Światowy Dzień Świadomości Autyzmu - 2 kwietnia

Wiemy, że nie ma jednego autyzmu, ale wiele podtypów, na które największy wpływ ma kombinacja czynników genetycznych i środowiskowych. Każda osoba z autyzmem ma odrębny zestaw mocnych i słabych stron. Sposoby w jakie osoby z autyzmem uczą się, myślą i rozwiązują problemy jest bardzo różnorodne. Niektóre osoby z ASD mogą wymagać znacznego wsparcia w życiu codziennym, ale już w innych przypadkach żyć całkowicie niezależnie.

Co jest charakterystyczne dla osób ze spektrum autyzmu?

Powszechnie uważa się, że osoby z ASD mają swoisty profil zdolności intelektualnych, które charakteryzują się wyższą inteligencją niewerbalną w porównaniu z werbalną. Jednak badacze zaczęli wskazywać konkretne umiejętności, które są nienaruszone u osób dotkniętych ASD. Uważa się, że deficyty poznawcze wywierają istotny wpływ na życie codzienne, zwłaszcza jeśli chodzi o interakcje społeczne. Można zauważyć, że występują charakterystyczne nieprawidłowości w zakresie postrzegania, uwagi, intuicyjnego uczenia się, elastyczności myślenia czy przyjmowania perspektywy. Istnieje hipoteza, że profil poznawczy u osób ze spektrum autyzmu charakteryzuje się zaburzeniem przetwarzania informacji złożonych np. zapamiętania dużych ilości treści w testach czytania ze zrozumieniem.

Często możemy usłyszeć, że dawniej określany zespół Aspergera jest łagodniejszą postacią autyzmu. Osoby te nie mają zaburzonych funkcji poznawczych, ale wykazują upośledzenie w obszarze umiejętności społecznych, w tym niezdolności do zawierania i utrzymywania znajomości. Mają również tendencje do angażowania się w wąski zakres zainteresowań albo do powtarzania pewnych czynności ruchowych.

Komunikacja i interakcje społeczne

Nie wszystkie osoby z ASD będą charakteryzować się pełnym zestawem nieprawidłowych zachowań, ale większość z nich będzie spełniała kilka kryteriów.

Bardzo często możemy zauważyć, że osoby ze spektrum autyzmu nawiązują niewielki lub niespójny kontakt wzrokowy. Może wydawać się, że osoba taka nie patrzy się na rozmawiających ludzi ani ich nie słucha. Również mogą rzadko dzielić się zainteresowaniami, emocjami lub radością z przedmiotów lub wykonywanych czynności.

Z ich strony może występować brak reakcji lub powolne reagowanie na swoje imię lub inne werbalne prośby. Osoby z ASD mają często tendencję do długich rozmów na ulubiony temat, nie zauważając, że inni nie są tym zainteresowani lub nie dając innym szansy na odpowiedź. Także można zaobserwować, że ich mimika, ruchy i gesty nie pasują do tego, co zostało powiedziane. Mają trudności ze zrozumieniem punktu widzenia innej osoby lub niemożność przewidzenia lub zrozumienia działań innych.

Powtarzające się zachowania

U osób z ASD występują zachowania nazywane echolalią, czyli powtarzaniem pewnych lub nietypowych zachowań jak np. powtarzanie słów lub wyrażeń. Posiadają też trwałe zainteresowania określonymi tematami takimi jak liczby, szczegóły lub fakty. Mogą też okazywać nadmierne skupienie na poruszających się obiektach lub ich części. Denerwują się kiedy następują drobne zmiany w ich rutynie. Osoby ze spektrum mogą również powtarzać ruchy, takie jak trzepotanie rękami, kołysanie lub powtarzalne używanie przedmiotu, takie jak kręcenie długopisem lub otwieranie i zamykanie drzwi. Często angażują się w takie zachowania, aby uspokoić się, gdy są zestresowane lub niespokojne, ale wiele osób robi to, ponieważ sprawia im to przyjemność.

Nadwrażliwość sensoryczna

Wrażliwość na bodźce dotykowe można opisać min. wtedy kiedy osoba ze spektrum autyzmu gwałtownie się od kogoś odsuwa po objęciu czy przytuleniu. Dla osób z ASD ważna jest ich osobista strefa. Inni nie potrafią tolerować pewnych materiałów czy faktur albo nie noszą ubrań, które ich gryzą jak np. sweter z wełny. Niektórzy szukają stymulacji pod dużym naciskiem jak np. ciężkie kołdry albo lubią zawijać się w koce czy trzymać poduszki między rękami. Część osób może też wpadać w złość przy lekkim dotyku, który odbierają za nieprzyjemny.

Wrażliwość na zapach i smak jest też częstym objawem u osób z ASD. Unikają pewnych substancji, bo nie odpowiada im konsystencja danego jedzenia. Przyciągają ich niektóre zapachy i nie rzadko się zdarza, że są w stanie szybciej wyczuć pewne zapachy niż inni. Również przy silnych i nieprzyjemnych zapachach osoby ze spektrum autyzmu mogą odczuwać mdłości bądź czuć się zezłoszczeni.

Część osób z ASD ma problemy z przetwarzaniem bodźców wzrokowych. Jak je zidentyfikować? U niektórych osób można zauważyć przechylanie głowy podczas czytania albo patrzenia pod kątem. Kiedy czytają mogą im drżeć litery przed oczami. Nie przepadają za światłem jarzeniowym, nie lubią silnych kontrastów między czymś jasnym, a ciemnym.

A w jaki sposób zidentyfikować osoby, które mają problemy z przetwarzaniem bodźców słuchowych? Niekiedy osoby nic nie słyszą jeśli w tle występują jakieś dźwięki. Występują problemy ze zlokalizowaniem źródła dźwięku. Często osoby wpadają w złość, gdy jest za głośno np. na dworcach czy w kinie.

Współistniejące stany psychiczne w ASD

Klinicyści od dawna są świadomi, że ASD często towarzyszą inne trudności. Oprócz zaburzeń ze spektrum autyzmu, najwcześniejszymi rozważaniami są zwykle opóźnienie rozwoju lub niepełnosprawność intelektualna oraz trudności językowe i motoryczne. ADHD jest najczęstszą chorobą współistniejącą u osób z ASD i znacząco wpływa na wyniki u dzieci z, które mają przeciętną inteligencję lub niepełnosprawność intelektualną. Wpływ ADHD na dzieci i dorosłych zmienia się w czasie pod względem interakcji z funkcjami wykonawczymi, relacjami z rówieśnikami i depresją, dlatego należy je monitorować.

Lęk w różnych formach, w tym lęk społeczny, uogólniony czy separacyjny u młodszych dzieci. Występują także różne fobie. Depresja jest częstsza lub przynajmniej bardziej zauważalna u osób płynnych werbalnie, nasila się w okresie dojrzewania u dziewcząt, jednocześnie występując u znacznej mniejszości chłopców. Drażliwość i agresja występują częściej w ASD niż w innych zaburzeniach rozwojowych. Chociaż przybierają różne formy, od niewielkiej agresji fizycznej u bardzo małych dzieci do agresji słownej u dorosłych.

ADOS-2 – złoty standard w diagnozie autyzmu

ADOS-2 (Autism Diagnostic Observation Scale) to wystandaryzowana diagnostyczna ocena umiejętności społecznych, wyobraźni i umiejętności komunikacyjnych osób, które mogą mieć zaburzenia ze spektrum autyzmu. Skupia się przede wszystkim na deficytach społecznych i komunikacyjnych, ponieważ są to najbardziej zauważalne wskaźniki ASD. Test wykorzystuje zaplanowane sytuacje społeczne do wyzwalania docelowych reakcji i interakcji międzyludzkich. Te możliwości komunikacyjne mają na celu wywołanie szerokiej gamy werbalnych, fizycznych, społecznych i wyobrażeniowych reakcji. Może być stosowany u różnych osób, od bardzo małych dzieci po dorosłych.

ADOS-2 składa się z czterech różnych modułów. Każdy z nich ma na celu zapewnienie danej osobie testu najbardziej odpowiedniego dla jej wieku lub poziomu funkcji. ADOS-2 został zaprojektowany do stosowania u osób w wieku od 12 miesięcy do dorosłości. Jego zakres stosowalności sprawia, że ​​test ten jest wszechstronny i zawiera wiele informacji dla klinicystów, którzy go przeprowadzają. Jego wyniki są konsekwentnie mierzalne i wiarygodne. Nie może występować znaczące upośledzenie czuciowe lub motoryczne.  Klinicyści starannie wybierają odpowiedni moduł w oparciu o umiejętności językowe danej osoby, od komunikacji niewerbalnej po płynność werbalną.

Autorka: Daria Kaczmarska