Jak Internet wpływa na rozwój dzieci?

Jak podaje Główny Urząd Statystyczny w raporcie „Społeczeństwo informacyjne w Polsce w 2021r” , w ubiegłym roku blisko 92% gospodarstw domowych miało dostęp do Internetu szerokopasmowego i możliwość z ich korzystania częściej posiadały gospodarstwa z dziećmi niż bez nich. Czytając dalej, w Polsce najbardziej popularne jest czytanie on-line wiadomości, gazet lub czasopism oraz używanie poczty elektronicznej, a zakupów przez Internet dokonywało 61,2% Polaków w wieku 16-74 lata. A jak prezentuje się młodsza grupa wiekowa? NASK – Państwowy Instytut Badawczy oraz Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę w opublikowanym wspólnie kompendium „Bezpieczeństwo dzieci i młodzieży on-line” podają, iż niemal cała populacja współczesnych nastolatków korzysta z sieci, aż 83 % dzieci w wieku 7-14 lat ma telefon komórkowy, a 25% dzieci w wieku przedszkolnym korzysta z urządzeń mobilnych codziennie. Jak widać technologia na dobre zagościła w naszym życiu, niosąc ogromne możliwości jak również szereg zagrożeń.

Gdy rozmawiam z rodzicami małych dzieci stosunkowo często słyszę, iż smartfon, tablet lub laptop są regularnie wykorzystywane w codziennym życiu. Opiekunowie wspierają się technologią gdy dziecko ma problem z jedzeniem, zasypianiem, ubieraniem, myciem, jak również gdy sami potrzebują czasu dla siebie i chcą zająć czymś dziecko. Można powiedzieć, że urządzenie mobilne staje się substytutem rodzica, które jednak nigdy nie będzie w stanie zaspokoić potrzeb małego człowieka. Należy nadmienić, iż dziecko do 2 roku życia nie może mieć w ogóle kontaktu z ekranowymi urządzeniami elektronicznymi. Tylko wrażliwy i uważny rodzic na emocje dziecka, adekwatnie reagujący na jego komunikaty, wchodzący z nim w interakcje, dzielący przestrzeń zabawową jest w stanie dostrzec potrzeby rozwojowe, wesprzeć rozwój kompetencji społeczno-emocjonalnych, zbudować mocną i stabilną więź oraz odporność psychiczną dziecka.

Jak wygląda uzależnienie dziecka od mediów?

Od lat mówi się także o uzależnieniu od mediów, które objawia się między innymi izolowaniem się dziecka od rodziny i bliskich, labilnością emocjonalną czy zachowaniami agresywnymi przy próbie ograniczenia dostępu. Niestety sprzyja temu zjawisku rozkwit portali społecznościowych w Internecie, które umożliwiają i ułatwiają kontakt z rówieśnikami ale wyłącznie w świecie wirtualnym, nie rzeczywistym. W świecie realnym dochodzi do rozluźnienia więzi społecznych, alienacji, anonimowości. Młody człowiek staje się podatny na presję i manipulację, może stać się ofiarą hejtu, wchodzić w niebezpieczne relacje z innymi użytkownikami. Nadmierne korzystanie z portali społecznościowych w połączeniu z brakiem krytycyzmu wobec oglądanych treści sprzyja obniżeniu poczucia własnej wartości, obniżeniu samooceny, poczuciu bycia gorszym w szerokim tego słowa znaczeniu. Może dochodzić do zaburzenia obrazu własnego ciała i problemów z jedzeniem, gdy świat wirtualny i przekaz tam kreowany przez celebrytów czy influencerów zbyt mocno zakotwiczy się w świadomości dziecka czy nastolatka. Ponadto, nadmierne korzystanie z urządzeń ekranowych może prowadzić do zaburzeń koncentracji uwagi, która jest kluczowa w okresie nauki szkolnej. Jeśli młody człowiek korzysta nie tylko w nadmiarze, ale i późnym wieczorem/w nocy, wpływa to negatywnie na jakość snu, na regenerację organizmu, samopoczucie w ciągu dnia oraz na funkcjonowanie zegara biologicznego.

Co zrobić, aby pomóc dzieciom korzystać z Internetu w sposób niestanowiący zagrożenia dla jego rozwoju jednocześnie wykorzystując jego potencjał?

1.  rytuały i zasady. Na początek warto ustalić zasady, które będą dotyczyły wszystkich członków rodziny, np.: posiłki bez urządzeń elektronicznych. Dzięki temu skupimy się na wspólny biesiadowaniu, co pozytywnie wpływa na relacje w rodzinie i ogranicza ryzyko otyłości. Dla starszego dziecka i nastolatka konieczne jest ustalenie nie tylko czasu ale i górnej godziny korzystania z Internetu. Jest to kluczowe dla zachowania higieny snu i prawidłowego działania układu hormonalnego. Nie zapominajmy aby telefony odkładać w wyznaczone bezpieczne miejsce.
2. zadbajcie o równowagę pomiędzy wspólnym czasem rodzinnym, aktywnością fizyczną, a korzystaniem z Internetu. Warto mobilizować dzieci do aktywności na świeżym powietrzu, spotykania się ze znajomymi i poświęcania czasu na swoje zainteresowania niezwiązane z Internetem. Dziecko powinno doświadczać relacji interpersonalnych w świecie realnym, ponieważ tylko w taki sposób rozwinie kompetencje społeczno-emocjonalne.
3. dzieci uczą się przez obserwację i naśladownictwo, dlatego bądźmy dla nich przykładem. Niezwykle trudno zachęcić dziecko do aktywności sportowej gdy sami spędzamy długie godziny na kanapie wpatrując się w ekran. Narzućmy sobie dyscyplinę częstszego „logowania się” do życia rodzinnego.
4. kontroluj aplikacje, z których korzysta dziecko. Musisz mieć pewność, że jest ona bezpieczna, dostosowana do jego wieku i niesie za sobą wartość edukacyjną. Gdy masz wątpliwości lub ograniczenia np.: czasowe, zainstaluj aplikację, która będzie monitorowała poczynania dziecka na urządzeniu elektronicznym pod twoją nieobecność. Wówczas będziesz mieć pewność, że dziecko porusza się w wirtualnej przestrzeni w sposób bezpieczny.
5. bądź dobrym obserwatorem. Jeśli zauważysz zmiany w zachowaniu swojego dziecka, agresję, drażliwość, separowanie się od rodziny przyjaciół, wycofanie się z aktywności które sprawiały dziecku przyjemność – zareaguj. Być może doszło do uzależnienia lub cyberprzemocy i należy podjąć konkretne kroki aby pomóc dziecku. Pamiętaj, że młody człowiek nie zawsze chce dzielić się z nami trudnymi doświadczeniami, uważa że poradzi sobie samodzielnie, czuje się zawstydzony czy obawia się negatywnych konsekwencji z naszej strony. Zainteresuj się, okaż troskę i zapewnij o chęci pomocy.
6. pomóż dziecku rozwijać krytyczne myślenie wobec treści, które ogląda w Internecie. Porozmawiaj o „sztuczkach” i zabiegach marketingowych, które są powszechnie stosowane. Naucz dostrzegać różnice między światem rzeczywistym a wyidealizowanym, prezentowanym w necie. Uświadom, że kreowane kanony piękna są nierealne, niedoścignione i uzyskane dzięki filtrom i retuszowi. Jest to ważne, ponieważ dzieci i nastolatki mają skłonność do porównywania się i dążenia do wykreowanego, acz nierealnego ideału, co może prowadzić do zaburzeń nastroju czy obrazu własnego ciała.
7. pokaż dziecku jak poruszać się w Internecie, gdzie i jak szukać interesujących treści, w jaki praktyczny sposób można go wykorzystać, ponieważ Internet to nie tylko gry i zabawa. Nowoczesne technologie to także przestrzeń edukacyjna, baza przydatnych informacji, sposób na pogłębienie swojej wiedzy i zainteresowań, źródło inspiracji i motywacji. Internet może wesprzeć proces nauki szkolnej, dzięki czemu edukacja może stać się przyjemna, łatwiejsza i w szerszym zakresie sprzyjać rozwojowi młodego człowieka.
8. naucz dziecko budowania autentycznego, pozytywnego obrazu siebie w mediach społecznościowych. Prędzej czy później ten czas nadejdzie i będzie dobrze, jeśli do tego czasu uświadomimy młodego człowieka co może publikować , a czego nie oraz jakie mogą być konsekwencje impulsywnych, nieprzemyślanych decyzji i zachowań.
9. nie traktuj korzystania z mediów jako formy przekupstwa, nagrody czy kary. Takie podejście buduje w dzieciach przekonanie, iż jest to coś ważnego, wyjątkowego co wzmacnia atrakcyjność urządzeń elektronicznych i Internetu. Warto dziecku od początku mówić o zagrożeniach i o tym, że ograniczenie nie jest karą a troską o zdrowie i jego bezpieczeństwo.
10. uświadom dziecko o nowych zjawiskach związanych z korzystaniem z Internetu, dzięki czemu uwiarygodnisz swoje zdanie i pokażesz , że jesteś „na czasie”. Wyjaśnij czym jest FOJI (Fear of Joining In), FOMO (Fear of Missing Out), MOMO (Mystery of Missing Out) czy JOMO (Joy of Missing Out). Nazwanie tych zjawisk może okazać się pomocne do zdefiniowania problemu dziecka i zaoferowaniu adekwatnego wsparcia. Jak widać, wpływ Internetu ma ogromny wpływ na rozwój i funkcjonowanie dziecka czy nastolatka. Nie mówimy wyłącznie o negatywnych konsekwencjach ale także o pozytywach wynikających z dobrodziejstwa technologicznego, którego rozwój postępuje w niebywałym tempie. Ważne jest, aby zachować równowagę, zdrowy rozsądek i czujność, i przemyśleć, co jako rodzice możemy zrobić aby nasza pociecha była szczęśliwa, bezpieczna i w rozważny sposób poruszała się w cyberprzestrzeni.

Autor: Dorota Maciejec