Autyzm i Asperger na co zwrócić uwagę u najmłodszych

Życie dziecka można podzielić na cztery okresy:

• okres stabilnego rozwoju prenatalnego, który trwa od poczęcia do narodzin;
• okres wczesnego dzieciństwa przypadający od narodzin do trzeciego roku życia;
• okres średniego dzieciństwa, czyli wiek przedszkolny trwający mniej więcej od trzeciego/czwartego roku życia do sześciu lat
• okres późnego dzieciństwa od szóstego/siódmego roku życia do dziesięciu/jedenastu lat. 

Każdy z tych okresów jest tak samo istotny w całościowym rozwoju jednostki i na każdy z nich przypadają inne zadania rozwojowe. Aby rozwój przebiegał harmonijnie na podobnym poziomie muszą rozwijać się różne sfery: fizyczna, motoryczna, poznawcza, społeczna, emocjonalna i osobowościowa.

W momencie, gdy obserwując dzieci z najbliższego otoczenia, czy też czytając o etapach rozwoju, zaczynamy dostrzegać różnice w rozwoju naszego dziecka od innych, dobrze jest zwrócić się o pomoc do specjalisty. Czasem ze względu na problemy, na przykład ze wzrokiem lub ze słuchem, dziecko nie jest w stanie rozwijać się poprawnie. Dlatego też istotne jest, by przed rozpoczęciem jakiejkolwiek diagnostyki pod kątem zaburzeń, skontaktować się z lekarzem pediatrą – pomocą jego oraz innych specjalistów można wykluczyć wszystkie czynniki biologiczne. Dzięki temu zyskamy pewność, że to nie one są przyczyną nieharmonijnego rozwoju.

Nieharmonijny rozwój może być widoczny jeszcze przed trzecim rokiem życia dziecka w co najmniej jednym z trzech obszarów: językowym, kontaktów społecznych i funkcjonalnej lub symbolicznej zabawy. Zachowania dziecka, które należy zaliczyć do niepokojących w okolicach trzeciego roku życia to przede wszystkim:

• brak mowy lub tzw. echolalie – czyli powtarzanie usłyszanych wyrazów w momencie ich usłyszenia lub później (echolalie odroczone);
• brak rozumienia, przez który rozumiemy brak reakcji na własne imię, czy proste polecenia takie jak np. „Pokaż psa” lub polecenia złożone np. „Podaj zabawkę z czerwonego koszyka.”’;
• nienawiązywanie kontaktu wzrokowego lub niezwracanie uwagi na inne osoby – zwłaszcza na mamę i obojętność wobec jej obecności lub nieobecności;
• sztywność w zachowaniach, czyli przywiązanie do rytuałów takich jak np. chodzenie zawsze tą samą drogą do przedszkola, picie tylko z jednego kubka – to również powinno zwrócić uwagę rodzica;
• nadpobudliwość ruchowa i idąca za nią w parze nieumiejętność skupienia się na jednej czynności przez kilka minut;
• nadwrażliwość na bodźce takie jak: dźwięki, faktury lub wybiórczość pokarmowa.

W momencie zaobserwowania kilku z powyższych zachowań warto jest skorzystać z dostępnych narzędzi do badań przesiewowych pod kątem spektrum zaburzeń autystycznych. Jednym z takich narzędzi dla dzieci w przedziale wiekowym 16-30 miesięcy jest na przykład M-CHAT-R. Narzędzie to służy sprawdzeniu czy u dziecka występują cechy ze spektrum autyzmu. Badanie można wykonać w internecie lub ze specjalistą podczas konsultacji. Specjalista który taki test wykona omówi wynik, a w razie potrzeby pokieruje dalszym procesem diagnostycznym.

Autyzm dziecięcy, autyzm atypowy oraz zespół Aspergera należą do kategorii całościowych zaburzeń rozwojowych i są grupą zaburzeń charakteryzujących się odchyleniami od normy w zakresie interakcji społecznych i wzorców komunikacji oraz ograniczonym i stereotypowym repertuarem zainteresowań i aktywności. Oznacza to, że w odróżnieniu od specyficznych zaburzeń rozwojowych (takich jak np. zaburzenia ekspresji czy rozumienia mowy albo umiejętności szkolnych – czytania, arytmetycznych) opóźnienia lub odchylenia od prawidłowego rozwoju obejmują całe sfery porozumiewania się, interakcji społecznych, funkcjonowania poznawczego, zainteresowań́ i aktywności.

Aktualnie coraz częściej używa się terminu „spektrum autyzmu”. Termin ten wychodzi poza ramy kategorii diagnostycznych i odnosi się do całej gamy cech związanych z autyzmem dziecięcym, atypowym oraz zespołem Aspergera. W praktyce to oznacza, że do każdego przypadku osoby ze spektrum podchodzi się coraz bardziej indywidualnie, zarówno pod względem diagnostycznym, jak i terapeutycznym. Zaburzenia z tej kategorii są bardzo zróżnicowane.

Każda osoba funkcjonuje inaczej. Osoby ze spektrum mogą być osobami niskofunkcjonującymi i mającymi problemy z samoobsługą oraz być intelektualnie znacznie poniżej normy. Jednak również mogą być wysokofunkcjonujące, ponadprzeciętnie inteligentne, mającymi problemy tylko z w poszczególnej sferze, na przykład życia społecznego. Mogą być to osoby nie mówiące lub posiadające bardzo bogaty zakres słownictwa. Często występują również zaburzenia z zakresu teorii umysłu – czyli odczytywania tego, o czym drugi człowiek myśli i czego potrzebuje. Rozumienie przenośni, sytuacji społecznych, gestów oraz branie wszystkiego dosłownie jest również czymś co charakteryzuje część osób ze spektrum.

W diagnostyce ASD ważne jest aby opierała się o standard MAA – była przeprowadzona przez wielospecjalistyczny zespół składający się z lekarza psychiatry, psychologa, pedagoga specjalnego lub logopedy/neurologopedy, mających doświadczenie w pracy z dziećmi ze spektrum autyzmu i opierała się o wystandaryzowane kryteria diagnostyczne. Proces diagnozy jest wieloetapowy i opiera się między innymi o wywiad z rodzicami, analizę dostarczonych dokumentów, a także obserwację dziecka przez różnych specjalistów. Po uzyskaniu diagnozy niezwykle istotne jest, aby rozpocząć proces wielospecjalistycznej terapii, obejmującej zarówno gabinet terapeutyczny, jak i środowisko domowe oraz otoczenie.

Diagnoza zaburzeń ze spektrum autyzmu w jak najwcześniejszym wieku ma duże znaczenie. Im wcześniej zaburzenie zostanie zdiagnozowane i im szybciej zostanie wdrożona intensywna wieloaspektowa terapia, tym dziecko ma większe szanse na wyrównanie deficytów rozwojowych i zmniejszenia ryzyka utrwalania negatywnych wzorców zachowań.

Autor: Mgr Angelika Lachowicz-Wołoszyn (Psycholog i terapeuta dziecięcy, specjalista diagnozy i terapii dzieci z autyzmem i zespołem Aspergera).