoczeniu, a nawet we własnym mieszkaniu, trudności z rozpoznawaniem przedmiotów, twarzy, w tym niekiedy własnej, problemy w rysowaniu konstrukcyjnym, problemy z ubieraniem się)
• zaburzenia funkcji wykonawczych (trudności w planowaniu, realizacji złożonych zadań, kłopoty z przewidywaniem konsekwencji własnych działań i decyzji, słaba zdolność do korygowania błędów, problemy z zarządzaniem pieniędzmi) 

Zaburzenia zachowania i zmiany w osobowości

U osób, u których rozwija się otępienie obserwuje się często apatię, bierność, zobojętnienie utratę wcześniejszych zainteresowań, zubożenie życia wewnętrznego, brak potrzeby uczestniczenia w życiu rodzinnym i społecznym, ale też może pojawić się drażliwość, wybuchowość, akty agresji.

Zaburzenia nastroju

Szacuje się, że u około 25-50% chorych na chorobę Alzheimera występuje depresja, u 30-50% wzmożony lęk i niepokój. Mogą pojawić się również objawy psychotyczne: urojenia (osoba chora może być przekonana, że jest okradana, że bliscy jej źle życzą, że grozi jej jakieś fizyczne niebezpieczeństwo. Część z tych urojeń wiąże się z narastającymi zaburzeniami pamięci. Chory może nie pamiętać, gdzie schował swoje pieniądze i interpretuje to w taki sposób, że ktoś je zabrał) i halucynacje.

Syndrom zachodzącego słońca

Można go zaobserwować u około 20-45% pacjentów cierpiących z powodu demencji. Jest to zespół objawów, które powtarzają się w godzinach wieczornych i charakteryzują się narastającym zdezorientowaniem, niepokojem ruchowym, niemożnością zaśnięcia pomimo zmęczenia fizycznego i psychicznego, wahaniami nastroju takimi jak podenerwowanie, złość, niepokój.

Rozpoznanie choroby Alzheimera

Rozpoznanie choroby Alzheimera powinno opierać się na bardzo szczegółowym wywiadzie lekarskim pod kątem objawów otępienia oraz codziennego funkcjonowania pacjenta. Często pierwszym specjalistą, do którego zgłasza się chory lub jego rodzina podejrzewająca, że coś jest nie tak jest lekarz pierwszego kontaktu, który może dokonać wstępnego rozpoznania i pokierować pacjenta dalej. Nigdy nie należy lekceważyć skarg na pogorszenie pamięci, czy innych funkcji poznawczych. Nie zawsze te objawy muszą świadczyć o rozwijającym się otępieniu, ale przyjrzenie się im i ich ocena pozwala określić czy mamy do czynienia z naturalnym procesem starzenia się, czy też ich nasilenie sugeruje inną przyczynę.

Aby postawić szczegółową diagnozę i rozpocząć leczenie należy zwrócić się do psychiatry lub neurologa (jeśli pojawiają się objawy neurologiczne). Specjalista może zlecić wykonanie badań z krwi oraz badania obrazowego mózgu (tomografu komputerowego lub rezonansu magnetycznego), aby ustalić, jaki proces chorobowy leży u podłoża otępienia. Nie zawsze jest to choroba Alzheimera. Otępienie może być spowodowane choćby naczyniowym uszkodzeniem mózgu (np. w wyniku udaru niedokrwiennego, wylewu, choroby małych i dużych naczyń krwionośnych w mózgu).

Wyróżniamy również: otępienie z ciałami Lewy’ego, otępienie w przebiegu choroby Parkinsona, otępienie czołowo-skroniowe, w chorobie Picka, czy pląsawicy Huntingtona. Otępienie może towarzyszyć: cukrzycy, nieuregulowanemu nadciśnieniu tętniczemu, urazom mózgu, guzom mózgu, stwardnieniu rozsianemu, padaczce, chorobie alkoholowej i wielu innym. Coraz więcej badań naukowych wskazuje również na związek między depresją, a zwiększonym ryzykiem otępienia w przyszłości.

Zaleca się również badanie neuropsychologiczne, które przeprowadza neuropsycholog albo doświadczony w tego typu diagnozie psycholog. Badanie neuropsychologiczne polega na wykonywaniu przez osobę badaną szeregu zadań, na podstawie których psycholog ocenia poziom poszczególnych funkcji poznawczych (w tym m.in. pamięci, zdolności uczenia się, uwagi, funkcji językowych, funkcji wykonawczych, myślenia, funkcji wzrokowo-przestrzenne), stawia hipotezę o możliwej przyczynie zgłaszanych problemów oraz określa głębokość otępienia, jeśli ono występuje. Badanie neuropsychologiczne jest też pomocne przy rozpoznawaniu typu otępienia.

Na podstawie wszystkich wyników badań lekarz włączy odpowiednie leczenie farmakologiczne. 

Jak zapobiegać chorobie Alzheimera – co można zrobić na własną rękę, żeby zmniejszyć ryzyko choroby?

• Dbaj o swoje zdrowie, nie lekceważ problemów z nadciśnieniem, cukrzycą, miażdżycą, czy niewydolnością układu krążenia. Wykonuj regularnie badania kontrolne. Jeśli podejrzewasz u siebie depresję skonsultuj się z psychologiem lub psychiatrą. Nie czekaj aż samo przejdzie.
• Dbaj o jakość i odpowiednią długość snu, a także prawidłową dietę.
• Pamiętaj o codziennej aktywności fizycznej. Jeśli trudno Ci znaleźć czas na trening, to staraj się więcej chodzić, zrezygnuj z windy, jeśli to możliwe idź do pracy piechotą
• Utrzymuj sprawność intelektualną – badania pokazują, że im więcej lat nauki tym objawy otępienia występują później a choroba może przebiegać łagodniej. Próbuj nowych aktywności, zdobywaj nowe umiejętności, najlepiej z różnych dziedzin.
• Dbaj o relacje towarzyskie i rodzinne.

Autorka: Kamila Raczyńska-Gutkowska