Depresja – przyczyny, najczęstsze objawy, sposoby leczenia

Co to jest depresja?

Depresja to zaburzenie psychiczne obejmujące zaburzenia nastroju. Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-11 epizody depresyjne charakteryzuje obniżony nastrój – smutek lub przygnębienie, spadek energii, motywacji i satysfakcji, aktywności oraz utrata zainteresowań, w tym wykonywaniem codziennych czynności. Należy podkreślić, że nie jest to krótkotrwała chandra ani incydentalne obniżenie nastroju związane z określonym negatywnym przeżyciem i towarzyszącą temu chwiejnością nastroju oraz smutkiem, ale stan utrzymujący się codziennie przez co najmniej dwa tygodnie.

Co roku 23 lutego obchodzimy Ogólnopolski Dzień Walki z Depresją. To ważna data, bo choć temat wydaje się nagłośniony medialnie, to nadal nie znamy szerokiego spektrum objawów choroby, nie wiemy, jaka jest specyfika jej przebiegu w przypadku płci i różnych grup wiekowych. Kobiety chorują na depresję dwa razy częściej, ale mężczyźni dłużej zwlekają z decyzją o podjęciu leczenia. Trafiają więc do specjalisty z dużo cięższym nasileniem objawów. Dlatego też warto zdawać sobie sprawę z tego, czym jest depresja, na czym polega, jakie są rodzaje depresji i trzymać rękę na pulsie, jeśli zauważy się podobne objawy u siebie lub swoich bliskich.

Zobacz także: Blue Monday a zaburzenia depresyjne

Depresja – objawy

To, jak objawia się depresja, zależy często od uwarunkowań danej osoby i nie u każdego przybiera ona dokładnie taką samą formę. Możemy jednak wyróżnić główne objawy depresji (tzw. objawy osiowe), w wśród których znajdują się zarówno objawy somatyczne, jak i psychiczne. Należą do nich takie symptomy jak:

• obniżony nastrój,
• uczucie smutku i zobojętnienia,
• brak energii i motywacji,
• poczucie zmęczenia,
• niemożność przeżywania radości (czyli anhedonia),
• utrata zainteresowań,
• zmniejszona aktywność.

Ponadto dość często występującymi objawami depresji są:

• zaburzenia snu,
• uczucie lęku,
• płaczliwość,
• pesymistyczne nastawienie,
• myśli samobójcze,
• unikanie codziennych kontaktów międzyludzkich,
• unikanie bliskości,
• drażliwość, łatwe wpadanie w gniew, płaczliwość, frustracja,
• poczucie winy,
• nadmierne i obsesyjne myśli dotyczące analizowania jakości i zakresu wykonywanych czynności (czyli ruminacje),
• niskie poczucie własnej wartości.

Niekiedy pojawiają się także nietypowe objawy depresji, które mogą być charakterystyczne również dla innych zaburzeń psychicznych:

• spadek apetytu lub nadmiarowe spożywanie pokarmów,
• zaburzenia pamięci i koncentracji uwagi,
• spowolnienie myślenia i tempa wypowiedzi,
• trudności w podejmowaniu prostych decyzji,
• spowolnienie ruchów, czasem bezruch,
• obniżony poziom libido.

W przypadku depresji u osób starszych, depresji u kobiet, a także depresji u mężczyzn  można zaobserwować również szereg objawów fizycznych, w tym:

• zwiększenie lub utrata masy ciała,
• dolegliwości żołądkowo-jelitowe (nudności, wymioty, biegunki, zaparcia czy bóle brzucha),
• zwiększone pocenie się, szczególnie w nocy,
• bóle somatyczne – nawracające bóle głowy, mięśni, stawów czy pleców bez wyraźnej przyczyny medycznej,
• zwiększona wrażliwość na bodźce bólowe,
• problemy z nawilżeniem pochwy i erekcją.

Należy zwrócić uwagę, że u niektórych osób objawy fizyczne mogą dominować nad psychicznymi, co utrudnia rozpoznanie depresji. Co więcej, często objawy fizyczne występują podczas silnej depresji. Dlatego istotne jest kompleksowe podejście diagnostyczne, uwzględniające zarówno stan psychiczny, jak i fizyczny pacjenta.

Zobacz także: Depresja u kobiet w ciąży – przyczyny, objawy, leczenie

Depresja – czym się objawia u dzieci i młodzieży?

Depresja często ukrywa się za wieloma somatyzacjami, czyli objawami płynącymi z ciała. Ich obserwacja jest ważna, zwłaszcza w przypadku dzieci i młodzieży – w tych grupach depresja objawia się najczęściej pod ich postacią. Depresja u dzieci, podobnie jak depresja u nastolatków, może być trudna do rozpoznania, ponieważ rzadziej wyrażają oni swoje emocje wprost, a częściej sygnalizują problem poprzez dolegliwości fizyczne. Każdego rodzica powinny zaniepokoić objawy fizyczne, które mogą pojawiać się już u przedszkolaków i dojrzewających dzieci:

• jąkanie się,
• nadmierne napięcie mięśniowe całego ciała, w szczególności szyi,
• nadmiarowa mimika twarzy, czerwienienie się,
• przyspieszona praca serca,
• pocenie się,
• bóle brzucha,
• bóle w okolicy serca,
• uczucie wzdęcia, wypełnienia jamy brzusznej gazami,
• tzw. objaw zatkanego nosa,
• bóle migrenowe.

Warto zwrócić uwagę na przebieg choroby u dorastających dzieci – dynamika i skutki nieleczonej depresji mogą być u nich niezwykle niebezpieczne. Depresja nastolatka to wymienione powyżej tzw. objawy osiowe, ale także:

• myśli samokrytyczne,
• poczucie winy,
• poczucie wstydu,
• dysfunkcje poznawcze w obrębie: myślenia, zapamiętywania, koncentracji,
• zmiany w cyklu snu – trudności z zasypianiem i wstawaniem, trudności z utrzymaniem snu podczas nocy,
• utrata apetytu lub jedzenie nadmiarowe,
• zahamowanie lub pobudzenie psychofizyczne,
• myśli i tendencje autoagresywne.
• drastyczna zmiana zachowania,
• utrata znajomych i zainteresowań,
• zaniedbywanie higieny,
• odmawianie wyjścia na zewnątrz,
• uzależnienia behawioralne (np. od substancji psychoaktywnych),
• obniżenie funkcjonowania w szkole,
• rezygnacja z aktywności fizycznej.

Te wszystkie elementy powinny zwrócić uwagę rodziców i skłonić do jak najszybszej konsultacji psychiatrycznej lub spotkania z psychologiem dziecięcym.

Przyczyny depresji

To, skąd się bierze depresja, nie jest jednoznacznie określone tak jak w przypadku typowych chorób somatycznych, np. grypy. Powody depresji mogą być naprawdę różne. Do oceny najczęstszych przyczyn depresji korzysta się z modelu biopsychospołecznego, który uwzględnia czynniki biologiczne, psychologiczne i społeczno-kulturowe.

• Czynniki biologiczne – m.in. predyspozycje genetyczne, zaburzenia równowagi neuroprzekaźników w mózgu, stan zdrowia fizycznego, choroby przewlekłe oraz uzależnienia.
• Czynniki psychologiczne – np. trudne doświadczenia życiowe i sposoby ich przeżywania, jakość relacji w małżeństwie, w rodzinie oraz kontaktów społecznych.
• Czynniki społeczne i kulturowe – m.in. dostępność wsparcia społecznego, poczucie izolacji, sytuacja zawodowa, szkolna, warunki finansowe i mieszkaniowe.

Ponadto przyczyny depresji mogą być skumulowane i dotyczyć kombinacji wszystkich trzech czynników, jak dzieje się najczęściej.

Innym podejściem pomagającym zidentyfikować powody wystąpienia depresji jest przyjrzenie się podobnym, choć nieco inaczej sklasyfikowanym czynnikom, związanym z rozwojem cywilizacyjnym (postrzeganie depresji jako choroby cywilizacyjnej), predyspozycjami neurobiologicznymi oraz dotyczącymi cech osobniczych.

Czynniki cywilizacyjne:

• intensyfikacja życia,
• przewlekły, długofalowy stres,
• nieprawidłowa higiena snu,
• nieodpowiednia dieta,
• wypalenie zawodowe, pracoholizm,
• czynniki środowiskowe.

Uwarunkowanie neurobiologiczne:

• wadliwe funkcjonowanie neuroprzekaźników w mózgu: serotoniny i adrenaliny,
• czynniki genetyczne.

Aspekty osobnicze:

• cechy charakteru,
• samoocena (nie mylmy jej z poczuciem własnej wartości!),
• cechy temperamentu: wrażliwość, niska odporność na frustrację i stres, tendencja do lękowego reagowania i niepokoju.

Warto nadmienić, że w przypadku zaburzeń depresyjnych u dzieci rodzice często pytają o przyczyny wystąpienia choroby (nierzadko borykając się z poczuciem winy, że zaniedbali jakiś aspekt relacji z dzieckiem). Pamiętajmy! Nie zawsze powód tkwi w zaburzonej komunikacji czy relacjach interpersonalnych. Na wystąpienie zaburzeń nastroju najczęściej wpływa wiele czynników jednocześnie.

Osoba z depresją – zachowanie na co dzień

Osoba z depresją na co dzień może zachowywać się bardzo różnie – wszystko zależy od stopnia nasilenia choroby, czyli od tzw. poziomu depresji.

Depresja wysokofunkcjonująca sprawia, że mimo wewnętrznego cierpienia ktoś może nadal wykonywać swoje obowiązki, uśmiechać się i pozornie dobrze radzić sobie w pracy czy w domu, choć każda interakcja jest dla niego ogromnym wysiłkiem.

Przy umiarkowanej depresji codzienne życie zaczyna sprawiać coraz większe trudności – pojawia się chroniczne zmęczenie, brak motywacji i wycofanie społeczne, ale osoba wciąż jest w stanie funkcjonować, mimo ogromnego wysiłku, który w to wkłada.

Ciężka depresja sprawia, że nawet proste czynności, jak wstawanie z łóżka czy zadbanie o podstawowe potrzeby, stają się niemal niemożliwe.

W przypadku głębokiej depresji dochodzi do całkowitego wycofania się z życia – osoba może nie reagować na otoczenie, doświadczać skrajnego poczucia pustki lub mieć myśli rezygnacyjne.

Z kolei przy depresji klinicznej niezbędna jest już wysokospecjalistyczna pomoc, ponieważ codzienne funkcjonowanie staje się wręcz niemożliwe bez wsparcia terapeutycznego i farmakologicznego. Często konieczna jest również hospitalizacja.

To, z jakim rodzajem lub stopniem depresji mamy do czynienia, jest w stanie ocenić wyłącznie specjalista. W tym celu należy zgłosić się na wizytę i poznać różne sposoby na depresję.

Rozpoznanie i leczenie depresji

Depresja to choroba, która może znacząco wpłynąć na codzienne funkcjonowanie, dlatego jej wczesne rozpoznanie jest kluczowe dla skutecznego leczenia. Osoba doświadczająca długotrwałego obniżenia nastroju, utraty motywacji, zaburzeń snu czy chronicznego zmęczenia powinna skonsultować się z lekarzem – najczęściej psychiatrą lub lekarzem rodzinnym, który może skierować na dalszą diagnostykę.

Badanie na depresję opiera się na szczegółowym wywiadzie medycznym, analizie objawów i standaryzowanych kwestionariuszach oceniających nasilenie choroby. W diagnostyce wykorzystuje się m.in. skalę depresji Becka czy Kwestionariusz Zdrowia Pacjenta PHQ-9.

Leczenie depresji obejmuje dwa podstawowe podejścia – farmakoterapię i psychoterapię. Leki przeciwdepresyjne, dobrane indywidualnie przez psychiatrę, pomagają regulować poziom neuroprzekaźników w mózgu i łagodzą objawy. Z kolei psychoterapia, zwłaszcza poznawczo-behawioralna (CBT), pozwala pacjentowi zrozumieć mechanizmy choroby i wypracować skuteczne sposoby radzenia sobie z trudnościami. W niektórych przypadkach, szczególnie gdy występuje przewlekła depresja, konieczne może być długoterminowe leczenie łączące obie metody.

Czy depresja jest uleczalna? Większość pacjentów, którzy otrzymują odpowiednią terapię, doświadcza poprawy i może wrócić do normalnego funkcjonowania. Jednak to, ile trwa depresja, zależy od indywidualnych czynników. U niektórych osób może to być kilka miesięcy. U innych nawracająca lub przewlekła forma choroby (chroniczna depresja) wymaga stałego monitorowania i leczenia.

Leczenie depresji

Dowiedz się więcej

Możliwe powikłania i skutki depresji

Ludzie z depresją często doświadczają trudności w pracy i nauce, co może prowadzić do obniżenia produktywności, problemów zawodowych, a nawet utraty zatrudnienia. Ponadto długotrwała depresja zwiększa także ryzyko wystąpienia chorób przewlekłych, takich jak nadciśnienie, cukrzyca czy zaburzenia sercowo-naczyniowe. Osłabienie więzi rodzinnych i społecznych może prowadzić do izolacji i poczucia osamotnienia. W skrajnych przypadkach nieleczona depresja[4]  wiąże się z ryzykiem myśli samobójczych, samookaleczeń, a nawet samobójstwa.

Depresja – jak pomóc?

Z całą pewnością nie należy podejmować prób samodzielnego diagnozowania zaburzeń depresyjnych u siebie czy u dziecka. Każdy niepokojący symptom utrudniający funkcjonowanie powinien skłonić nas do jak najszybszej wizyty u specjalisty, np. psychologa. Sami nie jesteśmy w stanie oszacować poziomu rozwoju objawów i ewentualnego zagrożenia zachowaniami autoagresywnymi czy samobójczymi. Dynamika choroby jest bardzo zmienna. U każdego pacjenta może mieć inny zakres objawów, różnorodność i nasilenie.

Problem stanów depresyjnych jest niezwykle częsty. Depresja w Polsce i na świecie jest jedną z najczęściej występujących chorób. Według danych Narodowego Funduszu Zdrowia, w 2023 roku w Polsce świadczenia z rozpoznaniem zaburzeń depresyjnych udzielono 809 tysiącom pacjentów. Tym bardziej nie należy więc bagatelizować i ukrywać zauważalnych u siebie oznak depresji. Nigdy nie należy obawiać się sięgania po pomoc. Życie z depresją jest trudne, a sposobów i skutecznych metod terapeutycznych, z których można skorzystać pod opieką specjalisty (psychologa, psychiatry i psychoterapeuty) – bardzo wiele.