Jak pomóc osobie uzależnionej? Metody pomocy i praktyczne wskazówki

Jak objawia się uzależnienie? Jak się rozwija?

Nikt świadomie nie decyduje się na to, żeby stać się niewolnikiem nałogu. Uzależnienie rozwija się podstępnie. Pierwsze kontakty z substancją, zazwyczaj z ciekawości, dają przyjemne efekty. Rekreacyjne używanie substancji, prowadzi do powtarzania jej używania, przy zachowaniu kontroli nad jej braniem. W pewnym momencie rozwija się jednak przymus poszukiwania i sięgania po substancję, co prowadzi do uzależnienia. Osoba uzależniona znajduje się w pułapce ukrywania lub racjonalizowania swoich zachowań nałogowych, narażając swoje zdrowie, podporządkowując nałogowi swoje życie.

Objawy uzależnień są charakterystyczne: zachowania stają się nawykowe, częste, regularne, mają charakter przymusowy, kompulsywny, trudno przestać je wykonywać trwale i całkowicie, zabierają znaczną część czasu, związane są z powracającym wewnętrznym przymusem do dążenia do tego zachowania, a po odstawieniu substancji lub zaprzestaniu kontaktu z sytuacją występuje zespół abstynencyjny. Oznacza to, że osoba odczuwa konieczność zażywania substancji, aby uniknąć przykrych objawów wynikających z jej braku. Uzależnienie staje się przyczyną problemów zdrowotnych, rodzinnych, zawodowych.

Istnieje powszechne przekonanie, że osoba uzależniona, to osoba bez charakteru, pozbawiona silnej woli, zasad moralnych, chęci wyjścia z nałogu. Obszerne badania na temat uzależnień przyczyniają się do zrozumienia skomplikowanych mechanizmów fizjologicznych i psychologicznych prowadzących do nałogu i utrudniających wyleczenie. Uzależnienie jest ciężką, przewlekłą nawracającą chorobą ośrodkowego układu nerwowego. Charakteryzuje się niekontrolowanym dążeniem do zdobycia substancji, jej poszukiwaniem, zażywaniem. Groźną cechą uzależnień jest przymus przyjmowania substancji oraz stałe ryzyko nawrotu nawet po wielu latach abstynencji.

Mechanizmy powstawania uzależnień

Badania obrazowe pozwalają śledzić neurobiologiczne mechanizmy leżące u podstaw nagradzających i wzmacniających efektów substancji uzależniających. Jedna z naukowych koncepcji dowodzi, że destrukcyjne działanie substancji uzależniających na mózg rozpoczyna się od silnej stymulacji części mózgu zwanej układem nagrody. Według tej koncepcji uzależnienia są efektem ubocznym dążenia do zaspokojenia podstawowych potrzeb wszystkich żywych organizmów. Układ nagrody (mezolimbiczny układ dopaminowy) jest rozległą siecią neuronalną obejmującą wiele ośrodków nerwowych. Neurony tego układu pod wpływem stymulacji uwalniają dopaminę, wywołując uczucie euforii i satysfakcji. Mechanizm tego układu służy odczuwaniu przyjemności w wyniku zdobywania jedzenia, prokreacji co przyczynia się do budowania motywacji organizmu do przetrwania.

Naturalne, fizjologiczne pobudzenie układu nagrody polega na umiarkowanym, krótkotrwałym uwalnianiu dopaminy z neuronów do synaps. Nadmiar dopaminy, po spełnieniu swej roli, zostaje usunięty dzięki procesom metabolicznym. Badania obrazowe umożliwiły ocenianie zmian parametrów biochemicznych i neurofarmakologicznych w różnych strukturach mózgu – przyjęcie substancji psychoaktywnej wyzwala takie same procesy neurochemiczne, jakie towarzyszą czynnościom, które wiążą się z odczuwaniem przyjemności (jedzeniem, zaspokajaniem pragnienia, seksem), jednak natężenie tych procesów jest o wiele wyższe i zakłóca prawidłowy rytm funkcjonowania układu nagrody, przejmuje nad nim kontrolę. Substancje psychoaktywne stymulują wydzielanie dopaminy z siłą wielokrotnie wyższą niż bodźce naturalne, doprowadzając do gwałtownego wzrostu stężenia tego neuroprzekaźnika w synapsach mózgu.

Wielokrotna ekspozycja na wzrastające dawki substancji wywołuje zmiany w metabolizmie mózgu, prowadzi do zjawiska tolerancji oraz przymusu przyjmowania substancji. U osób, u których rozwinęło się uzależnienie, dochodzi do trwałych zmian komórkowych w układzie nerwowym. Dlatego dla osób, które chcą uwolnić się od nałogu, poznanie i zrozumienie aspektów fizycznych i psychologicznych prowadzących do jego powstawania jest jednym z elementów leczenia.

Sprawdź także: Czym jest FOMO?

Jak pomóc osobie uzależnionej? Metody leczenia uzależnień

Konieczną i bezpieczną metodą wyjścia z uzależnienia jest poddanie się kompleksowej terapii. Terapeuta pomaga osobie uzależnionej w zrozumieniu mechanizmów i pułapek działających w jej organizmie i umyśle. Pozwala to osobie uzależnionej przyjrzeć się procesom, które prowadziły do rozwoju choroby u danej osoby. Terapia indywidualna służy między innymi omówieniu z terapeutą spraw natury osobistej, o których osoba uzależniona nie ma ochoty mówić w obecności innych osób.

Terapia indywidualna oraz grupowa jest sposobem wspierania w dążeniu do brania odpowiedzialności za swoją chorobę i utrzymania trzeźwości. Celem terapii jest teoretyczne nauczenie osoby uzależnionej radzenia sobie z nawrotem choroby. Nacisk położony jest na naukę rozpoznawania emocji oraz metod panowania nad nimi. Działania terapeutyczne służą nabywaniu zdolności do wdrażania strategii radzenia sobie, reagowania na znaki ostrzegawcze, dają szansę na rozpoznawanie i eliminowanie dezadaptacyjnych zachowań, zastępowanie ich nowymi, prozdrowotnymi aktywnościami pomagającymi osobie uzależnionej  w utrzymaniu abstynencji.

Osoba uzależniona otrzymuje zalecenia, czego powinna się wystrzegać. Po zakończeniu terapii w systemie stacjonarnym lub dziennym zaleca się kontynuowanie jej w warunkach ambulatoryjnych oraz poszukiwanie odpowiednich grup wsparcia.

Zobacz również: Depresja psychotyczna - przyczyny, symptomy, leczenie

Jak radzić sobie z uzależnieniem bliskiej osoby?

Niezależnie od tego czy osoba uzależniona rozpocznie leczenie, osoby z jej najbliższego otoczenia powinny skorzystać z edukacji i wsparcia, które oferuje terapia dla osób bliskich osoby uzależnionej. Jej głównym celem jest poznanie faktów na temat natury uzależnienia i mechanizmów działających na funkcjonowanie osoby uzależnionej. Kluczowe jest zrozumienie, że nie jest się odpowiedzialnym za chorobę osoby bliskiej, że nie ma się na nią żadnego wpływu, a dotychczasowe próby pomocy mogą jedynie podtrzymywać nałóg.

Osoba z bezpośredniego otoczenia chorego może mieć złudne przekonanie, że może coś zrobić, żeby kontrolować uzależnienie chorego, a tym samym mu pomóc. Błędem jest przejmowanie odpowiedzialności za czyny osoby uzależnionej, usprawiedliwianie jej, chowanie substancji przed osobą uzależnioną,  powstrzymywanie osoby uzależnionej od wyjścia z domu z obawy, że „zażyje, wypije”, tłumaczenie i ukrywanie zaniedbań osoby uzależnionej. Prowadzi to do zaniedbania własnych potrzeb, a tym samym do podporządkowania wszystkich obszarów swojego życia uzależnionemu.

Osoba współuzależniona wpada w pułapkę poczucia winy i fałszywego przekonania, że jej sposoby działają i kiedyś przyniosą skutek. Niestety takie zachowania sprawiają, że wszyscy żyją w iluzji, odwlekając decyzję o zwrócenie się po profesjonalną pomoc. Jedyne co może zrobić każdy bliski osoby uzależnionej, aby nie utknąć w poczuciu winy i cierpieniu, to szukać dla siebie wsparcia terapeutycznego i uczyć się stawiania własnych granic, rozpocząć życie własnym życiem, pracować nad poczuciem własnej wartości, uwierzyć w siebie, odbudować relacje z samym sobą.

Przeczytaj również: Czym są zaburzenia psychosomatyczne?

Autor: Dorota Pohorecka-Kudra