Czym jest hipochondria i jak ją leczyć?

Co to jest hipochondria? Definicja

Hipochondria definiowana jest jako zaburzenie lękowe (hipochondria ICD-10: F45.2 – Zaburzenie hipochondryczne) związane ze stanem zdrowia. Cechuje się przede wszystkim wysokim poziomem lęku o stan własnego zdrowia, a także wyszukiwaniem różnych objawów i chorób oraz podejmowaniem prób diagnozy i leczenia.

Należy jednak zaznaczyć, że osoba cierpiąca na hipochondrię nie udaje, tylko rzeczywiście uważa, że cierpi na różnego rodzaju schorzenia. Jej działania nie są podyktowane chęcią wzbudzenia współczucia lub uzyskaniem zwolnienia lekarskiego, tylko bardzo wysokim poziomem lęku o własne zdrowie.

Dowiedz się więcej: Stany lękowe – czym są, przyczyny, postępowanie

Hipochondria a somatyzacja

Podobnie jak zaburzenia psychosomatyczne również hipochondria może w znacznym stopniu negatywnie wpływać na codzienne funkcjonowanie, emocje oraz życie zawodowe i społeczne.

Istnieje jednak zdecydowana różnica pomiędzy hipochondrią (lękiem o zdrowie) a somatyzacją, które są zupełnie innymi zjawiskami psychicznymi. Hipochondria należy do grupy zaburzeń lękowych (nerwicowych) i polega głównie na katastroficznej interpretacji doznań z ciała, często mimo prawidłowych wyników badań.

Z kolei somatyzacja to manifestacja trudności psychicznych pod postacią realnie występujących objawów fizycznych (np. bólów głowy czy brzucha, nudności, przewlekłego zmęczenia).

Różnica obu problemów przekłada się także na odmienny sposób postępowania terapeutycznego.

Hipochondria u dzieci

Lęk o zdrowie dotyka nie tylko dorosłych. Czasem pojawia się także u dzieci – zarówno tych młodszych, jak i starszych. Hipochondria występuje również u nastolatków.

W jaki sposób się przejawia? Przede wszystkim są to nawracające pytania o choroby w stylu

„czy coś mi jest?”, domaganie się badań „na wszelki wypadek”, ciągłe sprawdzanie ciała (temperatury, wyglądu skóry, poziomu tętna), unikanie WF-u lub zabaw z obawy przed upadkami, zadrapaniami, siniakami czy pogorszeniem się obecnego stanu zdrowia.

Analogicznie jak u dorosłych lęk powraca mimo uspokajających odpowiedzi opiekunów i lekarzy oraz prawidłowych wyników badań. Temat zdrowia dominuje rozmowy i wpływa na wiele sfer funkcjonowania dziecka w tym na szkołę, sen, jedzenie czy relacje rówieśnicze.

Jeśli objawy lęku o zdrowie utrzymują się u małoletniego dłużej niż 4-6 tygodni, nie są powiązane z żadną chorobą somatyczną, z którą się zmaga, częste wizyty u lekarzy kończą się brakiem rozpoznań, co dodatkowo zwiększa u niego stres, warto zgłosić się po pomoc do specjalisty.

Lęk o zdrowie bliskich

Hipochondria ma różne oblicza i czasem może manifestować się nie tylko w lęku o własne zdrowie, ale także w obawach o zdrowie najbliższych, np. partnera/partnerki, dzieci czy rodziców.

Pojawiają się wówczas uporczywe myśli, że dany członek rodziny jest chory i wymaga codziennej kontroli stanu zdrowia, np. mierzenia temperatury, pytania o różne objawy i samopoczucie. Występuje silne przekonanie, że trzeba umówić go na wizytę lekarską lub konkretne badania diagnostyczne. Jeśli nawet nie wskazują na to objawy, należy to zrobić zapobiegawczo.

Hipochondryk robi więc wszystko, by zapobiec pogorszeniu się stanu rzekomo chorego członka rodziny. Szuka zapewnień o tym, że nic mu nie jest, które w efekcie nie przynoszą ukojenia, a podnoszą jego lęk. Skutkiem tych działań często są konflikty, ponieważ dany członek uznany za chorego czuje się osaczony i ograniczany przez „strażnika zdrowia”. Powstaje sytuacja, w której obawy o wystąpienie choroby zakłócają prawidłowe funkcjonowanie rodziny. Jest to moment, w którym trzeba sięgnąć po specjalistyczne wsparcie z zewnątrz.

Jak się objawia hipochondria?

Jakie objawy hipochondryk przejawia na co dzień? To zbiór różnych myśli i zachowań, które nie muszę występować równocześnie i za każdym razem. Są to jednak najczęstsze symptomy zaburzenia.

• Obsesyjnie zaabsorbowanie myślami o potencjalnych chorobach.
• Nawet bardzo proste i nieskomplikowane dolegliwości mogą wywołać panikę i lęk, prowadząc do nadmiernej analizy swojego stanu zdrowia.
• Częste skupianie się na obserwacji swojego ciała w poszukiwaniu jakichkolwiek oznak choroby. Co ciekawe, to internet stanowi dla osób cierpiących na hipochondrię narzędzie do ciągłego zgłębiania wiedzy medycznej. Zazwyczaj jednak tylko wzmacnia ich lęki.
• Kompulsywne mierzenie parametrów (np. tętna, ciśnienia, temperatury).
• Mogą występować ataki paniki.
• Tendencja do częstych wizyt u różnych specjalistów medycznych, mimo braku konkretnych objawów chorobowych. Wizyty te są zazwyczaj wynikiem niepokoju i pragnienia upewnienia się co do swojego stanu zdrowia (reassurance seeking).
• Nadużywanie środków farmakologicznych.
• Tzw. doctor shopping, czyli umawianie wielu konsultacji lekarskich w celu sprawdzenia tej samej dolegliwości. Wszystko to może wiązać się z bardzo dużymi kosztami wizyt lekarskich, diagnostyki i leków.
• Unikanie badań lub wizyt z lęku przed „złym wynikiem” w przypadku osób, które pomimo nieustannych obaw o zdrowie, nie poddają się diagnozie, gdyż panicznie boją się potwierdzenia swoich domniemań.
• Urojenia hipochondryczne mogą być także objawem depresji psychotycznej.

Ponadto jako wyraźne sygnały świadczące o potrzebie pilnej pomocy uznaje się myśli samobójcze, szybkie pogorszenie nastroju, istotne nadużywanie leków lub wyraźne wycofanie się z codziennych aktywności.

Sprawdź także: Czym są fobie, jakie są ich rodzaje i metody leczenia?

Jakie są przyczyny hipochondrii?

 Zwykle do najważniejszych przyczyn hipochondrii można zakwalifikować:

• traumy,
• przeszłe choroby,
• negatywne doświadczenia,
• nieprawidłową diagnozę lekarską,
• podwyższony poziom lęku,
• neurotyzm,
• ekstremalny stres,
• poważne choroby w rodzinie,
• katastroficzna interpretacja doznań z ciała
• nietolerancja niepewności i potrzeba natychmiastowej weryfikacji
• modelowanie rodzinne, czyli uczenie się przez obserwacje – wyniesienie z domu rodzinnego tendencji do ciągłego sprawdzania zdrowia, czy wszystko jest w porządku
• lękowy/ambiwalentny styl przywiązania
• wpływ mediów i doświadczeń pandemicznych,
• cyberchondria – nawykowe sprawdzanie objawów w internecie
• współwystępowanie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (OCD), innych zaburzeń lękowych lub depresji

Bardzo trudno jednak wskazać jedną konkretną przyczynę hipochondrii, która wywołuje to zaburzenie u większości pacjentów. Najczęściej jest to zbiór kilku różnych czynników.

Czy hipochondria jest dziedziczna

Nie istnieje proste, genetyczne dziedziczenie hipochondrii. Jest to bardziej  wieloczynnikowa podatność na występowanie takiego zaburzenia. Część ryzyka wynika z cech temperamentu danej osoby, np. z wrażliwości lękowej, neurotyzmu czy niskiej tolerancji na niepewność.  Pod uwagę bierze się także uwarunkowania biologiczne. Jeszcze inną część z uczenia się wzorców w rodzinie, dotyczących podejścia do zdrowia i choroby.

Wszystkie te elementy nakładają się na doświadczenia życiowe (przebyte choroby, stres, ekspozycję na treści medyczne itp.), zwiększając prawdopodobieństwo utrwalenia się lęku o zdrowie.

Istotne jest jednak to, że wrodzona podatność nie oznacza, że tak musi pozostać. Odpowiednie działania takie jak m.in. psychoedukacja, psychoterapia, nauka rozróżniania doznań z ciała i szerokorozumiana praca nad sobą, znacząco redukują nasilenie objawów hipochondrii i zapobiegają ich pojawianiu się.

Leczenie hipochondrii

Proces leczenia hipochondrii najlepiej rozpocząć od uświadomienia sobie zaburzenia. Właśnie dlatego pierwszym krokiem do diagnozy są różnego rodzaju testy fizykalne i badania przeprowadzane przez lekarza internistę lub innych specjalistów. Ich celem jest udowodnienie, że dana osoba nie cierpi na konkretne choroby.

Kolejny krok to udanie się do psychologa lub psychiatry, którzy będą w stanie potwierdzić rozpoznanie o występowaniu lęku o zdrowie, czyli hipochondrii.

Psychoterapia w hipochondrii

Szczególnie polecana jest psychoterapia indywidualna, prowadzona np. w nurcie poznawczo-behawioralnym. To obecnie złoty standard leczenia zaburzenia hipochondrycznego, ponieważ koncentruje się na zrozumieniu, w jaki sposób myśli i zachowania podtrzymują lęk o zdrowie.

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) obejmuje m.in. psychoedukację, monitorowanie objawów i przekonań zdrowotnych, restrukturyzację poznawczą (czyli zmianę zniekształconych interpretacji doznań z ciała) oraz ekspozycję na niepewność zdrowotną – stopniowe uczenie się tolerowania braku pełnej kontroli nad zdrowiem.

Ponadto w podejściu terapeutycznym stosuje się także terapię akceptacji i zaangażowania (ACT), która pomaga zaakceptować naturalne doznania cielesne i skupić się na działaniach zgodnych z własnymi wartościami, zamiast na ciągłym poszukiwaniu dowodów choroby.

W niektórych przypadkach hipochondrii skuteczna bywa również terapia metapoznawcza, ucząca rozpoznawania i przerywania nadmiernego „myślenia o myśleniu” oraz kontroli nad nawracającymi analizami zdrowotnymi.

Ważnym elementem leczenia może być także praca z rodziną pacjenta dotkniętego lękiem o zdrowie. Szczególnie jeśli bliscy w dobrej wierze nieświadomie wzmacniają objawy poprzez nadmierne zapewnianie o zdrowiu.

Celem terapii hipochondrii jest nie tylko redukcja lęku, ale też odzyskanie równowagi między troską o zdrowie a normalnym funkcjonowaniem w życiu codziennym. Ważne jest, aby pacjent zrozumiał, na czym polega cały mechanizm i jak sobie radzić z przerywaniem błędnego koła myśli krążących wokół tematyki zdrowotnej.

Farmakoterapia w hipochondrii

W niektórych ostrych przypadkach hipochondrii, oprócz psychoterapii, proponowane są dodatkowo leki antydepresyjne lub przeciwlękowe oraz regularne wizyty u psychiatry.

Jako pierwszy wybór w leczeniu zaburzeń lękowych dotyczących zdrowia (szczególnie w towarzyszącej depresji) stosuje się leki z grupy SSRI. W razie nietolerancji lub braku efektu możliwe jest zastosowanie SNRI. Czasem psychiatrzy sięgają także po inne dobierane indywidualnie.

Na krótki czas i doraźnie w wybranych sytuacjach stosuje się leki przeciwlękowe o szybkim działaniu wraz z zaplanowaniem procesu ich odstawienia, by uniknąć efektów syndromu odstawiennego.

Należy jednak podkreślić, że leki jedynie wspierają psychoterapię i nie są w stanie jej zastąpić. Efekt terapeutyczny pojawia się zwykle po kilku tygodniach systematycznego stosowania i wymaga monitorowania działań niepożądanych oraz regularnych wizyt kontrolnych u lekarza.

Sposób na hipochondryka, czyli jak żyć z hipochondrią?

Cały proces leczenia wymaga zwykle sporo czasu, a także wsparcia ze strony bliskich. Niestety ten ostatni aspekt może być o tyle trudny, że codzienne życie z hipochondrykiem jest niezwykle ciężkie i wymaga sporej cierpliwości. Ważne jest wyznaczenie pewnych granic hipochondrykowi, zachęcenie go do regularnych wizyt u specjalistów, a także wspieranie go w sposób emocjonalny.

Jaki jest więc skuteczny sposób na hipochondryka? To połączenie empatii i konsekwencji oraz jasno zaplanowanego leczenia. W praktyce oznacza to rozmowę o tym, jak żyć z hipochondrykiem na co dzień (np. ograniczać „uspokajające” zapewnienia), a jednocześnie wspólnie ustalać kroki profesjonalnej pomocy – psychoterapii (CBT/ACT), ewentualnej farmakoterapii i stałej współpracy ze specjalistą prowadzącym.

Warto też nazwać problem po imieniu, że jest to lęk o zdrowie, który można regulować poprzez zmianę nawyków (mniej „googlowania” objawów, a zamiast niego stały harmonogram badań), pracę nad przekonaniami i budowanie wsparcia w rodzinie. Dla bliskich pomocne jest umawianie „okienek na rozmowy o zdrowiu” i przekierowywanie pytań medycznych do specjalistów. To realny, codzienny sposób na hipochondryka i odpowiedź na pytanie, jak walczyć z hipochondrią bez utrwalania lęku.

Jeśli czujesz, że obawy o własne zdrowie przesłaniają Ci świat, utrudniając codzienne wykonywanie obowiązków, koniecznie skontaktuj się ze specjalistą zdrowia psychicznego.

Zweryfikowano przez psycholog i psychoterapeutę Patrycję Dąbrowską