Cichy problem ojców – o depresji poporodowej u mężczyzn

Nowa rola ojca

Z  oczywistych powodów mężczyzna nie może doświadczać fizycznie ciąży, natomiast mentalnie na równi z kobietą przeżywa tak ważny dla ich bliskiej relacji okres oczekiwania na potomka. Pojmowanie ojcostwa przeszło szereg zmian, poczynając od XVIII w. moralnego wychowawcy, poprzez ojca-nieobecnego, ojca-zagubionego aż do współczesnego partnerskiego ojca, świadomie i chętnie uczestniczącego w  opiece i wychowaniu swojego dziecka.

Współczesny obraz mężczyzny jest zróżnicowany, a jego komponenty stanowią wyzwanie dla przyszłych ojców, w których może być zakorzenione tradycyjne podejście do ojcostwa. Stawanie się ojcem to proces, który nie jest tak silnie wpisany w naturę mężczyzny jak macierzyństwo w naturę kobiety. Ojciec musi wykonać wiele pracy i wysiłku, aby nauczyć się dorosnąć do nowej roli.

Konieczność zmiany stylu życia i nowe obowiązki transformują mężczyznę w ojca, a charakter i kierunek tej transformacji zależą od przeżywanych emocji, stosunku do ciąży partnerki oraz subiektywnej oceny nadchodzących zmian. Ich rozległy charakter oraz towarzyszące emocje (w tym lęki i obawy), rozważania, plany czy refleksje w połączeniu z dostrzeganymi przez mężczyznę zmianami w partnerce, tworzą jego osobiste doświadczenie związane z tranzycją do rodzicielstwa. W tym kontekście coraz większe znaczenie zyskuje temat depresji poporodowej u mężczyzn, która w różnych częściach świata stwierdzana jest z odmienną częstotliwością.

Zobacz także: Czym jest baby blues? Jak sobie z nim radzić?

Ciężar nowego życia. Jak objawia się depresja poporodowa u mężczyzn?

Powszechnie znana jest depresja poporodowa u kobiet, za to jej odpowiednik u mężczyzn często pozostaje niewidoczny i nieznany, choć w Polsce z depresją poporodową zmaga się nawet około 30% mężczyzn-ojców. Ojciec również może doświadczać poważnych trudności, a ich bagatelizowanie wpływa nie tylko na funkcjonowanie mężczyzny w roli ojca, ale również na całościowy rozwój dziecka.

Epizod depresji poporodowej u mężczyzn w wielu kwestiach przebiega podobnie jak u kobiet. Zmęczenie, trudności ze snem, obniżony nastrój, niechęć do działania, spadek libido, „krótki lont” czy brak apetytu, to tylko niektóre z powszechnych objawów, które powinny niepokoić.

W przypadku ojców depresja poporodowa może objawiać się wzmożoną irytacją, impulsywnością, frustracją i agresją w kierunku członków rodziny, ale również przyjaciół i współpracowników. W połączeniu z osłabieniem funkcji poznawczych (pamięć, koncentracja, uwaga) epizod depresyjny może znacząco namieszać również w życiu zawodowym, które (biorąc pod uwagę badania) w oczach mężczyzn zyskuje na podwójnej wartości. Z jednej strony intensyfikacja pracy zawodowej pozwala na realizację funkcji ojca-żywiciela rodziny, z drugiej zaś jest formą ucieczki od rodzinnych problemów.

Przeczytaj: Samoukojenie, czyli jak dawać sobie wsparcie

Co może wywołać depresję poporodową u mężczyzn?

Przyczyny powstawania depresji mają charakter wieloczynnikowy: od czynników biologicznych (tj. zaburzone wydzielanie melatoniny, spadek poziomu tyreotropiny, wahania testosteronu oraz wzrost hormonu stresu – kortyzolu) po te społeczne i relacyjne.

Do najczęściej wymienianych przyczyn depresji poporodowej u mężczyzn, zalicza się te, które w znacznej części wspominane są w przypadku depresji u matek. Badania pokazują, że na pierwszy plan wysuwa się pogorszenie relacji z partnerką (matką dziecka). Spadek jakości związku to z jednej strony efekt zmęczenia i ograniczonego czasu, jaki partnerzy mogą ze sobą spędzić, z drugiej zaś czynnikiem wywołującym depresję może być poczucie odrzucenia. Po narodzinach dziecka mężczyźni bardzo często odczuwają, że zostali „odstawieni na boczny tor”. W ich perspektywie stali się mniej ważni, nie tylko w obrazie społecznym (stereotypowo ciąża i rozwój noworodka to „sprawa kobiety”), ale również w oczach swoich kobiet, które całą uwagę poświęcają maleństwu i nie są już tak zainteresowane ich przeżyciami i doświadczeniami.

Dodatkowo wszelkie trudności wynikające ze sprawowania opieki nad dzieckiem i zmęczenie same w sobie mogą działać jak czynnik zapalny awantur między rodzicami. Konflikty może dodatkowo potęgować maternal gatekeeping – niechęć kobiet do dzielenia się obowiązkami i odpowiedzialnością związanymi z zajmowaniem się dzieckiem. To również nadmierna krytyka i kategoryczne wskazówki poprawnej opieki, a także utrudnianie przebywania i angażowania się w relację z dzieckiem.

Zmiany w życiu świeżych rodziców oraz przemiany biologiczne, które zadziały się w ciele kobiety, wpływają na kolejną istotną przyczynę występowania depresji poporodowej u mężczyzn, jaką jest spadek jakości relacji seksualnych między partnerami. Nie chodzi tu jedynie o częstotliwość kontaktów, ale poniekąd uczenie się na nowo swoich potrzeb i preferencji (tj. dynamika zbliżenia, intensywność). Sfera seksualna jest dla mężczyzn niezwykle istotna – nie tylko z punktu widzenia redukcji pobudzenia – ale sama możliwość fizycznego kontaktu (dotyk, widok, obecność) wpływa na to, jak budują oni intymność, bliskość, więź i zażyłość. Bo tak naprawdę dopiero fizyczne pojawienie się dziecka sprawia, że mężczyzna zaczyna czuć się ojcem, a ważność fizycznej obecności znajdziemy w innych sferach męskiego funkcjonowania m.in. reakcji na zdradę.

Zobacz także: Depresja u kobiet w ciąży

Młodym ojcom często towarzyszy lęk o przyszłość oraz obawy o zdrowie partnerki i dziecka. Para rodziców tworzy wzajemnie wpływający na siebie mechanizm, dlatego każda zmiana w kobiecie wywołuje reakcje w mężczyźnie. Badania pokazują, że wzmożone trudności doświadczane przez matkę dziecka (w tym depresja), wiążą się z 3-krotnie częstszym występowaniem depresji poporodowej u ojca. Z jednej strony przyczynę znajdujemy w obciążeniu, jakim jest wspieranie kobiety „w zdrowiu i w chorobie” oraz wzięcie na siebie większości obowiązków opieki nad dzieckiem. Z drugiej strony wiąże się to z brakiem odczuwanego wsparcia i umniejszaniem swoich przeżyć w porównaniu z tym, co w perspektywie mężczyzny, może czuć świeża matka.

Kolejnym ważnym aspektem jest opieka przedporodowa i cały proces zdobywania wiedzy przez rodziców, które zazwyczaj nie uwzględniają potrzeb mężczyzn i podporządkowane są jedynie matce. To sprawia, że ojcowie mogą czuć się niepewnie co do swoich możliwości sprawowania opieki nad noworodkiem, co zwrotnie wiąże się z trudnymi emocjami lęku, niepokoju, strachu oraz dużym napięciem. Napięcie to może być potęgowane przez nieodpowiednie, mało wspierające reakcje matki dziecka. W tej sferze często pojawia się rozbieżność między oczekiwaniami ojców a rzeczywistością, co generuje trudne i nieprzyjemne uczucia, które mogą być czynnikiem zapalnym depresji.

Świeży ojciec, ucząc się jak być ojcem i jak budować relację ze swoim dzieckiem, doświadcza różnych wyzwań, które nie są dla niego tak naturalne jak dla matki. Nawiązywanie relacji z noworodkiem, w tym opieka, zabawa i wszelkie interakcje, często są postrzegane przez mężczyzn jako jedne z największych trudności. Te problemy mogą wynikać zarówno z braku doświadczenia w opiece nad niemowlętami (na przykład gdy mężczyzna jest najmłodszym dzieckiem w rodzinie lub w rodzinach najbliższych nie ma małych dzieci), jak i z wzorców wychowawczych przekazanych przez jego rodziców, szczególnie ojca. Rozbieżność pomiędzy potrzebami (zarówno dziecka jak i swoimi) a umiejętnościami, oraz czasami nieprzewidywalne konsekwencje działań, mogą prowadzić do trudnych emocji, wątpliwości co do swoich zdolności oraz obaw przed byciem "złym ojcem", co w zintensyfikowanej formie może prowadzić do depresji.

Zobacz: Psycholog

Konsekwencje braku działania, czyli dlaczego pomoc jest ważna

Zaniedbywanie i bagatelizowanie pojawiających się problemów prowadzi do wielopłaszczyznowych konsekwencji. Trudności na poziomie relacyjnym mogą się nasilać, osłabiając nie tylko relacje z partnerką, ale również inne rodzinne więzi. System wzajemnych wpływów i zmian powoduje, że problem ojca staje się widoczny w całościowym rozwoju dziecka, zwiększając u niego ryzyko wystąpienia problemów emocjonalno-społecznych w przyszłości.

Niepokojący jest fakt, że męska depresja poporodowa, a przede wszystkim wysoka irytacja i frustracja, mogą prowadzić do wystąpienia epizodów przemocy względem dziecka i innych członków rodziny. Zaniechanie reagowania na początkowe sygnały ostrzegawcze, wiąże się z koniecznością wprowadzenia bardziej zaawansowanych działań w przyszłości. Dlatego istotne jest podejmowanie szybkich i odpowiednich kroków po to, aby zapobiec rozwojowi problemów oraz ograniczyć negatywne konsekwencje w różnych sferach życia.

Uczucia i przeżycia ojca są równie istotne jak te matki. To niezwykle ważne, aby od samego początku życia dziecka otoczenie zwracało uwagę na równość roli rodzicielskich. Ojciec, podobnie jak matka, powinien mieć przestrzeń do popełniania błędów i proszenia o pomoc. Bez obaw o oceny czy niezrozumienie. Jest to szczególnie istotne, ponieważ na mężczyznach wciąż (choć w mniejszym stopniu) ciąży przymus ukrywania emocji i bycia „twardym”. Programy wspierające i  przygotowujące rodziców powinny uwzględniać perspektywę ojca, dostosowując się do jego indywidualnych potrzeb i wyzwań.

W przypadku zarówno kobiet, jak i mężczyzn, największą prewencyjną rolę odgrywa relacja między partnerami – wzajemna pomoc, wsparcie i zrozumienie. Szczególnie w sytuacjach, gdy coś nie idzie zgodnie z planem lub potrzebna jest dodatkowa wiedza.

Mimo że ciąża i poród stanowią fizyczny wysiłek przede wszystkim dla kobiety, tworzenie nowej rodziny jest wspólnym wysiłkiem obojga rodziców. Ojciec nie tylko pełni rolę wspierającego partnera matki, ale również jest aktywnym opiekunem i nauczycielem dziecka od pierwszych chwil jego życia. Ojcowskie emocje są równie istotne jak matczyne i mają wpływ na rozwój malucha i jego poczucie bezpieczeństwa. Wspólne podejmowanie decyzji i dzielenie się odpowiedzialnością sprzyja budowaniu silnych więzi rodzinnych i harmonijnemu rozwojowi dziecka. Pamiętanie o równości ról i uczuć obojga rodziców jest kluczowe dla budowania zdrowej rodziny, która razem przeżywa każdy etap wspólnego rozwoju.

Przeczytaj również: Stany depresyjne a depresja