Fonoholizm – czym jest i jakie są jego skutki?

Raport z badań Fundacji Dbam o Mój Z@sięg

Jedną z największych prac dotyczących aktywności Polaków w sieci są badania Fundacji Dbam o Mój Z@sięg, zajmującej się edukacją społeczeństwa na temat cyfrowej higieny i profilaktyki e-uzależnień wśród dzieci, młodzieży i dorosłych. Z raportu wspomnianych badań wynika m.in., że:

• na pytanie: „czy Ty sam jesteś uzależniony od telefonu”, co piąty uczeń odpowiada twierdząco,
• około 10% uczniów twierdzi, że chce korzystać z urządzeń częściej, potrzebują coraz więcej czasu aby „pozałatwiać” swoje sprawy,
• 50% badanych przyznaje, że telefon komórkowy, czy inne urządzenie mobilne jest dla nich ważnym narzędziem wykorzystywanym podczas odpoczynku,
• ponad połowa badanych używa urządzeń cyfrowych dla „zabicia nudy”, 35% młodzieży używa telefonu kilkadziesiąt razy dziennie.
• 36% nastolatków nie wyobraża sobie dnia bez telefonu komórkowego,
• 69% rodziców udostępnia dzieciom urządzenia mobilne, kiedy muszą zająć się własnymi sprawami, 49% rodziców stosuje to jako nagrody dla dziecka. 

Fonoholizm – co to takiego?

Jeżeli chodzi o nomenklaturę medyczną – fonoholizm jest zjawiskiem młodym, dopiero badanym. Z tego tytułu kryteria diagnostyczne fonoholizmu nie istnieją, jednak wydaje się to kwestią czasu – z przeprowadzonych rezonansem magnetycznym badań mózgu wynika, że w przypadku osób nadmiernie używających telefonu komórkowego zauważono zmiany charakterystyczne dla zmian w mózg osoby uzależnionej. Biorąc pod uwagę obecnie funkcjonujące rodzaje uzależnień, nadmierne korzystanie z telefonu komórkowego spełnia kryteria uzależnień behawioralnych, które rozumiane są jako uzależnienia powstałe w wyniku mechanicznie i wielokrotnie powtarzanych czynności, jak np. bezwiedne sprawdzanie powiadomień czy poczty, bezcelowe odblokowywanie telefonu, scrollowanie ekranu. Początkowo wykonywanie takiej czynności ma za zadanie dostarczyć jej wykonawcy przyjemności, zaspokojenia jakiejś potrzeby – nawiązywania relacji, akceptacji, docenienia. Szybkość i łatwość wykonania danej czynności i natychmiastowa nagroda w postaci zaspokojenia potrzeby skutkują powtarzalnością wykonania danej czynności, co początkowo nie sprawia trudności. Kłopot pojawia się w sytuacji, gdy tracimy zdolność kontroli impulsów, zapraszających do wykonania danej czynności – nie potrafimy się danej czynności oprzeć, a nawet jeśli spróbujemy – pojawiają się objawy odstawienne – fizjologiczne (potliwość, drgawki), somatyczne (bóle głowy, wysypki), psychiczne (przeżywanie lęku, niepokoju, złości), nagłe zmiany zachowania (agresja, impulsywność, izolacja). W takiej sytuacji dana czynność zostaje wykonana już nie z powodów pierwotnych, ale dla uniknięcia przeżywania napięcia dotyczącego braku kontroli danego impulsu, co samo w sobie jest nieprzyjemne. 

Jakie są skutki fonoholizmu ?

Skutki fonoholizmu są wielowymiarowe, dotyczą osób z każdej kategorii wiekowej, dotykają coraz to młodszych osób ze względu na fakt, że coraz młodsze osoby stają się użytkownikami smartfonów. Już u dzieci pojawiają się wady postawy (szyja, kręgosłup, nadgarstki), wzroku, trudności w sferach psychologicznych (nadpobudliwość, koncentracja, niepokój, lęk, impulsywność, agresja). W przypadku młodzieży zmiany zdrowotne napiętrzają się, dodatkowo nakłada się etap przechodzenia buntu względem opiekunów. W takiej sytuacji smartfon jest urządzeniem dla nich z jednej strony atrakcyjnym, z drugiej strony zauważalna jest tendencja do izolacji i podtrzymywania znajomości w formie online (pokolenie always on), aniżeli w rzeczywistości. Należy zaznaczyć, że na skutki niewłaściwego użytkowania smartfona narażone są również osoby w wieku dorosłym – trudno wyobrazić sobie dzisiaj osobę na stanowisku menedżerskim bez smartfona, czy pracownika bez dostępu do internetu. 

Co robić?

W przypadku małych dzieci, wytyczne Światowej Organizacji Zdrowia mówią, że do pierwszego roku życia dzieci wogóle nie powinny być wystawiane na działanie ekranów, w wieku 2-4 lata 1 godzinę dziennie. Klienci podejmuję przy realizacji tej wytycznej refleksję, że urządzenie elektroniczne dziecko dostanie najprawdopodobniej u wujka, cioci na o wiele dłużej, więc często ograniczają ekspozycję dziecka na ekran do minimum. Warto sobie uświadomić, że w przypadku małych dzieci takie urządzenie dostarcza wrażeń na zasadzie ciekawości, którą to ciekawość można spożytkować na wiele innych sposobów – organizując wycieczkę, poprzez kontakt z naturą, czytanie książek. W tym wieku na pewno pomogą jasno wyznaczone, konsekwentnie trzymane przez rodzica granice czasowe przy jednoczesnym filtrowaniu treści, które dziecku są proponowane.

W przypadku młodzieży kwestia staje się trudniejsza ze względu na bunt wobec rodziców, który dla dobra rozwoju nastolatka wystąpić powinien i powinien zostać uszanowany. W takiej sytuacji, jeżeli mamy podejrzenie występowania zjawiska o charakterze uzależnienia, należy jasno to zakomunikować wraz z naczymi oczekiwaniami, z podjęciem terapii włącznie – jeżeli uznamy to za stosowne. To ostatni moment, w którym rodzic może zadbać o dobro dziecka. Niepokojącymi sygnałami świadczącymi o zagrożeniu fonoholizmem mogą być: stałe myślenie o wykonywaniu czynności za pośrednictwem telefonu, powtarzajace się i kończące niepowodzeniem próby ograniczenia danej aktywności za pośrednictwem telefonu, objawy abstynenckie występujące podczas braku dostępu do telefonu, nagłe zmiany zachowania w odniesieniu do poruszania tematu korzystania z telefonu przez daną osobę.

W przypadku osób dorosłych, warto samemu sobie stawiać granice, znaleźć inne, bardziej konstruktywne formy spędzania wolnego czasu aniżeli przed telefonem, czy w ogóle ekranem – nasz analizator wzrokowy jest wyjątkowo eksploatowany w dzisiejszych czasach. Niezmiennie w tym zakresie pomaga kontakt z naturą, sport, spotkania ze znajomymi, realizowanie marzeń i pasji.

Autor: Marcin Kuszyński