Dlaczego dziecko budzi się w nocy? Parasomnie u dzieci

Sen ma ogromne znaczenie dla rozwoju i funkcjonowania organizmu dziecka. Wszelkie często powtarzające się zaburzenia snu negatywnie wpływają na zdrowie. Na szczęście większość parasomnii u dzieci, pomimo że budzi niepokój, jest zjawiskiem przejściowym. Sprawdź, jakie parasomnie występują u dzieci i poznaj możliwe podłoże ich powstawania.

Czym są parasomnie u dzieci?

Parasomnie to grupa zaburzeń snu, która charakteryzuje się występowaniem podczas snu bądź wybudzania nieprawidłowych zachowań. Mogą pojawiać się zarówno w czasie snu REM (tzw. fazy szybkiego ruchu gałkami ocznymi, z ang. rapid eye movement), jak i nREM (ang. non-rapid eye movement, fazie snu występującej cyklicznie, na zmianę z REM). Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Zaburzeń Snu u dzieci zaobserwować można następujące rodzaje parasomnii:

• zaburzenia wybudzenia (np.: wybudzenie z dezorientacją, somnambulizm – czyli tzw. lunatykowanie, lęki nocne),
• parasomnie związane ze snem REM (np.: koszmary nocne, porażenie przysenne, zaburzenia zachowania podczas fazy REM),
• inne parasomnie (np.: moczenie nocne, katatrenię – jęk nocny, zaburzenia odżywiania związane ze snem).

Cechą odróżniającą parasomnie od innych zaburzeń jest typ aktywności przypominający stan świadomości zbliżony do stanu obudzenia. Większość zaburzeń z tej grupy ustępuje samoistnie w momencie wejścia dziecka w okres dojrzewania.

Najczęstsze parasomnie u dzieci i ich przyczyny

Do częściej występujących u dzieci parasomnii należą:

• jaktacje – zaburzenia snu z rytmicznymi ruchami ciała,
• somnambulizm – lunatykowanie,
• mówienie przez sen,
• koszmary senne,
• wybudzenia z dezorientacją,
• lęki nocne,
• moczenie nocne.

Jaktacje

Zaburzenie snu z rytmicznymi ruchami ciała to parasomnia najczęściej występująca u niemowląt. Jej częstotliwość maleje z wiekiem – dotyczy 3–15% dzieci w wieku 4–8 lat i około 1% osób dorosłych. Jaktacje to rytmiczne ruchy głowy lub całego ciała o częstotliwości 0,5–2 Hz, które pojawiają się w czasie zasypiania lub budzenia się ze snu płytkiego. Stanowią intuicyjny sposób na redukcję napięcia nerwowego i wyciszenie się. Nasilone formy jaktacji mogą towarzyszyć problemom rozwojowym.

Lunatykowanie

Somnambulizm pojawia się przeważnie w pierwszej połowie nocy, 1–2 godziny po zaśnięciu. Lunatykujące dziecko ma otwarte oczy, ale nie da się z nim nawiązać kontaktu. Przez sen wykonuje pewne czynności – od siadania na łóżku przez ubieranie się po przygotowywanie posiłków. Do somnambulizmu prowadzą narażenie na silny stres i choroby przebiegające ze zwiększoną liczbą wzbudzeń w czasie snu, choć coraz więcej badaczy podkreśla, że lunatykowanie może być uwarunkowane genetycznie.

Mówienie przez sen

Mówienie przez sen wywoływane jest przede wszystkim przez silny stres, nieregularny tryb życia, nagłe zmiany. Pojawić się może również w czasie gorączki. Na ogół pojawia się między 3. a 10. r.ż.

Koszmary senne

Koszmar senny to realistyczne marzenie senne, które trwa 5–30 minut, wiąże się z doświadczeniem negatywnych emocji, takich jak: przerażenie, gniew, lęk i złość. Szczyt występowania tego zaburzenia snu przypada na 7–9 lat. Pojawić się może ono w wyniku doznanego urazu psychicznego bądź silnego niepokoju, towarzyszącego zmianie miejsca zamieszkania, zmianie struktury rodziny czy lękowi separacyjnemu.

Wybudzenia z dezorientacją

Inaczej zwane są upojeniami przysennymi. Występują podczas budzenia się ze snu głębokiego. Towarzyszy im: splątanie, rozkojarzenie, pobudzenie, dezorientacja, niewłaściwa reakcja na pytania, mówienie bez sensu. Taki stan trwa zazwyczaj do kilku minut. Parasomnia ta występuje głównie u dzieci do 5. roku życia. Jej przyczyną najczęściej jest niedobór snu.

Lęki nocne

Zaburzenie to występuje przeważnie u dzieci w przedziale wiekowym od pół roku do 12 lat, a szczyt przypada na 3.–4. r.ż. Polega ono na gwałtownym przebudzeniu się w fazie głębokiego snu, czemu towarzyszą krzyk i uczucie silnego strachu oraz objawy somatyczne, takie jak przyspieszony oddech, pocenie się. Po wybudzeniu się dziecko jest zdezorientowane i nieświadome tego, co się stało. Przyczyny lęków nocnych nie zostały w pełni poznane. Czynnikami ryzyka są m.in.: predyspozycje genetyczne, stres, zmęczenie, gorączka.

Moczenie nocne

Moczenie nocne to mimowolne oddawanie moczu podczas snu. Dotyczy głównie małych dzieci (moczenie pierwotne), rzadziej obserwuje się je u dzieci mających już umiejętność kontroli oddawania moczu (moczenie wtórne). Moczenie wtórne może być wynikiem zaburzeń neurologicznych, zapalenia układu moczowego, lęków, trudności w szkole.

Do jakiego lekarza należy się zgłosić?

W przypadku występowania zaburzeń snu u dziecka, w pierwszej kolejności należy zgłosić się na konsultację do pediatry. To specjalista zajmujący się chorobami występującymi w wieku dziecięcym i nastoletnim. Wykluczy on ogólnoustrojowe przyczyny zaburzeń snu, a w razie konieczności skieruje małego pacjenta na konsultację do psychiatry dziecięcego.

Leczenie parasomnii u dzieci

Leczenie parasomnii u dziecka to konieczność. Bez wystarczającej ilości wysokiej jakości snu dziecku grozi szereg nieprawidłowości w stanie zdrowia. Leczenie parasomnii zależy od przyczyny ich powstania. W przypadku gdy zaburzenie snu u dziecka ma podłoże somatyczne, podstawą jest leczenie choroby pierwotnej – farmakologicznie lub zabiegowo.

Jeśli za pojawieniem się zaburzeń snu stoją traumatyczne wydarzenia, silne emocje, stres czy inne czynniki o charakterze psychologicznym, to leczenie powinno być prowadzone przez psychologa. Pomocne okazać się mogą również różne domowe zabiegi, które wyciszają dziecko, np.: zabawy, kołysanki, bajki, które działają uspokajająco, rutyna w czynnościach przed snem – regulacja zegara biologicznego, higiena snu – przewietrzenie sypialni, czysta pościel, wygodny materac, cisza, lekka kolacja, ograniczona ekspozycja na światło niebieskie emitowane przez sprzęty elektroniczne, które zaburza wydzielanie melatoniny. Leki powinny być zarezerwowane wyłącznie dla ciężkich lub potencjalnie niebezpiecznych przypadków.