Kiedy zaczyna się nadopiekuńczość? Czy miłość rodzica może być chorobliwa?

Czym jest nadopiekuńczość i jakie są jej objawy?

Matka lub ojciec, którzy nadmiernie otaczają opieką dziecko, tak, że przelewają swoje lęki na syna lub córkę, usuwają każdą przeszkodę, ograniczają samodzielność czy starają się większość obowiązków wykonywać za dziecko – charakteryzują się postawą nadopiekuńczą.

Działania ograniczające dziecko, które są podejmowane „w imię dobra” syna czy córki są podyktowane lękiem rodzica, który nie jest w stanie sobie z nim poradzić inaczej niż poprzez nadmierną ochronę i kontrolę dziecka. Prawdopodobnie nadopiekuńczy rodzic będzie się charakteryzował neurotycznymi cechami osobowości, dużą lękliwością, fałszywymi przekonaniami, że świat jest jedynie zagrażającym i niebezpiecznym miejscem, a tylko on będzie w stanie ochronić przed nim swoje dziecko.

Z drugiej strony zdarza się, że nadopiekuńczy rodzic nadmiernie pobłaża swojemu dziecku, wyręcza go nawet w obowiązkach szkolnych, często nie stawia wyrazistych granic, raczej dąży do symbiozy z dzieckiem. A jego usamodzielnianie się, dorastanie i separacje odbiera nie jako naturalny proces dojrzewania, a zagrożenie, które pozbawia go władzy nad dzieckiem.

Brak wyrazistych granic, które pokazują dziecku akceptowane zachowania, powoduje, że nie potrafi ono samodzielnie dokonywać wyborów, a kiedy nawet decyduje się na taki krok, często jest to sabotowane przez rodzica. W domu rodzinnym, gdzie choć jeden rodzic przejawia nadopiekuńczość, występują sprzeczne zachowania, dziecko nie do końca wie czego się spodziewać ze strony rodzica. Zamiast tłumaczenia zasad funkcjonowania w domu i społeczeństwie oraz rozmów, o konsekwencjach różnych zachowań, nadopiekuńczy rodzic wchodzi w rolę obrońcy, który nadmiernie kontroluje dziecko i starannie selekcjonuje doświadczenia i osoby, z którymi dziecko może mieć kontakt. Takie działanie powoduje, że młody człowiek nie rozwija zaufania do własnych wyborów, poczucia sprawczości i wpływu na własne życie.

Skąd bierze się nadopiekuńczość?

Nadopiekuńczość bywa mylona z troską, jednak one nie mają ze sobą nic wspólnego, ponieważ troszczenie się o innych zakłada autonomię drugiej strony, życzliwy kontakt oraz wsparcie kogoś na kim nam zależy. Nadopiekuńczość natomiast skupia się na kontroli pod przykrywką opiekuńczych czynności. Nadmierne chronienie może się przerodzić w opresję, a bardzo nasiloną nadopiekuńczość możemy nazwać subtelną formą przemocy wobec dziecka, niezamierzonym krzywdzeniem, ponieważ jest wykorzystywaniem swojej pozycji rodzica do sprawowania władzy nad dzieckiem w przekonaniu „w imię jego dobra”, ograniczania jego działań oraz zaszczepiania w nim nadmiernego lęku przed światem.

Przyczyn pojawienia się nadopiekuńczej postawy u rodzica może być wiele m.in. neurotyczna osobowość, trudności prokreacyjne, wcześniejsza utrata dziecka, zaburzone relacje małżeńskie, utrata partnera/partnerki, wychowywanie się z nadopiekuńczym rodzicem.

Często rodzic nie zdaje sobie sprawy z tego, że jego działania wychowawcze mogą utrudnić prawidłowe funkcjonowanie dziecka oraz negatywnie oddziaływać na jego zdrowie psychiczne.

Rodzic może przejawiać postawę nadopiekuńczą, ponieważ chce zrekompensować synowi czy córce mu trudne doświadczenia np. rozwód, stratę drugiego rodzica, chce go uchronić przed przeżywaniem niekomfortowych emocji.

Często nadopiekuńczość rozwija się, kiedy rodzic nie wierzy w kompetencje swojego dziecka, ma przekonanie, że samo sobie nie poradzi, że trzeba je wspierać na każdym kroku, może być to wynikiem braku akceptacji dziecka.

Matka lub ojciec mogą nie zadawać sobie sprawy z przenoszenia odpowiedzialności za zaspokojenie swoich potrzeb np. poczucia ważności, przynależności, bycia potrzebnym, na dziecko. Szczególnie kiedy rodzice pozostają w niesatysfakcjonującej relacji lub się rozstali.  W takiej sytuacji przejawy niezależności syna lub córki są odbierane przez rodzica, jako zagrożenie jego potrzeb.

Rodzic, który chce być cały czas najważniejszy w życiu dziecka, chce być jego przewodnikiem i mentorem oraz nie bierze pod uwagę potrzeb dziecka, które chce samo zdobywać swoje doświadczenia i rozszerzać kontakty, może również prowadzić do nadopiekuńczości. W dorosłym życiu jej przejawem jest niechęć rodzica dziecka do przyjaciół syna lub córki, sabotowanie relacji romantycznych czy ingerowanie w życie rodzinne dorosłego dziecka.

Dlaczego rodzice są nadopiekuńczy?

Postawa nadopiekuńczości może rozwinąć się na polu niezaspokojonych potrzeb rodzica, jego niesatysfakcjonującego życia prywatnego. Rodzic zaczyna żyć życiem swojego dziecka zamiast swoim. Nadmierna troska, zaangażowanie w świat syna lub córki powoduje zaburzenie równowagi, gdzie to rodzic próbuje realizować swoje potrzeby np. poczucia bezpieczeństwa, czy przynależności, kosztem przelewania na dziecko swoich lęków, niepokojów oraz uczucia samotności.

Brak satysfakcjonujących kontaktów z partnerami romantycznymi, rozwód czy śmierć partnera/partnerki, również mogą skłaniać rodzica do nadopiekuńczych zachowań z dwóch powodów. Z jednej strony, aby sobie rekompensować poczucie straty ważnej osoby, która w po części zaspokajała ważne potrzeby rodzica, a z drugiej strony z potrzeby ochrony dziecka przed rozczarowaniami, zagrożeniami i bólem utraty bliskich osób.

Brak satysfakcji rodzica z pracy zawodowej ma wpływ na nadmierne koncentrowanie uczuć rodzica na dziecku oraz przejawianie nieadekwatnej kontroli do wieku latorośli. Odnoszenie porażek w karierze, brak ciekawej, zajmującej pracy może skłaniać rodzica do szukania gratyfikacji w opiece nad dzieckiem.

Im bardziej rodzic nie potrafi zaangażować się w relacje przyjacielskie, romantyczne, nie ma zainteresowań oraz hobby, tym bardziej może skupić swoją uwagę na życiu dziecka. Wtedy, sukcesy, rozterki, wybory syna czy córki są praktycznie jedyną treścią życia rodzica. Rodzic może podejmować decyzje za dziecka, dobierać mu znajomych, kontrolować ciągłymi telefonami lub aplikacjami śledzącymi. Kiedy dziecko dorasta, rodzicowi nieobce jest ingerowanie w życie uczuciowe i rodzinne dziecka czy domaganie się możliwości decydowania o ważnych sprawach oraz przekładanie dobra rodzica nad wszystkie sprawy dziecka.

Skutki nadopiekuńczości

Postawa nadopiekuńcza mocno odbija się na życiu dziecka oraz osoby dorosłej. Już w dzieciństwie w dziecku może kształtować się, z jednej strony postawa bezradności, braku umiejętności radzenia sobie z wyzwaniami dnia codziennego, ponieważ to nadopiekuńczy rodzic pakuje plecak do szkoły, dzwoni do kolegów o to, co było zadane, rozwiązuje konflikty i chroni przed konsekwencjami. A z drugiej pojawia się postawa roszczeniowa, która osłabia więzi koleżeńskie, nie budzi sympatii i oddala od satysfakcjonującej grupy rówieśniczej.

Dziecko jest często narażone na niechęć kolegów i koleżanek, ponieważ brak lub wadliwie wykształcone zasady życia społecznego powodują, że często przyjmuje postawę roszczeniową w myśl „to mi się należy”, którą zna z domu, gdzie rodzic pobłaża, tłumaczy i usuwa każdą przeszkodę. Dziecko nie nadąża za fizycznym i społecznym rozwojem rówieśników, odstaje od grupy, za co może być odrzucane i piętnowane. A w sytuacjach stresujących może reagować nadmierną histerią, załamaniem, które powoduje obniżenie samooceny.

Nadmierna kontrola oraz brak wpływu dziecka na to, co zje, w co się ubierze, z kim i jak będzie się bawiło, pokazuje mu, że nie może polegać na swoich potrzebach, pragnieniach, intuicji. Całym jego życiem kieruje rodzic, więc „to on wie lepiej”, a dziecko musi się podporządkować. Prowadzi to do utraty zaufania do siebie, poczucia przytłoczenia w życiu dorosłym, kiedy należy podjąć decyzję (zwykle dziecko nadopiekuńczego rodzica, często zwraca się do niego po radę).

W życiu dorosłym, dziecko nadopiekuńczego rodzica nie potrafi przyjmować odpowiedzialności za swoje życie, a porażki i błędy odbiera, albo jako ostateczność i świadectwo o tym, że do niczego się nie nadaje, albo jako informację, że to ktoś lub coś jest temu winien, a ono nie mogło nic poradzić.

Dorosły, który wyrasta z dziecka obarczonego nadopiekuńczością rodziców, nie radzi sobie z wyzwaniami, często przepełnia go lęk oraz poczucie, że świat jest zagrażający (w myśl przekonań swoich rodziców). Odkrywanie swoich potrzeb, nawiązywanie relacji z innymi, podtrzymywanie satysfakcjonujących znajomości, budowanie samodzielnego i szczęśliwego życia jest dla nich bardzo trudne.

U dzieci nadopiekuńczych rodziców może też dojść do wykształcenia zaburzeń zdrowia psychicznego takich, jak zaburzenia lękowe: lęk uogólniony, napady lęku panicznego, fobia społeczna; zaburzenia nastroju: depresja; zaburzenia osobowości: osobowość neurotyczna, niedojrzała, unikająca. Nadopiekuńczość rodzica negatywnie wpływa na poczucie własnej wartości u dziecka.

Kiedy jesteś nadopiekuńczym rodzicem…

Często nadopiekuńczy rodzice nie dopuszczają do świadomości myśli, że ich zachowania mogą doprowadzić do krzywdy dziecka. Jednak, jeśli rodzic zacznie mieć wątpliwości, czy jego postawa wobec dziecka, styl wychowawczy, jaki prezentuje, służy i pomaga dziecku oraz zacznie mieć przypuszczenia, że jest nadopiekuńczy, może zacząć modyfikować swoje zachowanie.

Pod refleksję warto poddać swoje potrzeby i ich sposoby zaspokajania, sposób stawiania i egzekwowania granic w rodzinie, reagowanie w sytuacji, kiedy dziecko łamie zasady, a także sytuacje, w których dziecko chce być samodzielne, podejmować decyzje, brać odpowiedzialność za siebie, a mama lub tata mu nie pozwala.

Uświadomienie sobie swoich błędów jest pierwszym krokiem do wprowadzania modyfikacji i szansą na prawidłowy rozwój dziecka oraz rozwinięcie jego kluczowych kompetencji, takich jak samodzielność, umiejętność podejmowania decyzji, nawiązywania relacji, brania odpowiedzialności za siebie. Zmiana zachowania rodzica jest szansą na szczęśliwe życie dla dziecka.